اختلاف بین ژنرال‌های ارشد سودان چگونه آغاز شد؟

دو ژنرال قدرتمند سودان پس از یک دوره اتحاد که در پی براندازی عمر البشیر، رئیس جمهوری سابق این کشور در سال ۲۰۱۹ به یکدیگر نزدیک شدند اکنون برای رسیدن به قدرت در مقابل هم قرار گرفته و سودان را درگیر آشوب کرده‌اند.

به گزارش ایسنا، سایت الحره آمریکا نوشت: «ژنرال عبدالفتاح البرهان فرمانده نیروی زمینی در دوران البشیر بود و سپس فرمانده نیرو‌های مسلح و رئیس شورای حاکمیتی شد. ژنرال محمد حمدان دقلو، معروف به حمیدتی، نیرو‌های واکنش سریع را با تکیه بر شبه نظامیانی که درگیر جنگ خونینی در منطقه دارفور بودند، تأسیس کرد و معاون شورای حاکمیت شد.

اوج اتحاد بین آن دو در زمان تصاحب قدرت در اکتبر ۲۰۲۱ مشهود بود؛ اقدامی که گروه‌های غیرنظامی آن را "کودتا" توصیف کردند، زیرا البرهان در آن زمان در یک سخنرانی در تلویزیون ظاهر شد و برکناری غیرنظامیان از قدرت را اعلام کرد و حمیدتی هم از آن حمایت کرد.

اما براساس گزارش سابق خبرگزاری فرانسه، دوستان دیروز "آرزو‌های سیاسی متفاوتی" داشتند و از نفوذ نظامی دو قدرت بزرگ در کشور برخوردار بودند.

البرهان و حمیدتی بر پایبندی خود به توافق با گروه‌های سیاسی تأکید کردند؛ اما در مورد چگونگی اجرای اصلاحات مورد نیاز که مهمترین آن‌ها تجدید ساختار نیرو‌های مسلح با ادغام نیرو‌های واکنش سریع در ارتش است، دیدگاه‌های متفاوتی دارند.

تحلیلی که توسط مؤسسه واشنگتن منتشر شده است تأیید می‌کند که "موفقیت روند انتقالی در سودان" بدون مدیریت دقیق بین "عبدالله حمدوک"، نخست وزیر سابق، ژنرال عبدالفتاح البرهان و حمیدتی صورت نمی‌گیرد.

در این تحلیل آمده است که همه طرف‌ها باید در تعامل با حمیدتی و البرهان سازگارتر باشند و به آن دو احترام بگذارند و تشویقشان کنند تا شاید با چنین توجهی قانع شده و به جاه‌طلبی‌های خود، به‌ویژه شخص حمیدتی پایان دهند. طبق توافقنامه حکومت سودان، هیچ یک از این دو ژنرال نمی‌توانند برای انتخابات آتی نامزد شوند.

البرهان.. از سایه تا نور

البرهان قبل از سرنگونی البشیر، نقش مهمی را در مشارکت سودان در ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان در یمن به دور از کانون توجه ایفا کرد، سپس با به دست گرفتن رهبری شورای نظامی انتقالی پس از سرنگونی البشیر در سال ۲۰۱۹ در کانون توجه قرار گرفت.

پس از آن که سپهبد عوض بن عوف از ریاست شورای نظامی سودان تنها با گذشت کمتر از ۲۴ ساعت از رسیدن به قدرت تحت فشار مردم کناره گیری کرد، البرهان بر تخت ریاست این شورا نیست. سودانی‌ها بن عوف را از درون نظام البشیر و متحد نزدیک او می‌دانستند.

البرهان بخشی از حرفه خود را به عنوان وابسته نظامی در پکن گذراند. یک افسر سودانی درباره البرهان به خبرگزاری فرانسه گفت که او "افسر ارشدی است که می‌داند چگونه نیروهایش را رهبری کند" و افزود: "او هیچ گرایش سیاسی ندارد، او شخصی کاملا نظامی است. "

البرهان در سال ۱۹۶۰ در روستای قندتو در شمال خارطوم به دنیا آمد و در دانشکده نظامی و سپس در مصر و اردن تحصیل کرد. او ابتدا فرمانده نیرو‌های زمینی سودان بود و سپس البشیر او را به سمت بازرس کل ارتش منصوب کرد.

