شرایط صادرات خشکبار ایران بحرانی شد

بازار خشکبار به‌عنوان یکی از بازار‌های صادراتی مهم ایرانی محسوب می‌شود. درواقع، خشکبار ایران در سطح بین‌المللی صاحب برند است. صنعت خشکبار ایران که زمانی یکی از ستون‌های اقتصاد کشور به‌شمار می‌رفت، در سال‌های اخیر با چالش‌های چشمگیری مواجه شده است. کاهش قابل توجه صادرات، از دست رفتن سهم بازار‌های جهانی و پیچیدگی‌های ناشی از سیاست‌های ارزی، این صنعت را به لبه پرتگاه نزدیک کرده است.

به گزارش تجارت نیوز، پیمان‌سپاری ارزی که با هدف سیاست کنترل ارز و و بازگرداندن تراز پرداخت‌ها به تعادل اجرایی شد، آسیب‌های زیادی را به دنبال داشت. محدودیت‌های موجود باعث شده تا انگیزه فعالان این عرصه برای صادرات کاهش یابد. ورود افراد غیرخبره به تجارت در این صنعت، به اعتبار و منزلت خشکبار ایران در بازار‌های بین‌المللی لطمه وارد کرده است.

در همین زمینه محمودرضا مهدوی‌اناری، فعال صنعت خشکبار و آجیل، درباره زمان شروع اجرای پیمان‌سپاری ارزی در گفتگو با تجارت‌نیوز اظهار کرد: سیاست پیمان‌سپاری ارزی تا به امروز سه بار در تاریخ کشور به اجرا درآمده است. دفعات اول و دوم این سیاست با حالت اسفناکی کنار گذاشته شد. اما از سال ۱۳۹۷، این سیاست با مصوبه سران سه قوه و برخلاف قوانین بالادستی دوباره اعمال شد. اجرای این سیاست منجر به کاهش ارزآوری کشور و خروج صادرکنندگان اصلی خشکبار از عرصه صادرات شده است. البته افراد غیرمتخصص و ناآشنا به بازار‌های صادراتی، توان فروش و حفظ منزلت کالا‌های صادراتی ایرانی را در بازار‌های مقصد ندارند.

وی در پاسخ به این پرسش که بعد از اجرای سیاست پیمان‌سپاری ارزی رقم صادرات چقدر کاهش داشته؟ عنوان کرد: بعد از اعمال این سیاست، رقم کلی صادرات خشکبار از پنج میلیارد دلار به ۱.۵ میلیارد دلار کاهش داشته است.

کدام کشور‌ها رقیب ایران در بازار‌های جهانی هستند؟

مهدوی درباره کشور‌هایی که در بازار جهانی توانستند جای ایران را تا حدی بگیرند توضیح داد: رقیبان ایران هم در زمینه بازار خشکبار و هم سایر زمینه‌ها در تلاش هستند تا جای ایران را بگیرند و سهم ایران را در بازار‌های جهانی کاهش دهند. در شرایطی که ایران به دلیل تحریم‌ها در موضع ضعف قرار دارد، رقبا شرایط را برای کنترل بیشتر بر بازار‌های مقصد مناسب می‌بینند.

وی ادامه داد: به طور مثال پسته آمریکایی هرچند کیفیت پسته ایرانی را ندارد، اما از نظر کمیت دست بالا را نسبت به پسته ایرانی داراست و به صورت تهاجمی به دنبال کسب سهم بازار پسته ایرانی است. از طرفی به دلیل شرایط تحریم ایران، بسیاری از کشور‌هایی که شاید در آینده تولید‌کننده پسته شوند، محصول ایرانی را خریداری کرده و صادرات مجدد انجام می‌دهند. از این طریق این کشور‌ها به فروشنده محصولات ایرانی در بازار‌های بین‌المللی تبدیل می‌شوند. زمانی که این کشور‌ها توانایی لازم در جهت جذب مشتری و عقد قرارداد پیدا کردند، خود به تولید روی می‌آورند. به طور مثال افغانستان، ترکیه، اسپانیا، ایتالیا از این دسته هستند که اول فروشنده محصولات ایرانی بودند ولی بعد به سمت تولید هم حرکت کردند.

او افزود: به غیر از بازار خشکبار، بازار قهوه هم در این شرایط است. به طورمثال کشور‌های آفریقایی، آمریکای لاتین و آمریکای جنوبی تولید‌کننده قهوه هستند ولی سود فروش قهوه در بازار‌های جهانی متعلق به برند‌هاست که اغلب اروپایی و آمریکایی هستند. درواقع معروفیت جهانی قهوه‌ها متعلق به کشور‌های صاحب برند است. چنین وضعیتی برای پسته و حتی زعفران ایرانی هم ایجاد شده است. در واقع سیاست متمرکزی برای اعمال قدرت در این موضوع وجود ندارد.

