مساله سوریه چه نقشی در مذاکرات ایران و عربستان دارد؟

فرارو- در سوم اکتبر، روزنامه عربستانی الشرق الاوسط مصاحبه مفصلی با سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه انجام داد. لاوروف در این مصاحبه بر حمایت روسیه از بارگشت سوریه به اتحادیه عرب تاکید کرد و توانایی عربستان در تاثیرگذاری بر آینده سوریه را ستود. در حالی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در هفته آینده برنامه سفر به ریاض دارد، مصاحبه لاوروف این گمانه‌زنی را برانگیخته است که پوتین عضویت سوریه در اتحادیه عرب را با عربستان مطرح خواهد کرد.

به گزارش فرارو به نقل از لوبلاگ، اگرچه عربستان سعودی از تجدید روابط دیپلماتیک با دولت بشار اسد سرباز زده است، سیاستگذاران روسی، به لحن رو به ملایمت ریاض در مورد سوریه از اوایل ۲۰۱۸ به دیده خوش‌بینی می‌نگرند. در مارس ۲۰۱۸، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی گفت: بشار به عنوان رهبر سوریه باقی می‌ماند و در آگوست ۲۰۱۸ عادل الجبیر وزیر امور خارجه سعودی به لاوروف گفت: عربستان سعودی در فرایند صلح سوریه با روسیه همکاری می‌کند.

 

 

این اظهارات در کنار اقدامات دو متحد نزدیک عربستان سعودی؛ یعنی بحرین و امارات برای تجدید روابط دیپلماتیک با دمشق باعث شده است، روسیه تلاش برای همراهی ریاض برای عضویت سوریه در اتحادیه عرب را تشدید کند.

برخلاف تلاش‌های روبه رشد روسیه و بیان اتحاد ریاض با دمشق بر علیه حمله نظامی ترکیه، ممکن نیست عربستان سعودی طرز فکرش در مورد عضویت سوریه در اتحادیه عرب را در کوتاه مدت تغییر دهد. در حالی که عربستان سعودی اصرار دارد جنگ داخلی سوریه تا زمان خروج نیرو‌های هوادار ایران از جنوب سوریه قابل حل نخواهد بود، سیاستگذاران عربستانی می‌ترسند تغییر موضع در برابر اسد این برداشت را در ایران ایجاد کند که استراتژی مقاومت حداکثری ایران خوب عمل کرده است.

همچینن بی اعتمادی شدید بین پادشاهی سعودی و دولت اسد، می‌تواند مانع عادی سازی واقعی روابط بین عربستان سعودی و سوریه شود. آندری باکلانوف، سفیر روسیه در عربستان سعودی از ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ به لوبلاگ گفت بشار اسد تلاش‌های عربستان سعودی برای سرنگونی دولت را بعد از اینکه دمشق در طول جنگ خلیج فارس در ۱۹۹۱ در کنار ریاض ایستاد، به عنوان عملی خیانت آمیز می‌نگرد و و دیدگاه منفی اسد به ریاض همچنان همکاری بین دو کشور را محدود می‌کند.

در حالی که این مسائل می‌تواند نقاط ابهام آمیزی برای آینده قابل پیش بینی باشد، مزایای استراتژیکی در عادی سازی روابط عربستان با بشار اسد وجود دارد. از سرگیری روابط دیپلماتیک با دمشق ریاض را قادر می‌سازد در کنار مصر و امارات در فرآیند بازسازی سوریه مشارکت کند.

مصر باور دارد که ساخت و ساز و پروژه‌های مهندسی در سوریه سودآور هستند و جای پای عربستان در بازار سوریه را باز می‌کنند. امارات هم همچنین قدم‌هایی بر می‌دارد تا در بازسازی سوریه سرمایه گذرای کند. در ماه ژانویه، یک هیئت سوری با سرمایه گذاران اماراتی در دبی ملاقات کردند گروه بزرگی از تجار اماراتی در ۳۰ آگوست به سوریه سفر کردند. سرمایه گذاری سعودی-مصری- اماراتی در سوریه می‌تواند با نفوذ ایران در فرآیند بازسازی سوریه مقابله کند.

حمایت از بازگشت اسد به اتحادیه عرب همچنین می‌تواند راه مناسبی برای عربستان سعودی باشد تا روابطشان با روسیه را تقویت کنند. این نوع همکاری خطر واکنش به خرید سامانه اس ۴۰۰ از روسیه را هم ندارد.