در سال ۲۰۱۹، پس از یک حکومت دیکتاتوری ۳۰ ساله در سودان، گروه‌های آزادی و تغییر یک دولت غیرنظامی تشکیل دادند که حکومت کشور را با ارتش تقسیم کرد و قرار بود کشور را به سمت انتخابات آزاد هدایت کند تا قدرت کامل را به غیرنظامیان واگذار کند. البرهان از چهره‌ای که در خفا کار می‌کرد به رئیس دوفاکتوی سودان تبدیل شد.

در سال ۲۰۲۰، طبق اعلام دفتر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، وی طی دیداری با البرهان در اوگاندا درباره «عادی‌سازی» روابط گفتگو کرد.

چند ماه بعد، بانک مرکزی سودان اعلام کرد که ایالات متحده خارطوم را از لغو تحریم‌ها علیه ۱۵۷ موسسه سودانی مطلع کرده است.

دسامبر ۲۰۲۰، پس از گذشت کمتر از دو ماه از موافقت خارطوم با عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، ایالات متحده سودان را رسما از فهرست سیاه کشور‌های حامی تروریسم خارج کرد.

اما در اکتبر ۲۰۲۱، با نزدیک شدن به انتخابات، البرهان ناگهان در را به روی این انتقال دموکراتیک بست، زیرا او کودتا را رهبری کرد و بسیاری از وزرا و مقامات مدنی را دستگیر کرد.

یک سال پس از آن، نظامیان و غیرنظامیان مذاکرات جدیدی را آغاز کردند و متعهد شدند که اول آوریل سال میلادی جاری توافقنامه بازگشت به تقسیم قدرت را امضا کنند و این کار بار‌ها به تعویق افتاد و موضوع به درگیری بین البرهان و حمیدتی ختم شد.

البرهان در یک سخنرانی تاکید کرد که "طرفین اکنون سخت تلاش می‌کنند تا بحث در مورد موضوعات باقی مانده را تکمیل کنند".

وی تاکید کرد که هدف از به تعویق انداختن این موضوع «تعیین چارچوب‌های محکمی است که شتاب انقلاب را حفظ می‌کند».

البرهان امضای نهایی توافقنامه انتقالی را با زور به تاخیر انداخت تا در این توافقنامه گروه‌های شورشی سابق و گروه‌های غیرنظامی وفادار به ارتش حضور داشته باشند.

ارتش سودان ۱۱ مارس اعلام کرد، متهم کردن آن به عدم تمایل به واگذاری قدرت "یک تلاش آشکار برای سود سیاسی، همدردی و مانع تراشی در روند انتقال است. "

در جریان مذاکرات ارتش و معترضان درباره ترکیب دولت، البرهان به مصر، امارات و عربستان سعودی سفر کرد.

حمیدتی از تجارت شتر تا امپراتوری نظامی

بر اساس تحلیلی که مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام منتشر کرده است، حمیدتی با تشکیل یک «امپراتوری مالی و نظامی» به نفوذ کنونی خود رسید که او را بر آن داشت تا وفاداری سیاسی خود را تغییر داده و از انقلاب سودان در سال ۲۰۱۹ جانبداری کند و همین اقدام «نفوذ سیاسی بزرگ» او را در معادله پس از انقلاب تضمین کرد.

در این تحلیل آمده است، موازنه‌های سیاسی باعث شد تا حمیدتی معاون شورای حاکمیتی شود و درباره ادغام نیرو‌های واکنش سریع در نیرو‌های مسلح صحبت شود.

به گفته محمد سعد، دستیار سابق حمیدتی، او برای اولین بار در دارفور غربی، پس از حمله به کاروان تجاری وی که در اثر آن حدود ۶۰ نفر از خانواده‌اش کشته و شترهایش غارت شدند، دست به اسلحه برد.

درگیری در دارفور از سال ۲۰۰۳ پس از قیام شورشیان عمدتا غیر عرب علیه دولت گسترش یافت.

در مستندی که در روستایی در دارفور فیلمبرداری شده است، دقلو با لباس نظامی ظاهر می‌شود و بخشی از صورت خود را پنهان کرده و هر گونه دخالت در ارتکاب تخلفات را انکار می‌کند. با این حال، او به سرعت موضع خود را تغییر داد و در سال ۲۰۱۳ به عنوان فرمانده نیروی جدیدی که عمدتاً از شبه نظامیان سابق تشکیل شده بود، یعنی نیرو‌های واکنش سریع منصوب شد.

