یخ سکوت احزاب آب می شود؛ شاید این بهترین توصیفی باشد که می توان درباره حضور دوباره احزاب گفت. هرچند که باید گفت رایزنی ها و اظهارات برخی از بزرگان در خروج از انفعال چند ماهه احزاب بی تاثیر نبود. پیشنهادهایی که ریش سفیدان عرصه سیاست برای وحدت طرح کردند، توصیه های هاشمی رفسنجانی برای خروج از بحران یا تلاش های مهدوی کنی برای شکل گیری وحدت شاید همه برای آن بود که احزاب پس از کشاکشی چند ماهه دوباره به پای میز گفت و گو های درونی بنشینند.
چنین است در فاصله چند روزی که به سال جدید فرصت داریم به نظر می رسد احزاب چه از اصلاح طلبان و چه در میان اصولگرایان به دنبال خانه تکانی هستند؛ خانه تکانی که در عرصه ادبیات سیاسی باید آن را به بازسازی استراتژیک تعبیر کرد.
اصلاح طلبان به دنبال وحدت درونی
پس از انتخابات و حوادثی که روی داد اصلاح طلبان در برابر اصولگرایانی قرار گرفتند که این جریان را فتنه می خواندند و آنها را عاملی برای تفرقه و دامن زدن به منازعات سیاسی معرفی می کردند. در این میان این اصلاح طلبان و اصولگرایان میانه رو بودند که سخن از وحدت به میان آوردند و با تاکید بر دیدگاه های حضرت امام(ره) منتقدان خود را به تحمل مخالف فراخواندند.
چند ماه پس از انتخابات بود که سیدمحمد خاتمی در مصاحبه ای با سایت «جماران» چنین از وحدت حرف زد «صحبت من این است که اتفاقاً اگر ما به یک تفاهمی برسیم به همین می رسیم که معیارها و ملاک هایی وجود دارد که می تواند مبنای وحدت باشد ولی متاسفانه امروز اینها مورد توجه نیست. من به بزرگان هم گفتم. اول باید اصولی را برای وحدت در نظر بگیریم.
امروز در جامعه حوادثی رخ داده که بسیاری از آنها مطلوب نبوده است» و البته اظهارات وی برای حصول وحدت به همین جا ختم نشد بلکه او اشاره کرد گروهی تندرو در کشور وجود دارند که مانع حصول وحدت می شوند و خواستار حذف ساختارشکنان شد. سخنان وی شاید مقدمه ای بود برای آنکه احزاب اصلاح طلب سکوت خود را بشکنند و آنها نیز حذف ساختار شکنان و وحدت اعتدال گرایان را در میان خود محوری برای بازسازی جریان اصلاحات تعریف کنند. بنابراین اصلاح طلبان در برابر اتهاماتی که به آنها وارد می شد، تصمیم گرفتند با بازسازی فعالیت خود همچنان در عرصه حضور داشته باشند نه آنکه به گفته برخی از منتقدانشان سکوت و انفعال آنها موجب حذفشان از عرصه سیاست شود.
چنین است که جبهه مشارکت ایران اسلامی با اینکه دفتر مرکزی اش پلمب شد وقتی اقدام به برگزاری دوازدهمین کنگره حزبی اش می کند (هرچند نافرجام) اصلاح اساسنامه حزب را مهم ترین دستور کار این کنگره عنوان می کند تا شاید گامی برای تحرک آن حزب در فضای جدید سیاسی باشد. از سویی دیگر، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز در تکاپوی آن است که فعال تر از گذشته حضور داشته باشد.
به طوری که محمد سلامتی دبیرکل این تشکل سیاسی نیز همواره به گفت وگو با رسانه ها می پردازد و بر حضور احزاب تاکید می کند و حتی خواستار تقویت احزاب از سوی وزارت کشور می شود. البته وی به مانند دیگر اعضای احزاب اصلاح طلب بازگشت آرامش را پیش شرط فعالیت موثر احزاب می داند. از میان احزاب اصلاح طلب حزب کارگزاران سازندگی تا حدی فعالیت هایش به رکود کشانده شده است به طوری که اسحاق جهانگیری می گوید چون حزب فعالیتی ندارد هزینه ای هم برای اداره آن نداریم.
