از مداحان حامی تندرو دولت احمدی‌نژاد و رئیسی تا مداحان میانه‌رو

خبرآنلاین نوشت: باروی کارآمدن دولت احمدی نژاد، گفتمان مداحان تقویت شد. اما جنبش مداحان با قبول قرائت رسمی تندرو‌ها از دین و حکومت دچار چه تحولاتی شدند؟ مداحان در زدن دولت اصلاحات نقش جدی و تعیین کننده داشتند.

نقش یکی از اعضای مهم خانه مداحان در هویت بخشی به گفتمان مداحان را در این باره نباید نادیده انگاشت. هرچند اسلام سیاسی نیازمند سربازانی چه او بوده و هست. از مهمترین تحرکات یکی از اعضای مهم خانه مداحان را می‌توان پیامش برای عبدالله نوری وزیرکشور دولت اصلاحات ذکر کرد که تنها در یک جمله بود: «اگر نوری بخواهد کاندیدا شود، می‌دهیم حسابش را برسند.» (سه‌شنبه ۲ مهر ۱۳۸۷، شماره ۱۷۷۸ اعتماد) مداح معروف خانه مداحان اهل بیت و حامی دولت نهم و احمدی نژاد که مداحی هایش در هیئت «حسین جان» و تجمع نیرو‌های جبهه و جنگ او را پرآوازه کرد به تدریج به عنوان دبیرکل جنبش مداحان شناخته شد.

هیات‌های مذهبی که شکل گیری شان از نظر تاریخی به حکومت‌های آل بویه برمی گردد، در جنبش‌های سیاسی ایران از جمله جنبش خرداد ۴۲ نقش و انقلاب ۱۳۵۷ نقش تعیین کننده داشته اند. به هر روی پیام شب بیست و یکم ماه رمضان و در مراسم لیالی قدر این عضو مهم خانه مداحان اهل بیت برای یکی از کاندیدا‌های احتمالی اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری دهم خود آغازی بر فعالیت‌های نوین و ایجابی انتخاباتی مداحان بود. او مداحان یکپارچه را از حوزه جنبش وارد دوره نظام کرد. غافل از آن که ورود به این مرحله دشواری‌های خودش را دارد. از این رو سربازان هیات‌های مذهبی یعنی مداحان، مهمترین نهاد مذهبی تاریخ معاصر ایران، وارد مرحله نوینی از حمایت از قرائت رسمی و تندروانه از دین در دولت‌های نهم و دهم شدند. همین امر یعنی حل شدن جنبش مداحان در قرائت رسمی از دین و دولت، آن گونه شد که گویی در نهاد سنت، منادیان و سخنگویان تشیع با این سوال تاریخی هواداران خود مواجه شدند؛ کدام تشیع؟ این سوال معنایی جز زیر سوال بردن قرائت رسمی از دین در چارچوب نگاه تندرو‌ها نبود؛ قرائت رسمی توجیه کننده وضع موجود فقر و بی عدالتی و قرائت غیررسمی، نقاد وضع موجود و بی عدالتی

مداحان از یک پارچگی به تکثر

بسیار بدیهی می‌نمود که جنبش مداحان که در دولت‌های نهم و دهم کلان روایت‌های خود را از دین وقدرت به نام اسلام ارائه می‌کردند، در دولت سیزدهم با استمرار چنین نگاهی، دچار شکاف و تضاد جدی در صحنه عمل اجتماعی خواهند شد. این تضاد با تحولات انتخابات ۱۴۰۰ و تحولات ۱۴۰۱ رخ نمود و بالاخره از زبان این مداح مشهور خارج شد. خبر خبرگزاری فارس در این باره انعکاسی از ایجاد شکاف بین صفوف مداحان بود. فارس نوشت: مداح مشهور اهل بیت (ع) گفت: مداح می‌تواند جلوی نظام بایستد، اما وقتی پای این نظام ۳۰۰ هزار خون ریخته شده است، نظام برنمی‌گردد، اما آبروی ما ریخته می‌شود.

