معنای فروپاشی روابط روسیه و اسرائیل برای ایران و روابط بین الملل چیست؟

فرارو- همزمان با اوج گیری "جنگ اوکراین"، بسیاری از ناظران و تحلیلگران عرصه روابط بین الملل، از تبعات قابل توجه این جنگ بر شکل و چهارچوبِ اتحادها و صف بندی های بین المللی خبر داده و می دهند. در این راستا، حتی برخی از احیایِ فضای حاکم بر جهان در دوران "جنگ سرد" سخن گفته و شکل گیریِ عرصه ای جدید در نظام بین الملل را پیش بینی می کنند.

از این چشم انداز، در روزهای اخیر به طور خاص شاهد اوج گیری سطح تنش ها میان روسیه و اسرائیل(با محوریت جنگ اوکراین) که سال هاست روابط گرمی را با یکدیگر دارند، هستیم. اسرائیلی ها پس از آغاز جنگ اوکراین، به تدریج به این جمع بندیِ راهبردی رسیدند که نمی توانند در مورد این جنگ، موضع میانه را میان روسیه از یک سو، و غرب به رهبری آمریکا از سوی دیگر اتخاذ کنند.

از این رو، حمایت خود را از جبهه غرب و مواضع آن در چهارچوب جنگ اوکراین اعلام کردند. رویکردی که موجب شد تا "یائیر لاپید" وزیر خارجه اسرائیل به تازگی از انجام برخی "جنایات جنگی" از سوی روس ها در خاک اوکراین سخن گوید و در عین حال رژیم اسرائیل نیز در همراهی با کشورهای غربی، عملا رای به تعلیق عضویت روسیه از شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد داد.

در جبهه مقابل، روس ها نیز به نحوی بی سابقه جزئیاتی از آخرین حمله جنگنده های اسرائیلی در سوریه را منتشر کردند و با نکوهش شدید اقدامات سرکوبگرانه اخیر اسرائیلی ها در مسجد الاقصی، تاکید کرده‌اند که این رژیم عملا غزه را به زندانی بزرگ برای فلسطینی ها تبدیل کرده است.

در این چهارچوب، بسیاری از ناظران و تحلیلگران از آغاز شدنِ عصر تنش های راهبردی در روابط روسیه و اسرائیل خبر می دهند و به طور خاص به این نکته اشاره می کنند که این مساله برای کنشگران مهم منطقه ای نظیر ایران و همچنین عرصه کلی روابط بین الملل، حامل پیام های مهمی است که توجه به آن ها کاملا ضروری است.

در این راستا، فرارو در گفتگو با "علی عبدی"، کارشناس و پژوهشگر مسائل اسرائیل، به طور خاص به بررسی معانی تشدید شکاف ها و اختلافات میان اسرائیل و روسیه، برای "ایران" و "روابط بین الملل" پرداخته است. مشروح گفتگو با علی عبدی را در ادامه مطالعه فرمایید.

اسرائیلی ها عملا خاصیت و مزیت خود را برای روس ها در بحث روابط دوجانبه از دست داده اند

در مدت اخیر و همزمان با تشدید موضع گیری های مقام های اسرائیلی و روسی علیه یکدیگر که نقطه شروع آن با محوریت جنگ اوکراین بوده است، شاهد جوی بی سابقه از اختلاف و تنش در روابط دو طرف بوده ایم. مساله‌ای که در نوع خود با توجه به روابط گرمِ پیشین اسرائیل و روسیه، بی سابقه است. به نظر شما آیا عصر تنش های ادامه دار و تشدید شکاف ها در روابط روسیه و اسرائیل آغاز شده است؟
تا قبل از وقوع "جنگ اوکراین"، روابط اسرائیل با روسیه، روابطی گرم و بسیار جدی بود. در این میان، نکته اساسی که دلیل این نزدیکیِ روابط را توضیح می داد این بود که اساسا این دو بازیگر، به یکدیگر نیاز داشتند و همین نیاز متقابل، روابطِ آن ها را نیز گرم کرده بود.

