اولین تعامل بین ایران و آمریکا در دولت سیزدهم کلید خورد. همزمان با سفر رئیس‌جمهور ایران به نیویورک برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، توافق تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا انجام شد و با آزادسازی دلارهای بلوکه‌شده در کره‌جنوبی، ارزها به حساب‌هایی در قطر انتقال یافت. موضوعی که با استقبال بازار دلار مواجه شد و در جریان مبادلات دیروز قیمت دلار روند کاهشی به خود گرفت. این اتفاق می‌تواند فرآیند محدودسازی تنش بین تهران و واشنگتن را تقویت و زمینه‌ای را برای مذاکرات جامع فراهم کند.
به گزارش دنیای اقتصاد، چند هفته پس از اعلان توافق تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا و آزادسازی درآمدهای بلوکه شده در کره جنوبی، یک هواپیمای قطری دیروز پنج زندانی آمریکایی آزاد شده به همراه ۲ نفر از اعضای خانواده آنها را به دوحه انتقال داد، موضوعی که باعث شد تا پولهای ایران که سال‌ها در کره‌جنوبی بلوکه شده بود، در حساب‌های بانکی در دوحه بنشیند. سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی که به جرم جاسوسی در زندان بودند و بخشی از حبس ۱۰ ساله خود را گذرانده‌‌‌اند و ۲ زندانی دیگر که نام آنها اعلام نشده، با پنج ایرانی که به ادعای دور زدن تحریم‌‌‌های ایران در آمریکا در زندان هستند، مبادله شدند.
«نور نیوز» نزدیک به شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی خبر داد ۲ نفر از پنج زندانی آزاد شده ایرانی به نام‌‌‌های «مهرداد معین انصاری» و «رضا سرهنگ پور» که در جریان مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی آزاد شدند و قصد سفر به ایران داشتند، بر اساس برنامه از پیش تعیین شده وارد دوحه، پایتخت قطر شدند. این رسانه همچنین خبر داد سه زندانی ایرانی دیگر نیز که ساکن آمریکا بودند، آزاد شدند.
همزمان سخنگوی وزارت خارجه ایران روز دوشنبه در جریان نشست هفتگی با خبرنگاران تایید کرد که دارایی‌‌‌های ایران در کره امروز(دیروز دوشنبه) به صورت کامل در اختیارمان قرار خواهد گرفت و تبادل زندانیان نیز انجام خواهد شد. موضوعی که می‌تواند یک گام رو به جلو از سوی تهران و واشنگتن تلقی شود و محدودسازی تنش را تقویت و به آغاز یک فرآیند برای مذاکرات بیشتر بینجامد. در همین ارتباط، ناصر کنعانی درباره روند تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا گفت: خوشبختانه روند اجرای توافق انجام شده در دو موضوع رفع انسداد دارایی‌‌‌های ایران در کره جنوبی و همچنین موضوع تبادل زندانیان تا این مرحله گام به گام با سرعت قابل قبول و روند مطلوبی پیش رفته است و امیدواریم امروز(دوشنبه ۲۷ شهریور) شاهد در اختیار قرار گرفتن کامل دارایی‌‌‌های ایران باشیم و این دارایی‌‌‌ها به حساب مورد اعلام ایران در یکی از کشورهای دوست در منطقه به صورت کامل منتقل شود و دولت ایران می‌تواند به صورت کامل به آن دسترسی داشته باشد و متناسب با نیاز استفاده کند.
کنعانی با اشاره به جزئیات تبادل زندانیان گفت: پنج زندانی شهروند ایران از زندانهای آمریکا آزاد خواهند شد. دو تن از شهروندان براساس درخواست و علاقه خودشان وارد ایران خواهند شد و یک نفر از آنها با توجه به حضور خانواده‌‌‌اش در یکی از کشورهای دیگر به خانواده خود در کشور ثالث منتقل خواهد شد و دو نفر دیگر ابراز تمایل کردند که براساس سابقه حضور فعلا در آمریکا حضور داشته باشند. پنج زندانی ایرانی امروز آزاد و به صورت متقابل پنج شهروند زندانی در ایران هم براساس درخواست خود در اختیار طرف آمریکایی قرار خواهند گرفت. امیدواریم این روند براساس توافق صورت بگیرد.کاظم غریب آبادی معاون امور بین‌الملل قوه‌قضائیه نیز تبادل زندانیان را تایید کرد. غریب آبادی در توییتی نوشت: پس از یک تلاش موفق تیمی، ۵ هموطن ایرانی در زندانهای آمریکا امروز آزاد و دو نفر از آنان از طریق دوحه وارد تهران می‌شوند. ستاد حقوق بشر در کنار دولت و قوه قضائیه در احقاق حقوق ایرانیان خارج از کشور مصمم خواهد ماند.
