«ترانس‌نیستریا» کجاست و چرا خبرساز شده است؟

رئیس جمهوری مولداوی، کشوری کوچک در شرق اروپا و در جنوب غرب اوکراین با حدود ۳ میلیون نفر جمعیت، روز سه‌شنبه پس از وقوع یک رشته انفجار در منطقه جدایی‌طلب «ترانس‌نیستریا» اقدام به برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت ملی کرد.

به گزارش یورونیوز، این نشست در حالی برگزاری شد که نگرانی‌ها دربارۀ گسترش جنگ اوکراین به این کشور و از سر گرفتن درگیری‌ها با جدایی‌طلبان «ترانس‌نیستریا» در شرق آن که تحت حمایت روسیه هستند، بطور قابل توجهی افزایش یافته است.

روابط مولداوی با روسیه به‌ویژه از سال ۲۰۲۰ میلادی یعنی از زمان به قدرت رسیدن خانم مایا ساندو، اولین رئیس جمهوری زن در این کشور که طرفدار اتحادیه اروپاست، تیره شده است و همین موضوع این هراس را بوجود آورده است که حضور گسترده نیروها و تانک‌های روسی در خاک اوکراین، بر سرنوشت همسایۀ جنوبی آن نیز تاثیر بگذارد.

«ترانس‌نیستریا» کجاست و چرا تحولات آن خبرساز شده است؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید نگاهی گذرا به دلیل جدایی این منطقه از مولداوی داشته باشیم.

مولداوی جامعه‌ای عمدتاً روستایی است و طبق آمار بانک جهانی (سال ۲۰۱۸میلادی) حدود ۵۷ درصد از مردم این کشور در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و عمده فعالیتشان نیز در بخش کشاورزی بویژه تولید شراب است. بسیاری از مردم مولداوی دو زبانه هستند؛ زبان رسمی آنها رومانیایی است و اکثر مردم به زبان روسی نیز صحبت می‌کنند.

مولداوی که زمانی بخشی از رومانی بود در سال ۱۹۴۰ میلادی در اتحاد جماهیر شوروی پیشین ادغام شد. پنج دهه بعد از آن با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مولداوی نیز توانست در سال ۱۹۹۱ میلادی به استقلال برسد. اما در همان آغاز راه، میان دولت تازه استقلال یافته و جدایی طلبان منطقه «ترانس‌نیستریا» که می‌خواستند روابط خود را شوروی حفظ کنند، درگیری‌هایی روی داد و در نهایت نیز این منطقه با یک جنگ داخلی کوتاه از مولداوی جدا شد.

منطقۀ ترانس‌نیستریای کنونی یک «باریکه مرزی» به وسعت کمی بیش از ۴ هزار کیلومتر مربع، در شرق مولداوی و در همسایگی اوکراین است. این منطقه هم اکنون به عنوان یک کشور مستقل عمل می‌کند و مقامات مولداوی نیز اعتراف می‌کنند که کنترلی بر آن ندارند.

دولت «ترانس‌نیستریا» که در حال حاضر یک دولت خودخوانده است و واحد پول و نیروهای امنیتی مخصوص به خود را دارد، هرگز از سوی جامعه بین‌الملل حتی از سوی روسیه به رسمیت شناخته نشد. با این وجود نزدیکی جغرافیایی آن به مرزهای اتحادیه اروپا باعث شد که در تمام این سال‌ها، روسیه توجه ویژه‌ای به آن نشان دهد.

این قلمرو حدودا ۵۰۰ هزار نفری، به شدت از نظر اقتصادی به روسیه وابسته است و سال‌هاست که از واردات رایگان گاز روسیه بهره می‌برد. مسکو همچنین ۱۵۰۰ سرباز در این منطقه مستقر کرده است.

نام «ترانس‌نیستریا» در مجامع بین‌المللی زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که هفته گذشته یک ژنرال روسی ادعا کرد که مسکو می‌خواهد جنوب اوکراین یعنی مناطق هم مرز با «ترانس‌نیستریا» را تصرف کند تا به این منطقه جدایی‌طلب دسترسی مستقیم داشته باشد.

