کاهش ۴ سانتی متری تراز آب خزر در سال جاری

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به عوامل موثر در کاهش تراز آب در دریای خزر گفت: بر اساس آمار‌های موجود میزان تراز آب این دریا در سال جاری حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر نسبت به سال گذشته پایین‌تر است و در شرایطی که با تغییر اقلیم مواجه هستیم، کاهش فشار انسانی که قابلیت مدیریت دارد، بهترین روش برای مواجهه با تنش‌های زیست محیطی خواهد بود.

به گزارش ایسنا، دکتر حمید علیزاده، تشکیل دریاچه خزر را بر اثر عوامل طبیعی دانست و افزود: در زمان‌های بسیار گذشته دلایل زمین شناختی بر نوسانات تراز آب دریای خزر موثر بوده است، ولی در هزاران سال اخیر عمده دلایل نوسانات آب این دریا مربوط به شرایط اقلیمی می‌شود.

وی دو عامل "ورود آب" و "تبخیر آب" را از مهمترین دلایل نوسان تراز آب دریای خزر نام برد و یادآور شد: عمده آب‌های ورودی به این دریا از طریق رودخانه‌ها و بارش مستقیم بر روی دریا است، ضمن آنکه مقدار بسیار کمی از آب این دریا از طریق آب‌های زیر زمینی تامین می‌شود.

علیزاده تاکید کرد: در میان رودخانه‌های حوضه دریای خزر، رودخانه "ولگا" بیشترین نقش تامین آب این دریا را بر عهده دارد.

وی با اشاره به دلایل خروج آب از این دریا، اظهار کرد: خروج آب از دریای خزر بیشتر از طریق "تبخیر" صورت می‌گیرد و سایر مکانیزم‌های دیگر در خروج آب از این حوضه نقش زیادی ندارند.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در خصوص میزان کاهش آب ورودی به دریای خزر خاطر نشان کرد: در زمانی که دبی رودخانه "ولگا" بسیار زیاد بود، این رودخانه بیش از ۳۰۰ میلیارد متر مکعب در سال آب وارد خزر می‎کرده است و در سال‌هایی که این رودخانه بسیار کم آب بود، نیمی از مقدار یعنی ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خزر می‌رسانده است.

علیزاده اضافه کرد: برای آنکه نقش رودخانه ولگا را در تامین آب دریای خزر تعیین کنیم، می‌توانیم میزان آبدهی این رودخانه را با میزان آبدهی رود "سفیدرود" مقایسه کنیم. آبدهی رودخانه سفیدرود در زیر پل آستانه اشرفیه قبل از ورود به خزر، حدود ۴ میلیارد مترمکعب است.

وی یادآور شد: بر این اساس مشاهده می‌شود که به تنهایی رودخانه ولگا در میزان آبی و نوسان آب دریای خزر بسیار با اهمیت است.

علیزاده در خصوص برآورد میزان تبخیر در این حوضه آبریز با تاکید بر اینکه در این زمینه مطالعات گسترده‌ای صورت نگرفته است، گفت: متاسفانه در زمینه اندازه گیری مستقیم برای برآورد میزان تبخیر این برآورد در داخل دریا صورت نگرفته است. منظور از داخل دریا این است که ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتر داخل دریا شویم و میزان تبخیر را برآورد کنیم.

علیزاده با تاکید بر اینکه بیشتر ایستگاه‌های آب و هوا شناسی نزدیک به ساحل هستند، اظهار کرد: حتی "بویه"‌ها نیز نزدیک به ساحل هستند و این در حالی است که داده‌های مربوط به تبخیر آب باید در داخل دریا صورت گیرد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس شناسی یکی دیگر از روش‌های اندازه گیری تبخیر آب دریای خزر را استفاده از سنجش از راه دور و ماهواره‌ای دانست و گفت: برای افزایش دقت داده‌های این روش نیاز است تا با اندازه گیری‌های میدانی داخل دریا کالیبره شود؛ از این رو تاکنون مشکل برآورد میزان تبخیر در این دریا به درستی مرتفع نشده است.

وی در پاسخ به این سوال که تبخیر در دریای خزر چگونه اندازه گیری می‌شود، گفت: در این بررسی‌ها میزان تابش در عرض‌های جغرافیایی و بیلان آب محاسبه می‌شود و از سوی دیگر تراز آب در ایستگاه‌‎های مختلف بررسی خواهد شد، ضمن آنکه دبی رودخانه‌ها نیز با دقت بالا سنجش می‌شود و بر اساس داده‌های به دست آمده میزان تبخیر آب در مناطق خزر شمالی، میانی و جنوبی محاسبه خواهد شد.

علیزاده با تاکید بر اینکه تعیین میزان تبخیر نیازمند صرف هزینه‌های زیادی است، یادآور شد: مطالعات تبخیر آب در روسیه انجام شده است، ولی داده‌های آن‌ها دقیق نیست و این زمینه‌ای است که سازمان‌های مختلف در کنار هم قرار گیرند و راهکار مناسبی در این زمینه ارائه دهند.