رئیس جامعه مدرسین آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری هم به این دسته از مداحان حمله کرد و گفت: برخی برای امام حسین (ع) گونه‌ای نوحه‌سرایی می‌کنند که رسانه‌های بیگانه حرف و شعارشان را بازتاب دهند؛ این‌ها دشمن شاد کن می‌شوند.

مواضع رئیس جامعه مدرسین و همچنین سخنان مداح مذکور حاکی از آن بود که ریشه‌های اختلاف بسیار عمیق‌تر از این حرف هاست. با توجه به شواهد موجود ریشه‌های اختلاف را می‌توان به دو بخش مشخص تقسیم کرد: یکی اختلاف شدید در حوزه سیاسی و دیگری اختلاف اساسی در حوزه سبک زندگی. در حوزه سیاسی از جمله رجانیوز سایت تندرو وابسته به جبهه پایداری، با حمله بی سابقه به مداح معروف پویانفر، برنامه او را مانند مسجد ضرار ذکر کرد که باید ویران شود. پویانفر که با برخورد با بی حجاب‌ها به این سبک مخالفت کرده مورد حمله شدید رجانیوز قرار گرفت. رجانیوز نوشت: برنامه دینی که در آن به حجاب توهین شود، به مدافعان امنیت طعنه بزنند و در هر قسمت به جمهوری اسلامی کنایه بزنند، مصداق «مسجد ضرار» است. همان مسجدی که با دستان پیامبر (ص) ویران شد.

رجا نیوز می‌افزاید: همه می‌توانند درباره رابطه احساسی خود با امام حسین (علیه‌السلام) صحبت کنند، اما همه نمی‌توانند بالای منبر بروند و درباره دین در قامت امر اجتماعی صحبت کنند. کدام مرجع به سلبریتی‌ها اجازه داده که برای دین‌داری مردم نسخه بپیچند و احکام صادر کنند؟ آقای پویانفر شما با استفاده از آنتن صداوسیما مطرح شدید و با حمایت نهاد‌های فرهنگی به این نقطه رسیده‌اید. ویرال شدن و دیده شدن به چه قیمتی؟

در بخش سبک زندگی نیز این حسین شریعتمداری بود که برگزاری هیئت‌های سینه زنی و «مداحی‌های شبیه کنسرت»؛ را شاهد اصلی خود برای نفوذ دشمن در هیئت‌های مذهبی ذکر می‌کرد. روزنامه کیهان نوشت: «اینکه تلاش می‌شود در برخی محافل به جای ترویج اشعار پرمغز، جوانان هیئتی به موسیقی و آهنگ و فلان سبکِ سبُک در مداحی و اشعار سطحی کم محتوا و تصویرپردازی‌های آنچنانی و چشمگیر شبیه کنسرت سرگرم شوند نشانه‌هایی نگران‌کننده از تلاش دشمن برای تغییر مسیر در هیئت‌ها باشد».

مداحان از تندروی به میانه روی

شاید برای مداحان مدافع گفتمان تندروانه دولت‌های نهم، دهم و سیزدهم، تحمل سبک مداحی با موسیقی به روش جدید نسبت به رشد میانه روی در این صنف، آنقدر‌ها سخت و دشوار نباشد. زیرا سبک مداحی با موسیقی به روش جدید مدافع دوگانه سازی‌های مصنوعی است که می‌تواند به بقای تندروی منتهی شود، درعوض شکل گیری مداحی و مداحان میانه روانه، می‌تواند به اضمحلال دوقطبی سازی کاذب انجامیده، کشور به سمت آرامش و توسعه رهنمون شود.