ژنرال رستم مینه‌کایف، معاون فرماندۀ نیروهای منطقه نظامی روسیه مرکزی در ۲۲ آوریل گفت که جمعیت روسی‌زبان مولداوی «تحت ظلم» واقع شده‌اند. این اتهام و طرح موضوع «دفاع» از اقلیت روس‌زبان، یکی از بهانه‌های مسکو برای حمله به اوکراین نیز بود.

مولداوی که می‌ترسد به هدف جدیدی برای مسکو آنهم پس از حمله سنگین روسیه به اوکراین تبدیل شود، پس از اظهارات رستم مینه‌کایف سفیر روسیه را به نشانۀ اعتراض احضار و اعلام کرد که چنین سخنانی «تهدید» تلقی می‌شود و مسکو باید به «تمامیت ارضی» این کشور احترام بگذارد.

اگرچه هنوز روشن نیست که آیا سخنان ژنرال مینه‌کایف منعکس کننده سیاست‌های کرملین است یا خیر، اما همین سخنان باعث شد که موضوع جدایی‌طلبان «ترانس‌نیستریا» به جدی‌ترین چالش حال حاضر مولداوی تبدیل شود.

وقوع چند انفجار در «ترانس‌نیستریا»

کمتر از یک هفته پس از حرف‌های مینه‌کایف نیز چند انفجار در ساختمان وزارت امنیت دولتی دولت خودخوانده «ترانس‌نیستریا» در شهر تیراسپل، مرکز آن روی داد.

اگرچه تا کنون هیچ تلفاتی در رابطه با این حادثه گزارش نشده و هیچ‌کس مسئولیت آن را بر عهده نگرفته است، اما وزارت دفاع اوکراین این انفجارها را «تحریک برنامه‌ریزی شدۀ سرویس‌های ویژه روسیه» توصیف کرد و دربارۀ آینده این کشور هشدار داد.

دفتر سیاست ادغام دوباره در مولداوی نیز اعلام کرد که هدف از این انفجارها، متشنج کردن وضعیت امنیتی در منطقه «ترانس‌نیستریا» بوده است.

با این وجود نیکو پوپسکو، وزیر خارجه مولداوی در آخرین گزارش خود اعلام کرد که وضعیت در ترانس‌نیستریا «کم و بیش آرام» است و مولداوی نشانه‌هایی از فعالیت نظامی غیرعادی در آنجا ندیده است.

مولداوی به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا

مولداوی در اوایل ماه مارس یعنی یک هفته پس از حمله روسیه به اوکراین، درخواست خود را برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح کرد و همان زمان رهبران «ترانس‌نیستریا» اعلام کردند که از این ایده حمایت نمی‌کنند و بار دیگر خواستار ایجاد «دو کشور مستقل» شدند.

مولداوی همچنین از اولین کشورهایی بود که با آغاز جنگ اوکراین مرزهای خود را به روی پناهندگان اوکراینی گشود و با همکاری اتحادیه اروپا همچنان به ساماندهی افراد گریخته از جنگ مشغول است.

این جمهوری کوچک هم اکنون میزبان بیش از ۴۰۰ هزار پناهجوی اوکراینی گریخته از جنگ است. علاوه بر این مولداوی با همکاری همسایۀ غربی خود رومانی، در حال حاضر یک «کریدور سبز» ایجاد کرده تا از این مسیر، آن دسته از پناهندگان اوکراینی که مایل به ماندن در خاک این کشور نیستند بتوانند با اتوبوس‌های رایگان خود را به رومانی برسانند؛ هدف بسیاری از این مهاجران نیز از ورود به رومانی، ورود به خاک اتحادیه اروپا است.

