از شیلی تا لبنان؛ واکاوی دلایل اعتراضات مردم

فرارو- در شیلی اعتراضات با افزایش قیمت مترو شروع شد. در لبنان افزایش مالیات تماس با واتس اپ. دولت عربستان سعودی به قلیان واکنش نشان داد. در هند موضوع اصلی پیاز بود.

به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، موضوعات کوچک و بی اهمیت در هفته‌ای اخیر موجب خشم عمومی در سرتاسر جهان شده است. شهروندان خشمگین در اعتراض به فساد نخبگان سیاسی یا بی عدالتی ناامید کننده یا هر دو این موضوعات خیابان‌ها را به تصرف خود درآورده اند.

مردم در بولیوی، اسپانیا، عراق و روسیه و پیش از آن جمهوری چک، الجزایر، سودان و قزاقستان در چند ماه گذشته به شکل یک ریتم پیوسته به خیابان‌ها آمدند.

هفته‌ها نافرمانی مدنی بی وقفه در هنگ کنگ یک الگوی رویارویی و مقابله کاملا متفاوت اقتصادی سیاسی را به نمایش گذاشت.

با این حال کارشناسان یک الگوی خاص را در این نا آرامی‌ها تشخیص می‌دهند: هجمه‌ای بیش از حالت معمول در برابر خواص کشور‌هایی که دموکراسی در آن‌ها به منبع نا امیدی تبدیل شده است. فساد، بی پروایانه صورت می‌پذیرد و یک طبقه سیاسی کوچک همه چیز را در اختیار دارند در حالی که نسل جوان برای بدست آوردن حداقل‌ها باید تقلا کنند.

علی ح. سوفان، رئیس اجرایی گروه سوفان و مشاور امنیت اطلاعات می‌گوید: «نسل جوان به اندازه کافی تحمل کرده اند. این نسل جدید فساد نخبگان سیاسی و اقتصادی را برنمی تابند و خواهان تغییر هستند.»

کمتر کسی به اندازه رهبران این کشور‌ها شگفت زده شد.

 

روز سه شنبه، سباستین پینرا، رئیس جمهور شیلی گفت: کشورش محور ثبات در آمریکای لاتین است. او در مصاحبه با تایمز اقتصادی گفت: «ما حاضریم هرکاری انجام دهیم تا به دام پوپولیسم و عوام فریبی گرفتار نشویم.» روز بعد معترضان به کارخانه‌ها حمله کردند، ایستگاه‌های مترو را تخریب کردند و سوپرمارکت‌ها را غارت کردند. آشوبی به پا شد که شیلی دهه‌ها مشابه آن را به خود ندیده بود. در نهایت پینرا نیرو‌های ارتش را در خیابان‌ها مستقر کرد. تا روز چهارشنبه حداقل ۱۵ نفر کشته شدند و آقای پینرا به صراحت از «جنگ علیه دشمن قدرتمند و مهارناپذیر» سخن گفت.

 

در لبنان سعد الحریری، نخست وزیر به تازگی از رسوایی دادن ۱۶ میلیون دلار پول به مدل لباس زیری که در سال ۲۰۱۳ در سیشل ملاقات کرده بود رهایی پیدا کرده. اتفاقی که به عقیده منتقدان مثال خوبی از رفتار طبقه حاکم لبنان است. او هفته گذشته از اعمال مالیات بر تماس‌های واتس اپ خبر داد و همین موضوع اعتراضات را آغاز کرد.

دهه‌ها نارضایتی از نابرابری، رکود و فساد حدود یک چهارم جمعییت کشور را به خیابان‌ها کشاند که شعار «انقلاب» سر می‌دادند.

لبنان یکی از بالاترین نرخ‌های بدهی عمومی و یکی از کمترین نرخ‌های اشتغال را دارد و در عین حال از مهیا کردن خدمات اجتماعی حداقلی مانند برق، آب سالم و خدمات اینترنت مناسب عاجز است. منتقدین می‌گویند که اقدامات ریاضتی، طبقه متوسط را نابود کرده است، درحالی که ثروتمند‌ترین افراد که ۰.۱ درصد از جمعیت – از جمله بسیاری از سیاستمداران- را تشکیل می‌دهند یک دهم درآمد کشور را بدست می‌آوردند که البته به گفته منتقدین بخش اعظم آن از غارت منابع ملی است.

روز دوشنبه حریری مالیات برنامه ریزی شده را کنار گذاشت و یک بسته اصلاحات عجولانه را برای نجات اقتصاد غیرمنعطف کشور و تعهد به جلب اعتماد عمومی رونمایی کرد.