از این رو در اردیبهشت سال جاری بود که مداح مذکور در باره جایگزین شدن «راهپیمایی بی‌حجاب‌ها» با «دسته‌های عزاداری» در خیابان‌ها هشدار داده بود تا از این طریق خط مشی دو قطبی سازی کاذب دیگری را در جامعه مستقر سازد. اما گمان نمی‌کرد که در صنف مداحان نیرو‌های میانه‌ای پیدا شوند که راه حل منازعه بخش او را به راه حل وحدت بخش تبدیل بکنند. همشهری از قول این عضو مهم خانه مداحان اهل بیت نوشته بود «از زمانی که دسته‌جات عزاداری در خیابان‌ها کم شد، بی‌حجاب‌ها و افراد ناجور راهپیمایی می‌کنند. باید دسته‌های عزاداری دوباره راه بیفتد و برای این حضور باید برنامه‌ریزی داشت». این عضو مهم خانه مداحان اهل بیت تلویحا می‌خواست با دسته‌های عزاداری، جلوی اعتراضات مردمی را بگیرد که پس از حوادث پاییز ۱۴۰۱، خواهان آن بود به مطالباتش از سوی مسئولان توجه شود. این روش خطرناک می‌توانست به ستیز خیابانی برخی معترضان و هیات‌های سینه زنی دامن بزند. بی تردید دامن زدن به این نوع از نزاع‌ها برای امثال این مداح مشهور و نیرو‌های حامی آن بسیار مطلوب بوده، زیرا فضای اجتماعی را به فضای امنیتی تبدیل کرده و شرایط برای استفاده از زبان زور به جای زبان اقناع برایشان فراهم می‌شود. زبان اقناع زبانی است که مداحان تندرو در آن بسیار ضعیف هستند و قادر نیستند در موضوعاتی همچون حجاب به اقناع سازی افکار عمومی بپردازند.

اما مداحان میانه رو، شاید بتوان گفت یکی از نیرو‌های موثری بودند که از شکل گیری حوادثی این چنینی ممانعت به عمل آوردند. آنان به سهم خود با یاری رساندن به مشی میانه روی، هزینه‌های راه حل مسائل اجتماعی را نسبت به راه حل‌های امنیتی مبتنی بر بسیج خیابانی، کاهش داده، و روند عقلانی نظم اجتماعی را تقویت کردند.

چنانکه مرتضی طاهری، رئیس هیات‌مدیره خانه مداحان در باره ایجاد مجرا‌های لازم برای معترضان اظهار داشت: باید مجرا و مسیر قانونی برای اعتراضات مردمی اندیشیده شود که یکی از آنها، رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها هستند که باید حرف و اعتراض مردم را منعکس کنند تا مانع این سوءاستفاده‌ها شوند. دولت هم سامانه ۱۱۱ را ایجاد کرده است تا مردم اعتراضات خود را منعکس کنند.

این نگاه در برخورد با بی حجابان و بدحجابان مشی میانه را پیشنهاد می‌دهد؛ مهدی سلحشور، مداح، با بیان اینکه با این فضای رسانه‌ای نباید علنی با فردی که منکری را مرتکب شده است، مشابه گشت ارشاد برخورد کرد؛ زیرا کوچک‌ترین برخوردی، خودزنی است، او می‌گوید: البته نمی‌توان برخوردی هم نداشت؛ بلکه باید برخورد و تذکر را مخفیانه انجام داد. می‌توان شیوه تذکر و برخورد را تغییر داد. افراد بی‌حجاب را می‌توان جمع کرد و با نهایت احترام و ادب با آنان صحبت کرد. در این نشست‌ها باید خبره‌ها و نخبه‌ها که هنجار‌ها را می‌شناسند، حضور پیدا کنند و با آنان صحبت و بحث کنند.... نیاز نیست در ملأعام با این افراد برخورد کرد.

آنچه از مضامین مداحی‌های جدید در بسیاری از هیات‌ها بر می‌آید، نوع نگرش به نهضت عاشورا و تاثیر گذاری تفاسیر افرادی، چون شهید بهشتی، شهید مطهری، علی شریعتی و ... به موضوعاتی، چون عدالت، آزادی، مبارزه فقر و فساد، و امثالهم است که نگرش رسمی مداحان از اسلام را دچار چالش کرده، و می‌رود بن مایه‌های هیات‌های عزاداری را که در دوره‌های دولت‌های نهم و دهم، و حالا سیزدهم، خلاف مفاهیم متفکران پیش گفته رواج یافته، به جایگاه نخست خود برگرداند با این تفاوت که مشی حاضر نگاه میانه روانه‌ای برای اصلاح وضع موجود خلاف روش براندازی، و غلبه بر معترض، در پیش گرفته است.