روس ها به اسرائیلی ها نیاز داشتند زیرا از طریق کانال آن ها با آمریکا به چانه زنی و رد و بدل کردن پیام هایشان می پرداختند. این مساله به ویژه پس از روی کار آمدن دولت "بایدن" برای روس ها بیش از پیش از اهمیت برخوردار شد. البته که در دولت قبل از "نفتالی بنت" در اسرائیل، روابط روسیه و اسرائیل تا حد زیادی تحت تاثیر روابط نزدیکِ پوتین و نتانیاهو گسترش پیدا کرد. با این حال، اسرائیلی‌ها نیز به روابط روسیه نیاز داشتند زیرا آن ها روسیه را به مثابه یک اهرم فشار علیه ایران در سوریه می دیدند.

در این چهارچوب، به طور خاص می توان به حملات هوایی اسرائیلی ها به خاک سوریه و مواضع نیروهای ایرانی و همچنین ارتش سوریه اشاره کرد. با این حال، این روندِ داد و ستد میان اسرائیل و روسیه پس از جنگ اوکراین دستخوش تغییرات جدی و حتی اختلال شده است.

در این راستا، هر چه جنگ اوکراین گسترش پیدا می کند و تشدید می شود، و به نسبتی که اسرائیلی ها مجبور می شوند تا مواضع شفاف خود در حمایت از غرب و آمریکا را علنی کرده و مواضع رادیکال تری را در قبال روس ها بگیرند، روسیه نیز به این مساله واکنش نشان می دهد.

کما اینکه در این رابطه شاهد موضع گیری های بی سابقه ای از سوی مقام های روسی هستیم. به عنوان مثال، روس‌ها به تازگی در مورد مساله فلسطین برای نخستین بار موضع گیری قابل توجهی کردند و "سرگی لاوروف" وزیر خارجه روسیه به طور خاص گفت که ما اکنون با طولانی ترین اشغال سرزمینی در فلسطین رو به رو هستیم و مواضع تند دیگری را نیز در همین راستا، هم لاوروف و هم دیگر مقامات روسی اتخاذ کردند.

به طور کلی به عقیده من روابط روسیه و اسرائیل هنوز به مرحله تنشِ جدی و تیرگی کامل نرسیده با این حال، به نظر من با تشدید جنگ اوکراین و طولانی شدن این جنگ، قطعا روابط روسیه و اسرائیل آسیب های جدی تری را خواهد دید. دلیل اصلی این مساله نیز این است که اساسا اسرائیلی ها در دوگانه غرب و روسیه در معادله جنگ اوکراین، نمی توانند میانه بازی کنند و باید حتما سمتِ یک طرف که قاعدتا غرب و به طور خاص آمریکا است را بگیرند.

رویکردی که البته تاکنون نیز جلوه های زیادی را از آن شاهد بوده ایم. در این راستا، مثلا اسرائیلی ها تا الان از ارسال جلیقه‌های نظامی و کلاه‌خود به اوکراین خودداری می کردند. با این حال همین اواخر وزارت جنگ رژیم اسرائیل از موافقت خود با ارسال محموله های نظامی به اوکراین خبر داده است. این ها همگی نشانه هایی هستند که این نکته را مورد تاکید قرار می دهند که هر چه در قالب جنگ اوکراین جلو تر می رویم، اثر این جنگ بر روابط اسرائیل و روسیه نیز آشکار تر می شود.

آیا اوج گیری اختلافات و تنش ها در وابط روسیه و اسرائیل را می توان مصادف با فراهم شدن فضایی مطلوب و مساعد جهت کنشگری ها و پیشبرد دستورکارهای ایران در سطح منطقه دانست؟
تردیدی نیست که ایجاد شکافِ جدی در روابط روسیه و اسرائیل، تا حد زیادی به نفع ایران خواهد بود. باید توجه داشته باشیم که بیشترین نگرانی که اسرائیلی ها از آسیب دیدن روابطشان با روسیه دارند، در قالب معادله سوریه است.

در این راستا، آن ها می دانند که اگر روابطشان با روس ها مخدوش شود، این بدان معناست که اسرائیلی ها همچون گذشته نمی توانند در میدان سوریه، با فراغِ بال کنشگری کنند. توافقی که اسرائیل با روسیه در مورد سوریه دارد تاکید می کند که اسرائیلی ها بایستی قبل از انجام هر اقدامی در خاک سوریه، روس ها را در جریان بگذارند و به طور خاص کریدور هوایی‌شان را نیز مشخص کنند.

