مروری بر تاریخچه سینما در ایران

بیست و یکم شهریور ماه سال 1379 که مصادف بود با صدمین سال ورود سینما به ایران «روز ملی سینما» نام گرفت. به بهانه این روز در مطلب پیش رو مروری تاریخی بر سینمای ایران از آغاز تا به امروز خواهیم داشت.

فراروـ مظفرالدین شاه قاجار در سفرش به فرانسه برای اولین بار با دستگاه سینما توگراف آشنا شد و در پی این آشنایی به میرزا ابراهیم خان صحاف باشی دستور داد تا این دستگاه را خریداری کند. به این ترتیب در سال ۱۲۷۹ هجری شمسی نخستین دستگاه سینماتوگراف وارد ایران شد که آغازگر تاریخ سینمای ایران است.

نخستین تصاویری که این دستگاه ضبط و پخش کرد، تصاویر کارناوال‌ها و جشنواره‌های فرنگی بود که میرزا ابراهیم خان صحاف باشی با این دستگاه ضبط کرده بود. میرزا ابراهیم خان در سال ۱۲۸۳ اولین محل پخش فیلم تهران را در خیابان چراغ گاز افتتاح کرد و اولین اعلان مربوط به سینما در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی در جراید به چاپ رسید.

نخستین سالن سینمای ایران

در سال ۱۲۷۹ درست پنج سال بعد از اینکه برادران لومیر سینما را اختراع کردند، کاتولیک‌های تبریزی «سینما سولی» را در شهر تبریز تأسیس کردند؛ ولی به دلیل در دسترس نبودن فیلم‌های جدید این سالن در سال ۱۲۹۵ تعطیل شد.

نخستین فیلم سینمایی ایران

«اوانس اوگانیانس» در سال ۱۳۰۹ اولین فیلم سینمایی ایران را با نام «آبی و رابی» ساخت. تا قبل از آن بعضی از سینما‌های تازه تأسیس شده فیلم‌های غربی را با زیرنویس فارسی نمایش می‌دادند. بعد از آن در سال ۱۳۱۲ شخصی به نام «اردشیر ایرانی» با همکاری «عبدالحسین سپنتا» اولین فیلم ناطق ایرانی را به نام «دختر لر» در شهر بمبئی هندوستان ساخت و این فیلم مقدمات ساخت سایر فیلم‌های ایرانی را فراهم کرد.

اردشیرخان ارمنی

«آرداشس باتماگرایان» معروف به اردشیر خان ارمنی اولین کسی بود که در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی توانست در خیابان علاءالدوله سالن سینما باز کند و با پخش سریال‌های تارزان به محبوبیت برسد. درک فیلم‌های خارجی در آن زمان برای مردم عوامی که زبان خارجی نمی‌دانستد، بسیار مشکل بود. یکی از اقدامات مهم اردشیرخان ارمنی استخدام یک مترجم بود که جملات فیلم را به صورت همزمان برای تماشگران به فارسی ترجمه می‌کرد.

اردشیر خان همچنین با آوردن یک گروه از نوازندگان سر صحنه فیلم که به نواختن موسیقی متناسب با محتوای فیلم‌ها می‌پرداختند، در اقبال عمومی سینما برای مردم عامه تأثیر به‌سزایی داشت. او همچنین برای اولین بار در سالن سینما اقدام به ایجاد بوفه کرد و به تماشگران لیموناد می‌داد. اردشیر خان ارمنی در سال ۱۲۹۴ سالن «مدرن سینما» و در سال ۱۲۹۶ سالن «خورشید» را در تهران افتتاح کرد.

تأسیس نخستین مدارس فیلم برداری در ایران

«اوانس اوگانیانس» که در رشته سینما تحصیل کرده بود، در اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۹ اولین مدرسه هنرپیشگی را با سیصد نفر شرکت کننده در تهران تأسیس کرد که از میان آن‌ها تنها ۱۲ نفر این دوره را به طور کامل به پایان رساندند. اوگانیانس در دوره دوم شاخه‌های فیلم برداری، موسیقی، رقص، لباس و... را نیز به این کلاس‌ها اضافه کرد و توانست هنرجویان بیشتری را به خود جلب کند.

