«معاون فرهنگی جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 285 کتاب توقیف‌شده در طول دو سال گذشته را آزاد کرد»
اين خبر به خودي‌خود براي اهالي فرهنگ و كتاب مسرت بخش است. هميشه و همه جا رفع توقيف از هر كالاي فرهنگي خبر خوشحال‌كننده‌اي است.اما در اين خبر نكات مهمي نهفته است.
نكاتي كه با گمارده شدن معاونت فرهنگي جديد بيشتر به ذهن خطور مي‌كند.اين كتاب‌ها به گفته روابط عمومي معاونت فرهنگي بيشتر در حوزه شعر، داستان، رمان، تاريخ و علوم انساني بوده‌اند. حوزه‌هايي كه در سال اخير بيشترين توجه را به خودشان جلب كرده اند.
برخي از اين كتاب‌ها طي اين دو سال غيرمجاز شناخته شده بودند و برخي انتشارشان مشروط به انجام اصلاحات محتوايي بوده است. ما از هر رفع توقيفي خوشحال مي‌شويم اما واقعا در اين دو سال چه اتفاقي افتاده است كه اين كتاب‌ها از بلاتكليفي درآمدند؟ ضرورت اين رفع بلاتكليفي در دوره محسن پرويز احساس نمي‌شد؟ دري چه لزومي در اين كار ديد كه معاونت قبلي نديده بود؟ آيا مصاديق و معاني مميزي در اين چندوقتي كه دري آمده است تغيير كرده است؟
تكريم ارباب رجوع
نكته ديگري كه اهميت دارد ادامه اين خبر است:در كنار دستور رفع توقيف 285 عنوان كتاب، دري از مسئولان اداره كتاب خواسته تا ضمن تسريع روند بررسي كتاب‌هاي ثبت‌شده در دبيرخانه اين اداره، بيشتر از گذشته ارباب رجوع (ناشر، نويسندگان و پديدآورندگان) را تكريم كنند، مگر تكريم ارباب‌رجوع از وظايف اوليه و اصلي تمام كارمندان دولتي در همه زمينه‌ها نيست؟
چرا كار به جايي رسيده است كه از ابلاغ بديهيات خوشحال مي‌شويم؟
معمولا ساحت هنرمندان در همه‌جاي دنيا يك ساحت قابل احترام است،بدون اينكه كسي ابلاغ كند يا دستورالعملي براي انجام آن صادر شود.
این دستور نیز بسیار قابل توجه و خوشحال‌کننده است. ارباب رجوع اداره کتاب، ناشران، نویسندگان، مترجمان و افرادی از این دست هستند و اگر در اداره کتاب وزارت فرهنگ تکریم نشوند، کجا بشوند؟ تكريم نويسندگان و هنرمندان به چه شكلي بايد باشد؟ اي‌كاش معاونت فرهنگي ارشاد نحوه اين تكريم را هم ابلاغ مي‌كرد.
ارزيابي در 10 روز
در ادامه اين خبر نكات جالب ديگري نيز ديده مي‌شود. يكي اينكه «كتاب‌هاي دفاع مقدس، آثار حوزه فيلم، ادبيات انقلاب اسلامي، نقد ادبي و كتب مربوط به اهل‌بيت(ع) بايد با تقويت بنيه گروه بررسي و عمق و بنابخشي به شيوه ارزيابي در كمتر از 10 روز (پس از ارائه آن از سوي ناشر به اداره كل كتاب) تعيين تكليف شود، در غير اين صورت مجوز چاپ آن صادر خواهد شد.»