این عضو حزب کارگزاران چنین می گوید : «احزاب اصلاح طلب که کارگزاران یکی از آنهاست به هرحال نمی توانند نسبت به سرنوشت نظام و مردم بی تفاوت باشند. با همه اتفاقات ناگواری که افتاده و احساس بی مهری که از اوضاع می کنند فکر می کنیم در یک مقطعی باید ارزیابی از عملکرد خودشان داشته باشند و احیاناً اگر اشتباهات و خطاهایی در روند کار اصلاح طلبان بوده آنها را اصلاح و برطرف کنند.» اما در این میان حزب اعتمادملی همچنان در سکوت است و شنیده می شود جلسات شورای مرکزی آن نیز حتی برگزار نمی شود.
تاکید اصلاح طلبان بر آسیب شناسی
خروج اصلاح طلبان از انفعال دوباره آنها را به منازعه درباره آسیب شناسی آنچه روی داده است، کشاند مانند اتفاقی که در نخستین ماه های پس از انتخابات ریاست جمهوری نهم روی داد، هرچند که طیفی از اصلاح طلبان معتقدند هیچ گاه همه جریان اصلاحات به همگرایی برای آسیب شناسی درستی از آنچه روی داد نپرداختند ولی در همین میان برخی اصلاح طلبان معتقدند آنها از آسیب شناسی در همان ماه های اولیه پس از انتخابات ریاست جمهوری نهم به اشتباهات حرکت اصلاح طلبان پی بردند.
این درحالی است که اخیراً محمدرضا خاتمی در مصاحبه ای عنوان کرده بود اکنون نیز جبهه مشارکت به دنبال آسیب شناسی اتفاقات اخیر است و البته به نظر می رسد جهانگیری هم مایل است حزب متبوعش «کارگزاران» نیز به آسیب شناسی این وقایع بپردازد. وی چنین گفته بود: «در مورد مسائل بعد از انتخابات باید در یک فضای آرام و بدون جنجال رسانه ای همه دلسوزان نظام بنشینند و اتفاقاتی که در این چند ماهه در جمهوری اسلامی ایران رخ داد را تحلیل کنند.» اعظم طالقانی دبیر کل جامعه زنان انقلاب اسلامی محور دیگری برای این آسیب شناسی مطرح کرد. به اعتقاد وی احزاب باید در سال آینده به دنبال اصلاح روابط خود با مردم باشند.
اصولگرایان، تعامل و انتقاد
محمد حسین صفار هرندی به اصولگرایان چنین پیشنهاد کرده است: «اصولگرایان با مبنای های مشترک به هم نزدیک شوند، برای انتخابات آینده شاخص سازی کنند نه فرد محوری در این صورت اگر حتی در حلقه های بالایی شکاف رخ دهد در بدنه جریان اصولگرایی شکاف عمده ای ایجاد نمی شود»؛ این سخنان صفارهرندی شاید همان دستورالعمل مشترکی باشد که اصولگرایان پس از انتخابات دهم آن را برای همدیگر تجویز می کنند.
البته این اشتراک نظر اصولگرایان به نظر می رسد گام زودهنگام آنها برای حضور در انتخابات شوراهای آینده است چراکه آنها به مانند ماه های قبل از انتخابات ریاست جمهوری دهم باز هم پیروزی در انتخابات را دلیلی برای همگرایی میان خود عنوان می کنند. اما به نظر می رسد این روزها گفتمان انتقاد اصولگرایان پررنگ تر از قبل شده است؛ شاید باید وضعیت جریان اصولگرا را همان طور که محمد نبی حبیبی دبیرکل حزب موتلفه می گوید تعبیر کرد. وی اخیراً مطرح کرده «افراد خاص و تشکل هایی که در کشور شهرت دارند برخی از آنها پشتیبان بی چون و چرای دولت هستند و هرگونه انتقادی را از دولت ممنوع می دانند.»