اگرچه به نظر می‌رسد اعتراضات اخیر بیش از حد پراکنده هستند، اما محققان معتقدند که این اعتراضات روند صعودی می‌گیرد. احتمال تغییرات سیاسی از طریق تسخیر خیابان‌ها دهه هاست که افزایش پیدا کرده است.

نرخ تظاهرات به طور چشمگیری افزایش یافته و از عمده دلایل آن ها: کند شدن اقتصاد جهانی، اختلاف طبقاتی غیرقابل باور بین ثروتمند و فقیر و افزایش جمعیت جوانان در بسیاری از کشور ها، نسل جدیدی ایجاد کرده است که در عین جاه طلبی ناامید شده اند. علاوه بر این گسترش دموکراسی در سطح جهانی متوقف شده و شهروندان با دولت‌هایی که پاسخگو رفتارشان نیستند تنها مانده اند و مستاصل شده اند. فعالان اجتماعی مطمئن هستند که مسیر تحمیل تغییر از دل خیابان‌ها می‌گذرد.

 

بر اساس تحقیقات اریکا شنووت، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه هاروارد با افزایش حرکات اعتراضی میزان موفقیت آن‌ها کاهش یافته است. همین ۲۰ سال قبل، ۷۰ درصد از اعتراضات خواستار تغییر سیستم سیاسی به خواسته خود دست یافتند. رقمی که از دهه ۱۹۵۰ پیوسته در حال رشد بود.

در اواسط دهه ۲۰۰۰ این روند برعکس شد. میزان موفقیت اعتراضات اکنون تنها ۳۰ درصد است. پروفسور شنووت این روند نزولی که مطالعات نشان می‌دهند را گیج کننده توصیف می‌کند.

این دو روند پیوند نزدیکی دارند. هرچه اعتراضات شایع‌تر می‌شود، احتمال لغزش آن‌ها بیشتر می‌شود. تظاهرات کشدار می‌شوند، بحث‌ها ادامه پیدا می‌کند و هربار که خواسته هایشان برآورده نشد به خیابان‌ها بر میگردند. ممکن است ادامه این روند موجب شود که قیام‌های مردمی اثرگذاری خود را از دست بدهند و به سادگی تبدیل به تصویری روزمره شوند.

پروفسور شنووث در مصاحبه‌ای اعلام کرد که «چیزی کاملا عوض شده است.»

ولی نصر، اندیشمند خاورمیانه‌ای که به تازگی از سمت سرپرستی دانشکده تحقیقات پیشرفته بین المللی در واشنگتن استعفا کرده است گفت: «می‌توان گفت این اعتراضات آیینه تمام نمای آن چیزی است که در آمریکا در حال رخ دادن است. در کشور‌هایی که انتخابات تعیین کننده است، مانند ایالات متحده و بریتانیا، شک و تردید نسبت به ناکارآمدی نظام سیاسی قدیمی باعث به وجود آمدن نتایج پوپولیستی، ناسیونالیستی و ضد مهاجرت شده است که در نظر سنجی‌ها هم مشخص است.  اما در کشور‌های دیگر جایی که صدای مردم شنیده نمی‌شود شاهد اعتراضات گسترده هستیم.»

گسترش ناآرامی ها، اما در سازمان ملل متحد نادیده گرفته شده است. استفان دوجاریچ، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل گفت که آنتونیو گوتروش این مسئله را در جلسه صندوق بین المللی پول هقته گذشته عنوان کرده است. منتقدان آی ام اف را به افزایش مشکلات اقتصادی در کشور‌هایی مانند اکوادور از طریق اقدامات ریاضتی برای کاهش بدهی‌ها متهم می‌کنند.

آقای دوجاریچ گفت: «ما شاهد تظاهرات در نقاط مختلف جهان هستیم که در آن‌ها نکات مشترکی وجود دارد. مردم احساس می‌کنند تحت فشار مالی شدید هستنند، معضل نابرابری و بسیاری از مسائل ساختاری دیگر در این میان دخیل هستند.»

 

برخی از متخصصان می‌گویند که علل اعتراضات جهانی متنوع‌تر از آن هستند که بتوان آن‌ها را به صورت منظم طبقه بندی کرد یا برای آن‌ها یک موضوع واحد پیدا کرد. مایکل ایگناتیف رئیس دانشگاه اروپای مرکزی هفته پیش زمانی در بارسلونا بود که بیش از پانصد هزار نفر از مردم در خیابان‌ها در اعتراض به محکومیت رهبران جدایی طلب سابق به زندان تجمع کرده بودند.