آیا روسیه به مولداوی حمله خواهد کرد؟

روسیه که به دنبال حفظ نفوذ خود در اروپای شرقی است، با حمایت مالی از دولت خودخوانده «ترانس‌نیستریا» از مسیرهایی همچون ارسال گاز طبیعی و حتی پرداخت مستمری ساکنان، سعی دارد این جمهوری جدایی‌طلب را سرپا نگه دارد. آنتون بارباشین از تحلیلگران سیاسی نشریه آنلاین آمریکایی Riddle که به تحولات روسیه می‌پردازد نیز تاکید دارد که نباید این موضوع را فراموش کرد که ایجاد یک پیوند جغرافیایی با «ترانس‌نیستریا» دست‌کم از دهه ۹۰ میلادی همواره در گفتمان‌ مقامات روسیه مطرح بوده است.

با این وجود کم نیستند تحلیلگرانی که معتقدند بعید است ارتش روسیه که درگیر جنگی سنگین برای تصرف شرق اوکراین است، قصد باز کردن جبهه جدیدی در خاک کشوری دیگر را داشته باشد؛ بویژه آنکه ارتش روسیه تلفات سنگینی را در جریان حضور دو ماهه حضور خود در خاک اوکراین متحمل و مجبور به ایجاد تغییرات قابل توجهی در استراتژی خود در میدان نبرد شده است. تغییراتی که بسیاری از ناظران را شگفت‌زده و نقاط ضعف ارتش روسیبه را آشکار کرده است.

موضع مردم و مقامات «ترانس‌نیستریا» چیست؟

اگرچه «ترانس‌نیستریا» تحت حمایت مسکو و میزبان نیروهای روسی است، اما این به آن معنا نیست که مردم این منطقه تمایلی برای درگیری در یک جنگ را داشته باشند.

ساکنان این جمهوری جداشده به حمایت مسکو متکی هستند، اما بسیاری ازآنها همچنان گذرنامه مولداوی دارند و بیشتر صادرات این منطقه نیز به اتحادیه اروپا می‌رود.

مقامات «ترانس‌نیستریا» نیز در دو ماه گذشته نه از حمله روسیه به اوکراین حمایت و نه آن را محکوم کرده‌اند. تنها ویتالی ایگناتیف، وزیر خارجه این منطقه ماه آوریل اعلام کرد که«ترانس‌نیستریا» با همسایه خود اوکراین روابط عمیقی دارد و حدود ۱۰۰ هزار نفر از ساکنان این منطقه تابعیت اوکراینی دارند.

او گفت که «ما منحصراً از صلح و امنیت همه مردمی که در ترانس‌نیستریا زندگی می‌کنند دفاع می‌کنیم» و افزود که این منطقه بیش از ۲۷ هزار پناهنده اوکراینی را نیز پذیرفته است.

به گفتۀ برخی تحلیلگران، به نظر می‌رسد که «ترانس‌نیستریا» سعی دارد با خودداری از حمایت از روسیه و در مقابل میزبانی از پناهندگان اوکراینی، راهی برای برای کسب مشروعیت بین‌المللی بیابد.

آنتون بارباشین نیز معتقد است از آنجا که خود این منطقه ارزش استراتژیک زیادی برای مسکو ندارد، اعزام نیروی بیشتر به آنجا تنها باعث افزایش مشکلات مسکو می‌شود و احتمالاً تحریم‌های بین‌المللی بیشتری را به همراه خواهد داشت؛ این کار روابط روسیه با مولداوی را که بی‌طرف است و اعلام کرده به ناتو نمی‌پیوندد را نیز نابود خواهد کرد.

در نهایت اینکه مایکل کوفمن، کارشناس روسیه در سازمان تحقیقاتی و تحلیلی CNA در ویرجینیا، در واکنش به اظهارات مینه‌کایف، فرمانده روس می‌گوید که «ارتش روسیه ظرفیتی برای انجام چنین تهاجمی ندارد» و در تفسیر اظهارات مینه‌کایف معتقد است که مسکو بیشتر قصد دارد مولداوی و دیگر کشورهای منطقه را بترساند.