حضور زنان در سالن سینما

مصادف با بازگشت جوانان تحصیل کرده ایرانی از اروپا در زمان قاجار در حالی که سالن‌های سینما تحول پیدا کرده بودند، این جوانان تصمیم گرفتند تا سالن‌هایی مخصوص برای تماشای بانوان تأسیس کنند. یکی از این افراد کلنل علینقی وزیری بود که با همراهی خان بابا معتضدی اولین سالن اختصاصی سینما برای بانوان را تاسیس کرد. به این ترتیب سینما از طرف زنان نیز مورد استقبال قرار گرفت و این روند تا دوران پهلوی ادامه داشت. در سال ۱۳۱۴ و بعد از اجرایی شدن قانون کشف حجاب سالن‌های مخصوص زنان جمع شدند و از این پس مردان و زنان در یک سالن و در کنار همدیگر به تماشای فیلم می‌نشستند.

سینما بعد از دوران قاجار

صنعت سینما که در ایران تحول زیادی پیدا کرده بود، در پایان دوران قاجار به دلیل مشکلاتی که برای واردات فیلم‌های جدید وجود داشت، دچار تکرار شد و بازار داغش را از دست داد و به رکود رسید. تغییر جو سیاسی در سال‌های آغازین حکومت پهلوی و وقوع جنگ جهانی دوم سبب شد تا سینمای ایران بیش از بیش دوران رکودش را تجربه کند.

سینمای ایران از دهه ۲۰ تا دهه ۳۰

در دهه ۱۳۲۰ شرکت‌های سازنده سینمایی ایرانی کم کم شکل گرفتند و سینما در میان مردم عامه همگانی‌تر شد. در دهه ۱۳۳۰ سینمای ایران رو به پیشرفت گذاشت، تا جایی که پویانمایی وارد ایران شد و «اسفندیار احمدیه» در سال ۱۳۳۶ اولین فیلم کوتاه پویا نمایی را با نام «ملانصرالدین» در ایران ساخت. از فیلم سازان مطرح این دوره می‌توان به نام افرادی مانند شهلا ریاحی (نخستین زن کارگردان ایرانی) هوشنگ کاووسی، اسماعیل کوشان و ساموئل خاچیکیان اشاره کرد.

سینمای ایران از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰

این دهه را می‌توان دوران اوج سینمای ایران دانست. ساخت فیلم «گنج قارون» در این دوره سبب ابداع و گسترش فیلم‌هایی به سبک فیلم فارسی شد که مورد استقبال عامه مردم قرار می‌گرفت. کمی بعد داریوش مهرجویی با ساخت فیلم «گاو» و مسعود کیمیایی با ساخت «فیلم قیصر» تحولی بنیادی در این شیوه از فیلم سازی ایجاد کردند که به موج نوی سینمای ایران معروف شد. در همین دهه و در سال ۱۳۴۸ تشکیل کانون فکری کودکان و نوجوانان زمینه را برای ساخت فیلم‌های فرهنگی و به دنبال آن سینمای فرهنگی فراهم کرد.

سینمای ایران پس از انقلاب

پس از وقوع انقلاب اسلامی سینمای ایران دچار تحولات فرهنگی شد. در این دوره به دلیل نبود ضوابط تدوین برای ساخت فیلم تا سال ۱۳۶۰ سینما دچار رکود شد. از سال ۱۳۶۲ به بعد فیلم سازی با توجه به قوانین و ضوابط جمهوری اسلامی ایران دوباره شکل گرفت و فیلم سازان جوان دهه ۵۰ مثل مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی و بهرام بیضایی با ساخته‌های درخشان خود بر روند فیلم سازی این دوره تأثیر به‌سزایی گذاشتند.

از دست ندهید