با وجود اینکه اعتراضات در بارسلونا هم شباهت بسیاری به تظاهرات گسترده در سایر شهر‌ها داشت آقای ایگاتیتیف معتقد است که اشتباه است اگر این اعتراضات را با هم جمع کنیم. وی در این باره توضیح داد: «این جا موضع سیاست است با دلایل خاص و موضوعات خاص. اگر این تفاوت را نپذیریم باعث می‌شوید که سیاست‌های عمومی مانند مد‌های عجیب و غریب یا شلوار و روسری‌های دیوانه وار به نظر برسد.»

در خاورمیانه این توفان جدید مدام با تحولات بهار عربی سال ۲۰۱۱ مقایسه می‌شود. اما کارشناسان معتقدند که اعتراضات اخیر توسط نسل جدید انجام می‌شود که به اختلافات فرقه‌ای یا ایدئولوژیک اهمیت چندانی نمی‌دهد. آن‌ها در لبنان برخلاف معترضان سال ۲۰۱۱ که خواهان سرنگونی دیکتاتور بودند، کل طبقه سیاستمدار را نشانه رفته اند.

دنی یعقوب، جوان ۲۲ ساله لبنانی که چهار روز گذشته را در اعتراضات مرکز بیروت بوده روز دوشنبه گفت: «آن‌ها می‌دزدند و وانمود می‌کنند که این کار را نکرده اند. اگر آن‌ها مسئول این مسائل نیستند پس چه کسی هست؟» او درس معلمی موسیقی خوانده است، اما می‌گوید که نمی تواند کار پیدا کند، چون برای کار در مدارس لازم است ارتباطات سیاسی داشته باشید. او میگوید: «ما دیگر به آن‌ها باور نداریم.»

بسیاری از اعراب از زمان قیام بهار عربی نسبت به اعتراضات مردمی محتاط بوده اند و با توجه به هشدار‌های رهبران مستنبد از هرگونه خیزش مردمی که عاقبت جوامع آن هار را مانند لیبی، سوریه یا یمن به خشونت سوق دهد می‌پرهیزند.

اما در موج اعتراضات جدید در لبنان، مصر و عراق و همچنین قیام‌هایی که امسال دیکتاتور‌های دیرینه الجزایر و سودان را سرنگون کرد، نشان می‌دهد که دیوار ترس ساخته شده توسط سیاستمداران درحال فروپاشی است.

ما‌ها یحیی، مدیر مرکز خاور میانه کارنگی در بیروت گفت: «سوریه زمان طولانی گاو پیشانی سفید حرکات اعتراضی بوده، اما الجزایر و سودان نشان دادند که لزوما هر اعتراضی به هرج و مرج ختم نمی‌شود.»

حتی در عربستان سعودی جایی که تهدید سرکوب دولت عملا فکر به اعتراضات عمومی را غیرقابل تصور می کند، در شبکه‌های اجتماعی نسبت به افزایش ۱۰۰ درصدی قیمت قلیان و پیپ در رستوران‌ها یک قیام غیر معمول شکل گرفت. هشتگ عربی مالیات بر قلیان در رستوران‌ها در عربستان ترند شد. برخی از مفسران توییتر گفتند که اعمال مالیات با سیاست خانواده حاکم برای تغییر چهره فوق محافظه کارانه عربستان سعودی مغایرت دارد.

اگر اعتراضات سریع از هم بپاشد و گسترده‌تر از دوره‌های قبل باشد، به همان نسبت شکننده‌تر هم می‌شوند. بسیج پرشور روزگاری چهره تغییرات ریشه‌ای بود. تغییراتی که آرام، اما پایدار بودند. اعتراضاتی که از دل رسانه‌های اجتماعی شکل می‌گیرند سریعتر شکل می‌گیرند، اما با همان سرعت هم سقوط می‌کنند.

پروفسور شنوت در همین زمینه گفت: «دولت‌های استبدادی هم یاد گرفته اند که از رسانه‌ای اجتماعی برای تبلیغات خود یا جهت گسترش سردرگمی یا جهت دهی تجمعات استفاده کنند.»

 

حتی در مواقعی که جرقه اعتراضات روشن شده است زمان زیادی می‌برد که یک گلوله برف تبدیل به بهمن اعتراضی شود. افزایش قیمت پیاز در هند باعث شد که کشاورزان مسیر بزرگراه را ببندند و یک حرکت اعتراضی کوتاه مدت شکل دهند. اما ناامیدی هنوز بدل به تظاهرات شدید عمومی نشده است، چون فردی برای جهت دهی به اعتراضات وجود ندارد: علیرغم افزایش اعتراضات در هند به دلیل تفاوت طبقه و مذهب حکومت سیطره دارد. دولت نخست وزیر ملی گرای هندو نارندرا مودی دائما تهدید پاکستان، کشور همسایه را پیراهن عثمانی برای منحرف کردن خواست عموم مردم کرده است.