ورود افراد غیرمرتبط با صادرات خشکبار معضل اصلی این حوزه

این فعال بازار پسته در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه صادرکنندگان اصلی خشکبار در حال کناره‌گیری از صادرات هستند و دولت نیز واردکنندگان کالا‌هایی نظیر خودرو و موبایل را ملزم به صادرات خشکبار کرده است، آیا این نگرانی وجود دارد که این سیاست‌ها به صنعت خشکبار آسیب جدی وارد کند؟ توضیح داد: در شرایط فعلی، واردکنندگان به دلیل نیاز به تأمین ارز، به‌طور خودجوش و خودکار به سمت صادرات کالا‌هایی رفته‌اند که می‌تواند ارز لازم را برای آنها فراهم کند. دولت هیچ دستورالعمل خاصی برای این موضوع صادر نکرده است، اما با توجه به سیاست‌های اقتصادی موجود، این روند به صورت طبیعی شکل گرفته است.

او اضافه کرد: واردکنندگان برای ادامه فعالیت‌های تجاری خود ناگزیر به اتخاذ چنین تصمیماتی هستند و نمی‌توان آنها را سرزنش کرد؛ زیرا برای موفقیت و پایداری کسب‌وکارشان باید به روش‌هایی روی آورند که پاسخگوی نیاز‌های ارزی شان باشد. خطر بزرگتر این است که رقیب آمریکایی مشغول جذب برخی صادرکنندگان قدیمی ایرانی به منظور بازاریابی محصولات خود و مشتری قاپی است.

 قاچاق آسان در صنعت خشکبار

مهدوی درباره چالش‌های صنعت خشکبار اظهار کرد: یکی از چالش‌های اصلی در صادرات کالا‌های مشمول پیان سپاری ارزی این است که جذابیت قاچاق این کالا‌ها را افزایش می‌دهد. صادرکنندگان قاچاق بدون الزامات تعهدات ارزی فعالیت می‌کنند و ارز حاصل از صادرات را با نرخ آزاد به فروش می‌رسانند، در حالی که صادرکنندگان قانونی تحت الزامات قرار دارند. این تفاوت موجب کاهش رقابت‌پذیری صادرکنندگان واقعی می‌شود. به طور مثال بازار زعفران به دلیل آنکه کالایی کم‌حجم است می‌تواند حتی به‌صورت چمدانی قاچاق شود. این شرایط و محدودیت‌ها رقابت قیمتی در حفظ مشتری قدیمی را برای صادرکنندگان رسمی دشوار می‌کند. پس در حالی که از حاکمیت توقع می‌رود که زمینه را برای رقابت تجار ایرانی با رقبای خارجی فراهم سازد، در مقابل حاکمیت با وضع مقررات تعهد ارزی، باعث معضل ایجاد رقابت منفی بین صادرکنندگان ایرانی شده است.

پیشنهاداتی برای حل مشکلات بازار خشکبار

مهدوی برای حل این مشکلات پیشنهاد داد: برای بازگرداندن بازار خشکبار ایران به شرایط پیشین، ضروری است که قوانین و مقررات صادرات محصولات کشاورزی به دقت بازبینی شوند. بر اساس مصوبه سال ۹۷ سران سه قوه، شرایط خاصی برای مستثنی نمودن برخی کالا‌ها پیش‌بینی شده است. توقع عاقلانه تولیدکنندگان خانواده عظیم محصولات کشاورزی و بالاخص خشکبار این است که کمیته تعیین شده در بند ۲ مصوبه چهاردهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی مورخ ۲۳ مهرماه ۱۳۹۷ متشکل از رئیس کل بانک مرکزی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر امور اقتصادی و دارائی، وزیر نفت و وزیر صنعت معدن و تجارت با استفاده از تبصره یک پیش بینی شده در بند یک مصوبه مذکور، صادرات این محصولات را هرچه سریعتر از پیمان سپاری ارزی مستثنی نمایند تا شاهد تکرار سرنوشت شوم صنعت فرش در صنعت پسته نباشیم.

براساس این گزارش، از انجایی که خشکبار یکی از کالا‌های مهم صادراتی ایران به‌شمار می‌رود، در نتیجه تلاش برای حفظ بازار این محصولات هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در نتیجه امیدواریم دولت با رفع محدودیت‌های پیمان سپاری ارزی، به بهبود بازار این محصولات کمک کند..