با تصدی معاونت شورای حاکمیتی انتقالی سودان، این تاجر سابق شتر با تحصیلات ابتدایی اندک تعدادی از مهم‌ترین پست‌های وزارتی در سودان پس از براندازی البشیر، از جمله اقتصاد در حال فروپاشی و مذاکرات صلح با گروه‌های شورشی را در اختیار گرفت.

اختلاف میان البرهان و حمیدتی چگونه پیش آمد؟

تنش بین البرهان و حمیدتی به دو دلیل شروع شد: اول، آزادی موسی هلال، عموی حمیدتی و رقیب او در نفوذ میان رهبران قبایل عرب در دارفور است که به دستور البشیر زندانی شده بود. دوم، دستور البرهان مبنی بر عدم سفر اعضای شورا بدون اجازه او؛ مساله‌ای که حمیدتی آن را بخشی از "مهندسی جامع برای کاهش نفوذ خود و جلوگیری از ایفای نقش‌های سیاسی در پرونده‌های صلح" قلمداد کرد.

حمیدتی هم تا جایی که توانست تلاش کرد البرهان را تحقیر کند و بدون اجازه او به ترکیه سفر کرد و با مسؤولان این کشور توافق‌های اقتصادی بست که به این اقدامش پس از درز فیلم مشارکت برادر حمیدتی در متفرق کردن تحصن فرماندهی کل در جریان انقلاب سودان که در آن افراد زیادی کشته شدند، پاسخ داده شد.

مدتی بعد، حمیدتی علناً کودتا را «اشتباهی» توصیف کرد که منجر به «فعال شدن مجدد بقایای» نظام البشیر شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، البرهان هم در دفاع از اقدامات خود اعلام کرد که اقدام وی "برای مشارکت بیشتر گروه‌های سیاسی در مدیریت دوره انتقالی" ضروری بود.

دقلو در سال ۲۰۲۲ در آستانه تهاجم روسیه به اوکراین به مسکو سفر کرد و آمادگی خود را برای ساخت پایگاه روسی در سواحل دریای سرخ ابراز کرد.

او در سخنرانی برای اعضای نیرو‌های واکنش سریع که در ماه مارس در استان ام درمان ایراد کرد، "هر گونه اختلاف نظر با ارتش" را رد کرد. او گفت: "اختلاف ما با کسانی است که به قدرت چسبیده‌اند. ما با هر کسی که بخواهد دیکتاتور شود، مخالفیم. "

در آن زمان، نیرو‌های مسلح سودان اتهامات علیه فرماندهی ارتش را مبنی بر عدم تمایل به تکمیل روند گذار دموکراتیک و ترک سیاست محکوم کرده و آن را تلاش آشکاری برای جلب همدردی سیاسی و مانع تراشی در روند گذار دموکراتیک دانستند.

حمیدتی از هیچ تلاشی برای ترسیم آینده سودان که در بیشتر تاریخ پسااستعماری خود تحت حکومت فرماندهان نظامی قرار داشت، فروگذار نکرد، علناً از نیاز به "دموکراسی واقعی" صحبت کرد، با سفرای غربی دیدار و با شورشیان مذاکره کرد.

به گزارش رویترز، حمیدتی تسامح چندانی با مخالفان نداشت و به گفته شاهدان، نیرو‌های واکنش سریع علیه تجمع اعتراضی در سال ۲۰۱۹ در مقابل وزارت دفاع پس از سرنگونی البشیر دست به حمله خونینی زدند و بیش از ۱۰۰ نفر را کشتند. بعد‌ها حمیدتی دستور حمله به این معترضان را تکذیب کرد.

سلیمان بلدو، رئیس رصدخانه شفافیت و سیاست سودان که یک اتاق فکر مستقل است، گفت، حمیدتی تلاش می‌کند در کشوری که قدرت در آن مدت‌ها در انحصار نخبگان خارطوم است، در ساختار قدرت، فردی قدرتمند باشد.

حمیدتی در اظهارات رسانه‌ای سال گذشته اعلام کرد که در برابر فروپاشی کشورش ساکت نمی‌ماند؛ اما جاه طلبی‌های رهبری را رد کرد.»