درست است كه بعضي از حوزه‌ها براي فرهنگ و جامعه اهميت دارد اما اين جايگاه نبايد به دليل شتاب در ارزيابي، از بعد كيفيت ضربه بخورد. به‌خصوص كتاب‌هايي كه در حوزه اهل بيت(ع) منتشر مي‌شود بايد با دقت و حوصله بيشتري مورد بررسي قرار گيرد تا در اين شرايط حساس و مهم لطمه‌اي به ساحت اين كتاب‌ها نخورد. به‌راستي اگر هدف تسريع در امر ارزيابي كتاب‌هاست، اولا بايد در همه زمينه‌ها اين اتفاق بيفتد، ثانيا اگر تعداد افرادي كه ارزيابي مي‌كنند بيشتر شود ديگر نيازي به تعيين ضرب الاجل نيست.بهمن دری اخوی در طول یک ماه گذشته بیش از هر موضوع دیگری بر مسئله پرچالش ممیزی کتاب متمرکز شده است.
حساسيت در برخي از كتاب‌ها
نكته جالب ديگر اين خبر اين است كه از اداره كتاب وزارت ارشاد خواسته شده از انتشار چند كتاب بازاري غيراخلاقي با درونمايه‌هاي جنسي و نيز چند كتاب كه به تبليغ عرفان‌هاي نوظهور مي‌پردازند، جلوگيري كند.بهمن دري چندي پيش نيز گفته بود كه برخي از ناشران، بازار كتاب را با بازار مكاره اشتباه گرفته‌اند و در فضاي سوداگرانه مي‌خواهند همان كاري را بكنند كه در عرصه اقتصاد واردكنندگان كالاهاي بنجل انجام مي‌دهند.
اشاره او به حجم فراوان توليد كتاب‌هايي در زمينه «فراروان» و ماورايي بود كه انتقاد وزير ارشاد را هم برانگيخته بود.معاون فرهنگي وزير ارشاد در آخرين روز هفته گذشته هم براي دومين بار به صورت سرزده به بازديد از كتابفروشي‌هاي تهران رفت و با ناشران و كتابفروشان در مورد مشكلاتشان صحبت كرد.
حرف‌هاي بهمن دري
شايد مصاحبه‌اي كه بهمن دري با خبرگزاري كتاب كرده است بتواند اندكي از اين ابهامات يا نكات را برطرف كند.معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران گفته است: فعاليت‌هايي كه در چند روز اخير انجام شده، براي تسريع صدور مجوز كتاب بوده است و اين روند ادامه خواهد داشت. طبق آيين‌نامه نشر، كتاب يا بايد مجوز بگيرد، يا مشكلاتي دارد و بايد در تعامل با ناشر حل شود يا اينكه از نظر قوانين قابل انتشار نيست. در هرسه مورد، نتيجه بايد به ناشر اعلام شود تا از بلاتكليفي بيرون بيايد.
دري ادامه داده است: در برخي از موارد، ناشرخود با چند ماه تاخير براي برطرف كردن مشكلات كتابش مراجعه مي‌كند. البته عده‌اي اين تاخير را از جانب وزارت ارشاد مي‌دانند كه درست نيست.چه بسا ناشر، اصلاحاتي را نيز روي كتاب انجام مي‌دهد، ولي مورد قبول مجموعه اداره كتاب قرار نمي‌گيرد كه در اين زمينه در برخي از موارد، سليقه گرايي نيز وجود دارد.
البته اين مسئله با تشكيل هيات نظارت بر چاپ و نشر، خود به خود برطرف شده و ديگر يك شخص، سليقه‌اش را اعمال نمي‌كند. اين خرد جمعي است كه درباره كليات نظر مي‌دهد و با اين كار مصاديق نيز در دل آن روشن مي‌شوند. كتاب نبايد براي يك‌سال در وزارت ارشاد و محل نشر معطل بماند.
معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با بيان اين مطلب كه موضوع مهم ديگر در اين حوزه تكريم ناشران است، تصريح كرد: ما نبايد ناشران را از حوزه فرهنگ جدا كنيم. ناشر از عناصر فرهنگي است و حتي آن بخشي از ناشران را كه آثارشان با ضوابط ما هماهنگ نيست نيز بايد تكريم و روند صدور يا عدم صدور مجوز را براي اين گروه تسريع كنيم.
