معمولا اصطلاح «شست‌وشوی مغزی» به‌عنوان اقدامی شوم درنظر گرفته می‌شود که شامل تلاش‌های سیستماتیک برای تغییر ذهن افراد از طریق تکنیک‌های اجباری است، اما شستن مغز همیشه هم چیز بدی نیست.
در سال‌های اخیر «شست‌وشوی مغزی» که در هنگام خواب اتفاق می‌افتد، از نظر علمی اثبات شده و معنای مثبت‌تری به خود گرفته است که مربوط به سالم نگه داشتن مغز انسان و عاری کردن آن از زباله‌های ذهنی است.
به گزارش همشهری آنلاین، چرخه طبیعی شست‌وشوی مغز هنگام خواب جریان دارد. چند سال پیش تحقیقی توسط دانشگاه بوستون با عنوان «آیا مغز ما در هنگام خواب شسته می‌شود» منتشر شد که نخستین تصاویر از شست‌وشو با مایع مغزی نخاعی در داخل و خارج مغز در هنگام خواب را ثبت کرد.
ویلیام کالم، محقق ارشد این مطالعه نوشت: در طول خواب انسان، نبض‌های مایع مغزی نخاعی در سراسر مغز پخش می‌شود. نکته جالب توجه این است که به‌نظر می‌رسد این اتفاق بیشتر مغز را شامل می‌شود، به جز ساقه مغز و مخچه.
انسان تقریباً یک‌سوم از عمر خود را در خواب سپری می‌کند، اما بدن در این مدت صرفاً یک «کلید خاموش» را فعال نمی‌کند. به‌ویژه مغز، هنگامی که چراغ‌ها خاموش می‌شوند، فهرستی طولانی از وظایف را انجام می‌دهد.
یکی از این وظایف فرآیندی به نام «شست‌وشوی مغزی» است که در آن، سیستم گلیمفاتیک، شبکه‌ای پیچیده از عروق، مواد زائد سمی را از مغز پاک می‌کند؛ ازجمله پروتئین‌های آمیلوئید-بتا و تاو که با بیماری آلزایمر و دیگر اشکال زوال عقل مرتبط هستند.
در مطالعه منتشر شده در ژورنال Cell، هدف محققان یافتن «سیاهچاله» یا همان مکانیسم گمشده در نحوه عملکرد شست‌وشوی مغز بود. به‌طور مشخص، آنها می‌خواستند دریابند که چگونه مایع مغزی-نخاعی در سیستم گلیمفاتیک جریان دارد و یک چرخه شست‌وشو را تسهیل می‌کند.
این مایع شفاف در کنار شریان‌ها حرکت کرده و به شکاف‌های بین رگ‌های خونی کوچک که وارد مغز می‌شوند نفوذ می‌کند، مواد زائد مولکولی را جذب و سپس آنها را به بخش‌های دیگر بدن منتقل می‌کند تا دفع شوند. این فرآیند برای سلامت مغز بسیار مفید است.
هنگامی که سطح نوراپی‌نفرین کاهش یافت، رگ‌های خونی شل شده و دوباره متورم می‌شوند که این امر باعث شد مایع حاوی مواد زائد از مغز خارج شود. این انقباض و انبساط‌های رگ‌های خونی به‌صورت نوسانات ریتمیک (تقریباً هر ۵۰ ثانیه یک‌بار) اندازه‌گیری شده که اثری شبیه به یک پمپ ایجاد می‌کرد و مایع را در سراسر سیستم گلیمفاتیک در طول خواب به حرکت درمی‌آورد.
این فرآیند تاکنون بیشتر در موش‌ها مشاهده شده است، اما محققان می‌گویند که این مشاهدات می‌توانند به فرآیندهای مشابهی در مغز انسان اشاره داشته باشند.
شناسایی چگونگی پاکسازی مغز منجر به یک کشف دیگر هم شد: در آزمایشگاه، در مقایسه با موش‌هایی که به‌طور طبیعی به خواب رفته بودند، در موش‌هایی که «زولپیدم» (یک داروی آرامبخش رایج) دریافت کرده بودند، نوسانات ریتمیک به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و جریان مایع مغزی- نخاعی متوقف شد.
این، یافته بسیار مهمی است چون نخستین مدرک مبنی بر این است که سیستم گلیمفاتیک به‌عنوان یک عملکرد نوروبیولوژیکی حیاتی در خواب، توسط یک آرامبخش به‌طور فعال مختل می‌شود.