اثرات مصرف آب رودخانه‌های حوضه دریا خزر

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی در خصوص اثرات مصرف آب در رودخانه‌های منتهی به دریای خزر توضیح داد: برخی مواقع تصور می‌شود که کاهش تراز آب دریای خزر به دلیل مصرف آب در رودخانه است و در صورتی که این آب به مصرف نرسد، تراز آب این دریا افزایش خواهد یافت.

وی ادامه داد: این در حالی است که در حدود ۳۰ سال قبل نیز تراز آب این دریا در حال افزایش بوده و میزان مصرف آب نیز به اندازه امروز ما بوده است؛ از این رو اثر مستقیم انسانی در تراز آب دریای خزر مشخص است و اگر به مدت ۱۰ سال در حوضه آبریز دریای خزر آب مصرف شود و یا میزان مصرف همانند ۱۰۰ سال قبل باشد، تراز آب این دریا حدود یک متر افزایش خواهد یافت.

وی اضافه کرد:، ولی باید محاسبه شود که در ۳۰ سال گذشته که تراز آب خزر در حال افزایش بود، در صورتی که یک متر از میزان آن زمان بیشتر افزایش می‌یافت، چندین شهر کشور به زیر آب می‌رفتند.

به گفته این محقق حوضه دریای خزر تراز بالا و پایین خزر اثرات خاص خود را دارند.

علیزاده با اشاره به میزان تراز آب دریای خزر گفت: اگر بخواهیم تراز آب نقطه به نقطه خزر را بر اساس آمار‌های موجود برآورد کنیم، برای سال جاری حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر نسبت به میزان سال گذشته پایین‌تر است؛ ولی بر اساس اطلاعاتی که در مذاکره با متخصصان کشور روسیه داشتیم، در بهار امسال این کشور بهار پر بارشی داشته، گرچه در زمستان برف زیادی را تجربه نکرده است.

وی خاطر نشان کرد: در تابستان نیز بخش‌هایی از رود ولگا نسبتا پربارش و دمای آن نیز پایین بوده است و در صورتی که این وضع ادامه یابد، احتمال تثبیت تراز قبلی و بدون جا به جایی محسوس نسبت به تراز قبلی در دریای خزر را داریم.

راهکار‌هایی برای سازگاری با تراز پایین آب

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به ایجاد ایستگاه‌های تحقیقاتی در نوشهر و تهران از سوی این پژوهشگاه؛ گفت: بخشی از مطالعاتی که در این ایستگاه‌ها انجام می‌شود، مربوط به دریای خزر و مسایل مرتبط با آن است و در حال حاضر مطالعاتی در زمینه خلیج گرگان در این ایستگاه‌ها در دستور کار قرار دارد.

وی اضافه کرد: در این پروژه سعی می‌شود که از طریق مطالعات میدانی و مدلسازی، راهکار‌های سازگاری برای منطقه پیشنهاد کنیم.

علیزاده با تاکید بر اینکه بسیاری از واقعیات زیست محیطی را ما باید قبول کنیم، ادامه داد: تغییر اقلیم در حال رخ دادن است، ضمن آنکه جمعیت و فعالیت‌های انسانی در حال افزایش است؛ از این رو باید راهکار‌هایی را بر اساس تغییراتی که اتفاق افتاده، ایجاد کنیم؛ به ویژه برای محیط‌های ساحلی ما که نسبت به این تغییرات حساس‌تر هستند.

این محقق حوضه دریای خزر یادآور شد: در شرایطی شاهد تغییر اقلیم هستم که دما در حال افزایش است و تراز آب دریای خزر روند کاهنده دارد که بخشی به دلیل روند‌های طبیعی است و بخش دیگر آن به دلایل فعالیت‌های غیر مستقیم انسانی است، یکی از راهکار‌های سازگاری با این شرایط کاهش فشار انسانی برای محیط‌های حساس‌تر است.

علیزاده تالاب‌های ساحلی را از جمله محیط‌های دریایی حساس نسبت به تغییرات زیست محیطی نام برد و یادآور شد: در این راستا نیاز است تا بار مواد مغذی را که از طریق سیستم‌های فاضلاب شهری و روستایی و کود‌های کشاورزی وارد این دریا می‌شود، کاهش دهیم؛ چرا که در شرایطی که عمق آب کم شده و بار مواد مغذی زیاد شود، حالت سبزینه گرایی رخ می‌دهد که با ادامه این روند پس از مدتی بوی بدی از تالاب‌ها متصاعد خواهد شد.

وی اضافه کرد: در شرایطی که فشار عوامل طبیعی افزایش یافته است، لازم است فشار عوامل انسانی که قابل مدیریت است را کاهش دهیم.

علیزاده با اشاره به برگزاری وبینار تخصصی با عنوان "راهکار‌های تطابق با تغییرات تراز آب دریای خزر" گفت: این وبینار تخصصی با حضور آندری کاستینوی (Andrey kostianoy) استاد انستیتو اقیانوس شناسی روسیه وابسته به آکادمی روسیه و یکی از متخصصان بنام در حوزه تغییر اقیلم دریا‌ها و دریاچه‌ها برگزار خواهد شد.

این وبینار تخصصی روز سه‌شنبه، ۲۱ مرداد ماه از سوی پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی برگزار خواهد شد.