دري افزود: در حال حاضر در حوزه دفاع مقدس كه از جمله آثار مورد حمايت جدي معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است، كتاب‌هايي براي سه يا چهار ماه معطل مي‌شوند. در اين زمينه به مركز تخصصي صدور مجوز و بررسي كتاب اعلام كرده ايم كه در اين‌باره محدوديت زماني خواهيم داشت.
به اين معني كه بايد در طول دو هفته به نتيجه برسند كه كتاب مجوز خواهد گرفت يا خير. حتي در صورتي كه كتاب به بررسي بيشتر نياز داشت، بايد اين را اعلام كنند و اگر هم اعلام نشد، به منزله تاييد انتشار كتاب است.
وي درباره اعتراض ناشران به نظر وزارت ارشاد درباره مجوز آثارشان نيز گفت: اين حق را بايد براي ناشر قايل باشيم كه بتواند به نظر كارشناسان ما اعتراض داشته باشد. ما قوانين را قبول داريم اما جلوگيري كامل از اعمال سليقه ممكن نيست و بايد فضايي را براي ناشران ايجاد كنيم تا بتوانند اعتراض خود را اعلام كنند.
دري همچنين گفت: در برخي مواقع، مشكلات كتاب توسط خود ناشر رفع مي‌شود و ما نيز در تعامل با ناشر مجوز انتشار كتاب را صادر خواهيم كرد. در صورتي كه حكم به عدم انتشار كتاب باشد، بايد براي ما اين حجيت ايجاد شود كه امكان انتشار اين كتاب وجود ندارد.
اين اصل براي ما مهم است كه يك اثر فرهنگي بتواند مجوز بگيرد و به انتشار برسد. تنها چيزي كه مراقبت مي‌كنيم، مر قانون است كه در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب رسيده است.
وي همچنين افزود: در برخي از حوزه‌ها، بايد مميزي حداقلي اعمال شود، به‌ويژه در مباحث سياسي و جناحي. چرا بايد در اين حوزه مميزي را به همان ميزان داشته باشيم كه در حوزه دين داريم؟ ما چراغ راهنما داريم كه مقام معظم رهبري اند. ايشان از قانون نيز بالاترند و در برخي موارد كه قانون مسائل را پيش بيني نكرده است، ما به ايشان مراجعه خواهيم كرد.
معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تصريح كرد: به‌هر روي، معتقديم كتاب‌هايي كه مورد حمايت ما قرار مي‌گيرند از جمله آثار حوزه دفاع مقدس، دين، تاريخ معاصر انقلاب، كتاب‌هاي انقلاب اسلامي و حوزه كودك و نوجوان بايد شرايطي را داشته باشند كه در زمان كوتاهي مجوز انتشارشان صادر شود.
دري تصريح كرد: همچنين، سه گروه تخصصي توسط شوراي فرهنگ عمومي به شوراي عالي انقلاب فرهنگي معرفي مي‌شوند. در صورتي كه ناشري تصور كند نظر ارائه شده درباره كتابش بر اساس سليقه شخصي است، نظراعلام شده قطعيت پيدا نخواهد كرد و اين گروه‌ها بر اين روند نظارت خواهند داشت.
نگاه ما به‌گونه‌اي است كه به سمت حل شدن مشكلات ناشر مي‌رود، قانون به شكل كامل رعايت خواهد شد و از اعمال سليقه نيز جلوگيري مي‌شود.
دري درباره اداره كتاب نيز گفت: اداره كتاب حساسيت‌هاي زيادي را دارد و بر اين اساس بايد روش‌ها را اصلاح كنيم و زمان صدور مجوز‌ها را كاهش دهيم، به‌ويژه درباره آثاري كه قرار است از حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي برخوردار شوند.
معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در پايان تاكيد كرد: قصدي براي تغيير مديريت اداره كتاب ندارم و معتقدم با اصلاح شيوه‌ها و روش‌ها، مشكلات حل خواهند شد و همين پتانسيل فعلي توانايي‌هاي لازم را داراست.
