تنش سیاسی در افغانستان؛ طالبان قدرت می‌گیرد؟

فرارو- اعلام پیروزی اشرف غنی و عبدالله عبدالله در انتخابات و برگزاری دو مراسم تحلیف ریاست جمهوری، افغانستان را وارد دور تازه‌ای از تنش‌های سیاسی کرده است. تنش‌هایی که به نظر می‌رسد بسیار جدی است و می‌تواند افغانستان را با تحولات مهمی روبه‌رو کند.

به گزارش فرارو، روز دوشنبه، ۱۹ اسفند محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان و عبدالله عبدالله، رئیس پیشین اجرایی افغانستان دو مراسم جداگانه تحلیف ریاست جمهوری برگزار کردند. در واقع هر دو اعلام کردند رییس جمهور افغانستان هستند.

این اتفاق واکنش‌های زیادی را در پی داشت. آمریکا و انگلیس اعلام کردند که اشرف غنی را به عنوان رییس جمهور به رسمیت می‌شناسند و از تشکیل دولت موازی ابراز نگرانی کردند.

انتخابات ریاست جمهوری افغانستان ششم مهر ماه برگزار شد. نتایج این انتخابات حدود پنج ماه بعد در تاریخ ۲۹ بهمن اعلام شد. براساس نتایج نهایی محمد اشرف غنی ۹۲۳ هزار و ۵۹۲ رای معادل ۵۰/۶۴ درصد آرا را کسب کرده است. مجموع آرای معتبر توسط کمیسیون انتخابات یک میلیون و ۸۲۳ هزار و ۴۸ رای اعلام شد. آرای عبدالله نیز ۷۲۰ هزار و ۸۴۱ رای اعلام شد که معادل ۳۹/۵۲ درصد از کل آرا است.

تیم انتخاباتی عبدالله عبدالله معتقد است تقلب گسترده‌ای صورت گرفته و نتایج اعلام شده را نمی‌پذیرد. تیم عبدالله مدعی است در ۳۰۰ هزار رای اشرف غنی تقلب صورت گرفته است. عبدالله بعد از اعلام نتایج از سوی کمیسیون مستقل انتخابات، این نتیجه را "غیرقانونی" خواند و گفت او پیروز این انتخابات است و "حکومت همه‌جانبه" تشکیل خواهد داد.

همزمان با اتفاقات رخ داده در جریان انتخابات افغانستان ایالات متحده اعلام کرد نیرو‌های خود را از این کشور خارج خواهد کرد. ایالات متحده همچنین با گروه طالبان به توافقی جامع رسید و قرار است به زودی مذاکرات طالبان با گروه‌های داخلی افغانستان آغاز شود.

حالا سوال مهم این است، افغانستان به کدام سمت و سو می‌رود؟ آیا طالبان در این کشور قدرت می‌گیرد؟ درگیری غنی و عبدالله به کجا می‌رسد؟

دکتر عبدالرضا فرجی راد استاد دانشگاه، سفیر پیشین ایران در نروژ و تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک در این باره به فرارو گفت: «بحث مهمی که درباره افغانستان وجود دارد این است که آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند که هر طور شده از این کشور خارج شوند. ترامپ هم از ابتدا و در همان تبلیغات انتخاباتی خود این موضوع را مطرح کرده بود و در چند سال گذشته هم دنبال فرصت مناسبی برای عملی کردن وعده خود بود. در این شرایط نهایتا به توافقی با طالبان رسید و امتیازات بزرگی هم به طالبان داده شد تا جایی که حضور دو دهه‌ای آمریکا در افغانستان، هزینه‌ها و تلفات آن را توجیه نمی‌کند.»