ثبات اوپک به علاوه ثبات قیمت نفت و منافع روبه رشد صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه در همکاری با شرکت‌های عربستان، بر ارزش روسیه به عنوان یک همکار بین المللی برای عربستان سعودی صحه می‌گذارد. بسیار شبیه روابط امارات و روسیه که پس از عادی سازی روابط ابوظبی با اسد تقویت شد. رابطه عربستان سعودی با مسکو می‌تواند به طور مشابه‌ای بهبود یابد و ریاض را قادر می‌سازد تا حدی از فشار‌های رو به افزایش در روابط با کنگره آمریکا بکاهد.

 

برخلاف این مزایای استراتژیک، خط مشی ریاض در قبال دمشق به احتمالا بیشتر تحت تاثیر پیشرفت گفتگوی ایران و عربستان سعودی است تا شرایط موجود در سوریه. عربستان سعودی پیش شرط‌های زیادی برای تعامل جدی با ایران دارد که شامل پایان حمایت ایران از حوثی‌ها در یمن و توقف حملات به تاسیسات نفتی عربستان می‌شود. این در حالی است که عربستان در مقایسه با ایران چیز زیادی برای چانه زنی ندارد. اگر مذاکرات در بغداد خوب پیش برود، ارزشمندترین پیشنهادی که عربستان سعودی می‌تواند برای ایران داشته باشد، برگشتن از موضع خود و تائید حفظ بشار اسد در قدرت است.

با در نظر داشتن سطح بالای بی اعتمادی بین ایران و عربستان سعودی، ممکن نیست عربستان در مورد سوریه به ایران امتیاز یکجانبه دهد. اما به جای آن، عادی سازی روابط با دمشق را در ازای قطع حمایت ایران از حوثی‌ها در یمن انجام خواهد داد.

پیشنهاد اخیر حوثی‌ها مبنی بر توقف حملات پهپادی به سرزمین سعودی و نشانه‌های "شورای انتقالی جنوب"، جنبش جدایی طلب متحد با امارات، مبنی بر اینکه از عدن عقب نشینی خواهد کرد، فرصت مغتنمی برای عربستان سعودی است تا خود را از دخالت نظامی در یمن خلاص کند. اگر عربستان سعودی گام‌های ملموسی برای از میان برداشتن تنش‌ها در دو جبهه در یمن بردارد می‌تواند برای معامله «سوریه برای یمن» با ایران چانه زنی کند تا محور ثبات به خلیج فارس بازگردد.

در حالی که معامله «سوریه برای یمن» می‌تواند مافع عربستان سعودی را پیش ببرد، ایران این چشم انداز را با دیده تردید می‌نگرد. حمیدرضا عزیزی، استاد دانشگاه شهید بهشتی به لوبلاگ گفت که ایران احساس می‌کند عربستان سعودی هم در سوریه و هم در یمن در موضع ضعف قرار دارد. بنابر این تغییر موضع سعودی در سوریه را یک تحول سرنوشت ساز نمی‌داند.

عزیزی همچنین اشاره می‌کند که نگاه غالب در ایران این است که بحرین و امارات روابطشان با اسد را در همکاری با عربستان عادی سازی کرده اند. بنابر این در به رسمیت شناختن مشروعیت اسد ژست حسن نیت در برابر ایران دیده نمی‌شود. اما این به رسمیت شناختن عملا یعنی اسد در جنگ داخلی سوریه به پیروزی رسیده است.

عزیزی می‌گوید تفسیر ایران و عربستان از پیروزی‌ها و شکست‌ها در منطقه کاملا متفاوت است و این شکاف، مانع از برقراری یک گفتگوی واقعی میان تهران و ریاض می‌شود.

اگرچه پوتین احتمالا سعودی‌ها را به عادی سازی روابط با سوریه ترغیب کند و همچنین نقش روسیه را به عنوان تسهیل کننده کانال غیر رسمی گفتگو با ایران تبلیغ کند، اما مسکو برای دستیابی به حمایت فوری ریاض از بازگشت اسد به اتحادیه عرب تلاش خواهد کرد.

بنابر دلایل استراتژیک، موضع عربستان ممکن است در بلند مدت با موضع روسیه همگرایی بیشتری داشته باشد، اما تازمانی که عربستان و ایران در حوزه دیپلماسی عمومی رویکرد "بازی با حاصل‌جمع صفر" را دنبال می‌کنند، تغییر سیاست سعودی در سوریه منجر به مصالحه متقابل با تهران یا آرامش اساسی در تنش‌ها نمی‌شود.