در این میان وی موتلفه را جزء اصولگرایانی دانست که به رغم حمایت از دولت دهم حق انتقاد از آن را برای این حزب محفوظ می داند. چنین سخنی شاید نقدی آشکار بر جریانی باشد که این روزها به مانند اصلاح طلبان سرگرم ایجاد وحدت درونی و البته تعامل با دولت اصولگرا هستند. اگر سخنان نبی حبیبی را مبنایی برای وضعیت آرایش درونی اصولگرایان قرار دهیم و چنانچه از جایگاه خود این حزب آغاز کنیم باید بگوییم حزب موتلفه شاید در جرگه اصولگرایان منتقدی قرار می گیرد که همواره در عرصه سیاست حضور داشته است.
حزب موتلفه حتی پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم نقش ریش سفیدی را برای حل منازعات پس از انتخابات نیز ایفا کرد. این نقش را ریش سفید موتلفه حبیب الله عسگراولادی بر عهده داشت. شاید از میان اصولگرایان منتقد بتوان به دیدگاه هایی اشاره کرد که محمد عظیمی سخنگوی جمعیت ایثارگران مطرح کرده است. وی چنین می گوید: «معتقدم احزاب اصولگرا باید دیدگاه های مشورتی و نظرات انتقادی خود را به دولت ارائه دهند تا بالندگی و رشد مورد نظر شکل بگیرد. ارتباط اصولگرایان با دولت فقط به این معنا نیست که اصولگرایان حتماً در دولت پست و منصبی داشته باشند بلکه آنها می توانند نظرات سازنده شان را به دولت ارائه دهند تا دولت از این نظرات استفاده کند.»
از سویی دیگر، کمال سجادی سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری نیز پیشنهاد کرده احزاب اصولگرا تعامل بیشتری را با دولت داشته باشند ولی او تاکید کرده نباید نگاه انتقادی از بین برود. وی می گوید: «وجود نقد و نگاه انتقادی بین اصولگرایان نیز لازم است. با نگاه نقادی است که کارها اصلاح می شود، البته به شرط اینکه تضعیف و تخریب در میان نباشد و انتقاد در چارچوب های تعریف شده خود مطرح شود.» بنابراین به نظر می رسد اصولگرایان منتقد این روزها نقش موثرتری دارند و بیش از گذشته فعال شده اند تا شاید در انتخابات شوراها سکان دار این جریان باشند.
اما در میان اصولگرایان طیفی هم هستند که هیچ گونه انتقادی را بر نمی تابند و حتی گاه به احزاب خرده می گیرند. آنها در این ماه ها بیشترین انتقادات را نه تنها به اصلاح طلبان بلکه به اصولگرایان منتقد وارد کرده اند.
در این میان قاسم روانبخش از حامیان دولت بر این تاکید دارد که تفکر حزبی کشور را نجات نمی دهد. وی می گوید: تفکر حزبی کشور ما را نجات نمی دهد، بلکه همواره کشور را دچار بحران کرده است. احزاب در کشور ما و بین مردم جایگاهی ندارند تا آنها بخواهند ارتباط سیستماتیک با دولت داشته باشند.
تجربه انتخابات در کشور ما نشان داده است احزاب در کشور ما خط فکر مردم را تعیین نمی کنند و در واقع مردم از احزاب خط نمی گیرند. البته وی بر ضرورت ارتباط هرچه بیشتر احزاب اصولگرا با دولت تاکید کرده است.
به هر حال اصولگرایان نیز به نقد درونی روی آورده اند و گام هایی را برای همگرایی و رفع اختلافات درونی برداشته اند. شاید این حرکت آنها یادآور همان پیشنهادی باشد که چندی پیش نویسنده روزنامه رسالت مطرح کرد. وی چنین نوشته بود «متاسفانه به دلیل فقدان یک ساختار برای مدیریت «نقد درون گفتمانی» در جریان اصولگرا ما شاهد پاره ای اختلافات و کدورت ها بوده ایم و پیشنهاد کرده بود تا «منشور وفاق توسط رهبران جریان اصولگرا و لزوم پایبندی به آن» تدوین شود.»