او افزود: «از طرف دیگر در افغانستان در طول چهار سال گذشته دو نوع تفکر مدیریتی حاکم بوده است که هر کدام مدعی این است پشتوانه‌ای از مردم، نخبگان و روشنفکران را با خود دارد و به طور نسبی هم توانستند قدرت خود را حفظ کنند. انتخاباتی که برگزار شد عجیب بود، در کشور ۳۵ میلیونی میزان رای اشرف غنی منتخب مردم ۹۰۰ هزار رای است. رقیب او یعنی عبدالله ۷۰۰ هزار رای کسب کرده است. عبدالله مدعی است تقلب ۴۰۰ هزار رایی صورت گرفته است و زیر بار نتیجه آرا نرفت. چند ماه طول کشید که نتیجه نهایی اعلام شود این موضوع بر شک و شبهه‌ها درباره سلامت انتخابات افزود.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اظهار کرد: «عبدالله حمایت گروه قدرتمندی از مجاهدین، شیعیان، تاجیک‌ها و ازبک‌ها را در داخل کشور داراست. برخی کشور‌های منطقه به ویژه کشور‌های شمالی و غربی افغانستان به نحوی گرایش به سمت عبدالله عبدالله دارند. واقعیت این است که رای آقای اشرف غنی به هیچ عنوان موقعیت او را تثبیت نمی‌کند و رقیب او نیز مدعی است بخشی از آرای غنی حاصل تقلب است.»

فرجی راد گفت: «این اتفاقات در زمانی رخ داده که طالبان با توافقی که با آمریکا داشته و قرار شده با همه گروه‌های اجتماعی و قومی و مذهبی کشور مذاکره و تقسیم قدرت کند. این نتیجه گیری حاصل می‌شود که با خروج آمریکا از افغانستان، این کشور دچار تزلزل و عدم ثبات در قدرت می‌شود. این وضعیت هم طبیعی است. انتخابات همزمان شده با توافق با طالبان و این تلاقی وضعیت شکننده قدرت در افغانستان را رقم زده است.»

او ادامه داد: «بهترین راه حل برای افغان‌ها این است که نباید اجازه دهند شکاف به وجود آمده عمیق شود. به نظر می‌رسد گروه‌های درگیر باید حکومت ائتلافی تشکیل دهند و مسائل قانونی را رها کنند مانند دوره اول حاکمیت حامد کرزای. حکومت افغانستان باید با طالبان مذاکره کند و طالبان حاضر نیست صرفا با غنی و یا عبدالله مذاکره کند، آن‌ها می‌خواهند همه اقوام در مذاکرات حضور داشته باشند. روندی که عبدالله و غنی و حامیانشان در پیش گرفته اند شکاف سیاسی عمیقی در افغانستان ایجاد می‌کند و به شکاف نظامی نیز دامن می‌زند. چرا که هر کدام از آن‌ها در نیرو‌های امنیتی افغانستان حامیانی دارند ادامه تنش و شکاف سیاسی می‌تواند دو گروه را به مقابله نظامی با هم نزدیک کند و این اتفاق ممکن است به ساختار‌های افغانستان لطمه سنگینی وارد نماید؛ لذا هر دو طرف به طور قابل توجهی باید کوتاه بیایند. آقای غنی باید با طیف مقابل همکاری کند و آقای عبدالله هم باید از ادعای برنده شدن در انتخابات کوتاه بیاید.»

فرجی راد معتقد است "طرف دیگر ماجرا کشور‌های همسایه هستند که در این ماجرا‌ها بسیار منفعل عمل کرده اند. روسیه، چین، کشور‌های آسیای مرکزی و ایران باید فعال‌تر شوند و اجازه ندهند بحران افغانستان شدت بگیرد و تلاش کنند یک حکومت موقت ائتلافی از همه گروه‌ها و اقوام شکل بگیرد و این‌ها بنشینند با طالبان مذاکره کنند."

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که با وجود تنش‌های سیاسی در افغانستان و خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور ممکن است طالبان دوباره با ترفند‌هایی به قدرت برسد؟، گفت: «تصور نمی‌کنم. افغانستان امروز با افغانستان ۲۰ سال گذشته متفاوت شده است. البته طالبان به دنبال یک حکومت اسلامی است. نمایندگان و مقاماتش هم در مصاحبه هایشان به این نکته تاکید کرده اند. طالبان بر تشکیل حکومت اسلامی پافشاری خواهد کرد، اما یکسری پارامتر‌هایی که بیست سال پیش پس از به قدرت رسیدن در افغانستان پیاده کردند، سست شده است. مسائلی همچون فشار به زنان، آموزش زنان و .... جامعه افغانستان نسبت به بیست سال گذشته جامعه تغییر یافته‌ای است. نسل جوانی روی کار آمده که خیلی سریع رشد کرده، از شبکه‌های اینترنتی و فضای مجازی، رسانه‌های آزاد و دموکراسی حداکثر بهره برداری را کرده است. حتی در روستا‌های افغانستان نیز تغییرات فکری و فرهنگی مهمی رخ داده است.»