سخنگوی وزارت خارجه ایران در بخش دیگری از اظهارات خود درباره برگزاری نشست‌‌‌هایی در حاشیه مجمع عمومی برای مذاکره رفع تحریم‌‌‌ها گفت: فرصت بسیار خوبی برای انجام دیدارها و گفت‌‌‌وگوهاست. علاوه بر سخنرانی رئیس‌جمهور در مجمع عمومی دیدارهای دوجانبه با همتایان صورت خواهد گرفت و در برخی نشست‌‌‌های جانبی نیز حضور خواهد یافت. جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با استیفای حقوق ملت به مسیر دیپلماسی کاملا پایبند است و از فرصت‌‌‌های دیپلماتیک استفاده خواهد کرد. براساس علاقه‌‌‌مندی طرف‌‌‌های مقابل، ایران برای انجام مذاکره و گفت‌‌‌وگو برای بازگشت متعهدانه همه طرفها به برجام ملاحظه محدودکننده‌‌‌ای ندارد.کنعانی اضافه کرد: مسیر رفع تحریم‌‌‌ها را در چارچوب گفت‌‌‌وگو‌‌‌های دیپلماتیک تا الان دنبال کردیم و به مسیر مذاکره و دیپلماتیک پایبند بودیم.
چنانچه در مسیر دیپلماتیک روزنه‌‌‌ای برای رفع تحریم‌‌‌های ظالمانه و بازگشت متعهدانه همه طرفها از جمله آمریکا به برجام باشد، از این روزنه‌‌‌ها استفاده خواهیم کرد. امکان انجام گفت‌‌‌وگوها و مذاکرات با واسطه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل وجود دارد. ایران مسیر مذاکره را با جدیت دنبال خواهد کرد. از سوی دیگر رئیس کل بانک مرکزی ایران نیز تایید کرد که دیروز ۵ میلیارد و ۵۷۶ میلیون و ۴۹۲هزار یورو به حساب ۶ بانک ایرانی نزد دو بانک الاهلی و الدخان واریز شده است. شبکه «الجزیره» هم به نقل از خبرگزاری «رویترز» گزارش داد: قطر به واشنگتن و تهران اطلاع داده پولهای ایران به ارزش ۶ میلیارد دلار به بانک‌‌‌هایی در دوحه منتقل شده است.
زمینه‌ای برای مذاکرات جامع؟
با تکمیل این فرآیند که به تایید مقامات رسمی دو طرف هم رسیده می‌توان انتظار داشت که پروسه محدودسازی تنش که در چند ماه گذشته به دستورکار تهران و واشنگتن تبدیل شده، ثبات بیشتری به خود بگیرد و زمینه‌ای برای مذاکرات جامع برای احیای برجام فراهم کند. مذاکراتی که از مرداد سال گذشته به دلیل ظهور متغیرهای جدید تعلیق و از دستور کار طرفها خارج شد. با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴، دولت بایدن به این محدودسازی تنش نیاز دارد، به‌ویژه از این منظر که وقوع هرگونه تنش ناخواسته می‌تواند روند تنش‌زدایی در منطقه خاورمیانه را نیز دچار چالش کند.
تنش زدایی که میان طیف وسیعی از بازیگران از جمله ایران و عربستان به وقوع پیوسته و از دید دولت دموکرات آمریکا، رویداد مهمی در خاورمیانه پرتلاطم است.از سوی دیگر این محدودسازی تنش برای رویکرد دکترین منطقه‌ای ایران نیز امر مثبتی به شمار می‌رود و می‌تواند سیاست خارجی اول همسایگان دولت سیزدهم را که در طول دو سال گذشته به توافق با عربستان سعودی و عضویت در دو سازمان شانگهای و بریکس منجر شد، تقویت کند و آن را وارد تنش‌زدایی با دیگر بازیگران و بلوک‌های منطقه‌ای از جمله با اروپا کند. مساله‌ای که به زعم تحلیلگران باید نسبت به آن برنامه‌ریزی داشت، چرا که عدم‌حل و فصل پرونده برجام و مسائل حقوق بشری با غرب می‌تواند بر این روند تاثیرگذار باشد و حتی آن را بی‌اثر کند.
این مساله همچنین می‌تواند فضای نخبگان در حوزه عمومی در غرب را نیز تلطیف کند، به‌ویژه ناظر بر ناآرامی‌های سال گذشته و فضای منفی‌ای که این گروه در روابط بین تهران و پایتخت‌های غربی ایجاد کردند. از این رو می‌توان انتظار داشت که اولین تعامل ایران و آمریکا در دولت رئیسی بتواند تبدیل به یک روند فراگیر شود و مذاکرات احیای برجام را مجددا در دستور کار دو طرف قرار بدهد. به‌خصوص که همزمانی این موضوع با هفتاد و هشتمین نشست مجمع عمومی و حضور رئیس‌جمهور ایران و هیات همراه در نیویورک می‌تواند مجددا به هم همه مذاکرات و دیدارها و ملاقات‌های ناگهانی در راهروهای سازمان ملل بینجامد. یک مقام ارشد آمریکایی نیز تایید کرده توافق ایران و آمریکا مبنی بر آزادی پنج زندانی آمریکایی باعث تغییر در روابط خصمانه تهران و واشنگتن نخواهد شد اما درها برای دیپلماسی در رابطه با برنامه هسته‌‌‌ای ایران بازخواهد ماند.
