اگرچه ارزش‌های تاریخی و معماری قلعه سموران جیرفت شبیه به ارزش‌های معماری قلعه الموت قزوین است، اما در سالهای گذشته عرصه این قلعه تاریخی و البته ثبت ملی شده کشور چنان آب رفت که این امکان را به معدنکاوان داده است تا کوهستان زیرپای قلعه را به شدت تخریب کنند.
دو قلعه سموران و قلعه کوه فجر که هر دو بر فراز کوه‌های موازی هم قرار گرفته‌اند از وضعیت نابسامانی برخوردارند. زیرپای قلعه سموران را بهره‌بردار معدنِ سنگ خالی کرده است و قلعه تاریخی کوه فجر را حفاران غیرمجاز از هویت تهی کرده‌اند.
به گزارش ایلنا، قلعه سموران در نزدیکی شهرستان جیرفت و در شهرستان عنبرآباد کرمان واقع شده است. برخی از کارشناسان درحالی تاریخ قلعه را متعلق به دوره سلجوقی می‌دانند که برخی دیگر دوره ساخت این قلعه ثبت ملی شده در فهرست آثار ملی کشور را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند. اما بر اساس شواهدی که باستان‌شناسان به‌دست‌آورده‌اند آثار دوره سلجوقی و صفوی در بررسی‌های سطحی از این قلعه کاملا مشهود است.
«سالار سالاری» فعال‌میراث فرهنگی شهرستان عنبرآباد کرمان در رابطه با تخریب قلعه‌های ارزشمند عنبرآباد کرمان می‌گوید: عنبرآباد کرمان یکی از مناطق تاریخی کشور محسوب می‌شود که در فاصله ۲۰ کیلومتری جیرفت قرار دارد. با اینکه این منطقه همانند جیرفت شناخته شده نیست اما از آثار و محوطه‌های بسیار ارزشمند تاریخی برخوردار است.
او می‌گوید: قلعه سموران که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است ۱۰ سال است که به‌واسطه معدن‌کاوی در معرض تهدید جدی قرار گرفته است، با اینکه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اما حریم آن مشخص نیست چراکه در طی سالهای گذشته دستخوش تغییرات شده است.
این فعال میراث‌فرهنگی کرمان معتقد است، درحال‌حاضر قلعه تاریخی سموران دچار تخریب‌های متعددی شده است و از سوی دیگر فعالیت معدن‌کاران زیرپای کوه این اثر تاریخی را با تهدید جدی مواجه کرده است این درحالی است که وقتی روی قلعه سموران می‌ایستید در موازات این قلعه، کوه فجر را که بر فراز آن قلعه تاریخی دیگری قرار گرفته است.
آنطور که سالاری می‌گوید: این قلعه‌های تاریخی در گذشته نقش اطلاع‌رسانی را به‌عهده داشتند. در قلعه کوه فجر هنوز بقایایی از سازه‌های تاریخی و حوض‌انبارها وجود دارد اما درحال‌حاضر به‌دلیل حفاری‌های گسترده حفاران غیرمجاز وضعیت این قلعه تاریخی اصلا مناسب نیست. این درحالی است که دامنه کوه فجر نیز توسط یک سرمایه‌گذار در حال ساخت و ساز برای ایجاد تالار است.
به گفته این فعال میراث‌فرهنگی، قلعه‌های تاریخی عنبرآباد که بر فراز کوه‌ها مشرف به‌یکدیگر هستند نیازمند توجه و حفاظت مردم و مسئولان میراث‌فرهنگی هستند چراکه در عنبرآباد محوطه‌های و آثار تاریخی بی‌شماری وجود دارد که هنوز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده است.
قلعه سموران و قلعه تاریخی کوه فجر که پیشتر به خرپشت معروف بود در گذشته دژهای نظامی بوده‌اند که امکان دسترسی به قلعه به‌هیچ‌وجه وجود نداشت اما درحال‌حاضر دست سوداگران آثار تاریخی و معدن‌کاران نه‌تنها به دامنه کوه که به قلعه هم رسیده است.
کوه بارز که قلعه سموران نیز در بخشی از آن قرار دارد ۲۵۰ متر ارتفاع دارد و قلعه سموران در دوره اسلامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. براساس برخی روایات قلعه سموران که در دوران قبل از اسلام احداث شده است در دوره اسلامی و احتمالا در عهد اسماعیلیان بازسازی و ترمیم شد و در دوره سلجوقی به یکی از مهمترین قلعه‌های ایران تبدیل شد.
مساحت قلعه یکهزار متر مربع است و دیواره‌های سنگچین شده آن مماس با پرتگاه‌های کوهستان است. معماری باقیمانده قلعه نشان می‌دهد آنجا که امکان نفوذ دشمن به قلعه وجود داشت دیوارهای بلند احداث شده است. همچنین دو دروازه در ضلع جنوبی و ۱۲ برج دیدبانی در مساحت یک کیلومتر طول و ۱۵۰ متر عرض قلعه احداث شده بود.
قلعه سموران همچنین یک حوض بزرگ به طول و عرض ۲۰ متر در ۸ متر با عمق سه متر داشت که احتمالا منبع تامین آب درون قلعه بود. بالای قلعه نیز دو حوض کوچک و بزرگ وجود دارد که آب باران در آن جمع می‌شد. شبیه به منابع ذخیره آب قلعه سموران در قلعه الموت قزوین هم که مقر اصلی حکومت اسماعیلیان بود، در این قلعه مشاهده می‌شود.
اگرچه ارزش‌های تاریخی و معماری قلعه سموران جیرفت شبیه به ارزش‌های معماری قلعه الموت قزوین است اما در سالهای گذشته عرصه این قلعه تاریخی و البته ثبت ملی شده کشور چنان آب رفت که این امکان را به معدنکاوان داده است تا کوهستان زیرپای قلعه را به شدت تخریب کنند.