او افزود: "بعید است طالبان بتواند مانند بیست سال پیش بیاید و قدرت را قبضه کند، اما طرف مقابلی که با طالبان مذاکره می‌کند باید امتیازات قابل توجهی به این گروه بدهد تا راضی شود. با کمک کشور‌های همسایه شاید بتوان به نحوی در افغانستان تقسیم قدرت انجام داد. طالبان تغییرات در قانون اساسی را می‌خواهد و حتما این اتفاق صورت خواهد گرفت. احتمالا نقش مذهب پررنگ خواهد شد. احتمالا بخش فرهنگی کشور را طالبان از دولت طلب خواهد کرد. از طرف دیگر به نظر نمی‌رسد با بحث دموکراسی و انتخابات مشکلی داشته باشد و با آن کنار می‌آید. طالبان بعد از موفقیت‌هایی که در مذاکره با آمریکا داشته حالا خیلی ذوق زده است و علاقمند است سریعتر پای میز مذاکره بنشیند و به همین خاطر از هر دو طرف دعوای سیاسی می‌خواهد بنشینند مشکلات را حل و فصل کنند."

فرجی راد در پاسخ به این سوال که به نظر می‌رسد جامعه بین الملل به ویژه کشور‌های غربی اشرف غنی را به عنوان رییس جمهور افغانستان به رسمیت می‌شناسند، در این وضعیت آیا عبدالله عبدالله در تنگنا قرار گرفته است، موقعیت او پس از عدم پذیرش نتیجه انتخابات و برگزاری مراسم تحلیف و اعلام ریاست جمهوری چگونه است؟، گفت: «آقای غنی وضعیت شکننده‌ای دارد. کشور‌هایی هم که در مراسم تحلیف او نماینده داشتند اندک بودند. از زمان سرکوب طالبان آمریکا و انگلیس بیشترین نفوذ را در دفتر ریاست جمهوری افغانستان داشته اند و در مقاطعی بین این دو کشور رقابت برای نفوذ ایجاد می‌شد. طبیعی است آمریکا و انگلیس و برخی کشور‌های غربی از غنی حمایت کنند. اما این حمایت خیلی قوی نبود. آمریکا خیلی تلاش کرد همه کشور‌های غربی در مراسم تحلیف غنی شرکت داشته باشند، اما این اتفاق رخ نداد و بسیاری از کشور‌های غربی هم در این مراسم شرکت نکردند.»

این تحلیلگر مسائل بین الملل تاکید کرد: «مسئله مهمتر این است که هیچ کدام از کشور‌های همسایه به جز پاکستان در مراسم تحلیف غنی حضور نداشت. نماینده پاکستان هم در دقیقه نود و احتمالا با فشار آمریکا به مراسم رفت. اما کشور‌هایی همچون چین، روسیه، ایران و حتی از کشور‌های عربی در مراسم آقای غنی کسی به صورت رسمی به عنوان حضور نداشتند.»

به گفته این استاد دانشگاه "به این نکته هم باید توجه داشت آقای عبدالله نخبگان با نفوذی در اطراف خود دارد. نخبگانی که حول عبدالله جمع شده اند از نخبگانی که از غنی حمایت می‌کنند مهمتر و با نفوذترند. ژنرال دوستم که در کنار عبدالله قرار دارد شمال کشور را در اختیار دارد. شیعیان که از عبدالله حمایت کردند بخشی از جامعه افغانستان هستند. مجاهدین و طرفداران آقای ربانی هم در طیف عبدالله قرار دارند. نباید عبدالله را دستکم گرفت. نکته دیگر این است که اگر روسیه، چین و ایران در مراسم تحلیف اشرف غنی حاضر نشدند معنایش این است که گرایشی به سمت دیگری دارند. با این حال هنوز نمی‌خواهند همه تخم مرغ‌های خود را در سبد یکی از طرفین بگذارند، تا مذاکرات با طالبان برگزار شود."

او تاکید کرد "با توجه به این که آقای اشرف غنی به صورت رسمی به عنوان رییس جمهور معرفی شده است، باید گفت موقعیت شکننده‌تری نسبت به عبدالله دارد و به نوعی بازنده تنش سیاسی اخیر آقای غنی است. او هم مسئولیت سنگینی و هم موقعیتی متزلزل و بی ثبات دارد و ممکن است قدرت را از دست دهد."