با این حال، تداوم روند جاری اوج گیری تنش ها میان روسیه و اسرائیل با محوریت جنگ اوکراین، عملا میدان باز کنشگری اسرائیلی ها در سوریه را از آن ها خواهد گرفت. حتی اگر اسرائیلی ها بخواهند همچون گذشته در مورد سوریه عمل کنند، عملا دست ایران و سوریه برای واکنش نشان دادن به تجاوزات اسرائیلی ها باز تر از قبل خواهد بود. در این چهارچوب و در سطحی کلان‌تَر، معادلات راهبردی در قالب تقابلات میان محور مقاومت در منطقه و اسرائیل نیز تا حد زیادی دستخوش تغییر و دگرگونی می شود.

به نظر شما اگر بنا باشد روابط روسیه و اسرائیل بار دیگر به سمت بهبود حرکت کند، آیا این روند با نگاهی عملگرایانه در کوتاه مدت اتفاق می افتد یا خیر، باید زمان زیادی بگذرد تا دامنه تنش ها و اختلافات میان دو طرف نیز کاهش یابد؟
باید توجه داشته باشیم که خاستگاه روابط اسرائیل با روسیه، کاملا "عملگرایانه" است و تابعی از منافع هر دو طرف را در منطقه در بر می گیرد. ماجرای تحولات سوریه باعث نزدیکی هر چه بیشتر این دو(اسرائیل و روسیه) شد). در این راستا، همانطور که ایران و روسیه در بحث مبارزه با تروریسم در سوریه با یکدیگر توافق کردند، روس‌ها با اسرائیلی ها نیز به همان نسبت توافق داشتند که سوریه به کانون و جبهه اصلی ایران علیه اسرائیل تبدیل نشود.

در این راستا، روس ها سعی داشتند تا موازنه را میان ایران و اسرائیل برقرار کنند و البته تا همین اواخر نیز موفق بودند. همانطور که پیشتر گفتم، هم اسرائیل و هم روسیه به یکدیگر نیازهایی دارند که همین مساله، جنسِ روابط را برای هر دو طرف ارزشمند می کرد.

با این حال، جنگ اوکراین عملا وزنِ اسرائیل را برای روسیه کاهش داد و اسرائیلی ها دیگر از نقش چندانی در واسطه گری میان روسیه و آمریکا برخوردار نیستند. در این راستا، حتی شاهد بودیم که روسیه پیشنهاد "نفتالی بنت" نخست وزیر اسرائیل مبنی بر اینکه اسرائیل میزبان مذاکرات صلح روسیه و اوکراین در تل آویو باشد را رد کرد که این مساله خود نمودی عینی از افول نقش میانجی‌گرایانه اسرائیل در روابط روسیه با غرب و به طور خاص آمریکا است.

از این منظر، روس ها در شرایط کنونی، دیگر نیازی به اسرائیلی ها برای خود حس نمی کنند و عملا از کانال های مختلفی که در بحبوحه جنگ اوکراین فعال هستند، پیام های خود را به طرف های غربی می رسانند. در مدت اخیر نیز شاهد بوده ایم که به همان نسبت که غرب بر شدت حمایت های خود از اوکراین می افزاید، روس ها نیز حملات خود را علیه این کشور تشدید کرده اند.

به طور خاص ظرف دو سه روز گذشته، بیشترِ خطوط راه آهن و پل های اوکراین که محل انتقال سلاح های ترانزیتی از غرب به اوکراین هستند، توسط روس ها هدفِ حمله قرار گرفته اند و عملا بخش عمده ای از زیرساخت های ارتباطی اوکراین در حال نابودی است.

در چنین شرایطی، اسرائیل عملا خاصیت و نقش فعال خود را برای روس ها از دست خواهد داد و این به هیچ عنوان برای اسرائیلی ها خوشایند نیست کما اینکه در مدت اخیر نیز اندیشکده های اسرائیلی به این مساله اشاره داشتند که اگر اسرائیل نتواند توازن در روابط با روسیه و آمریکا را دوباره برقرار کند، عملا چالش های عدیده ای برای این رژیم بویژه در بُعد منطقه ای ایجاد خواهد شد. مساله ای که می توان تبعات قابل توجهی را برای اسرائیلی ها به دنبال داشته باشد.