چرا عربستان به سمت رویکرد دیپلماتیک چرخیده است؟

فرارو- فاطمه نورنژاد؛ محمد بن سلمان بر رویکرد دیپلماتیک در برابر ایران تاکید کرد. ولیعهد سعودی در حالی از ترجیح دیپلماسی بر جنگ می‌گوید که عربستان بعد از حملات انصارلله به آرامکو، ایران را مقصر اعلام کرد و عادل الجبیر حتی از گزینه پاسخ نظامی سخن گفت. رد و بدل پیام بین مقامات دو کشور در روز‌های اخیر احتمال توافق به خصوص در مورد توقف جنگ یمن را بین دو کشور افزایش داده است، اما دلیل انعطاف عربستان چیست؟

به گزارش فرارو، شب گذشته هفتم مهر، شاهزاده محمد بن سلمان در گفتگو با شبکه سی بی اس اعلام کرد در مساله ایران، «راه حل سیاسی را ترجیح می‌دهد، زیرا بسیار بهتر از راه حل نظامی است.» ولیعهد سعودی گفت: «هرگونه جنگی بین ایران و عربستان منجر به نابودی اقتصاد جهانی می‌شود.»

بن سلمان در مورد پرونده یمن که در حال حاضر بزرگترین اختلاف ایران و عربستان است گفت: «راه حل سیاسی فراهم خواهد شد، ما خواهان مذاکره برای پایان جنگ یمن هستیم و هر روز این کار را انجام می‌دهیم، تلاش می‌کنیم این مناقشه را در میدان اجرایی کنیم، اعلام انصارالله درباره آتش‌بس گامی مثبت است که مذاکرات سیاسی را کارآمدتر و جدی‌تر به سمت جلو می‌برد.»

 

عباس موسوی، سخنگوی وزرات امور خارجه هم اعلام کرد از پیشنهاد دولت نجات ملی یمن استقبال و آن را در راستای استقرار ثبات و امنیت در منطقه ارزیابی می‌کند. پیشتر هم حسن روحانی مهم‌ترین مساله حال حاضر بین دو کشور را جنگ یمن اعلام کرده بود.

همچنین دوشنبه هشتم مهر علی ربیعی، سخنگوی دولت با تائید ارسال پیام‌های عربستان به روحانی برای کاهش تنش‌های دو کشور و همچنین اعلام آمادگی عربستان برای آتش بس جزئی در جنگ یمن گفت: «ما از ابتدا پیام مان مشخص بود. از ابتدا خواهان آتش بس با یمن بودیم و امروز هم به همین پیشنهاد قائلیم. ربیعی گفت: «فکر می‌کنم اگر عربستان واقعا صادق باشد و دنبال تغییر رفتار خود باشد استقبال می‌کنیم.»

شروع انعطاف نسبی عربستان در روابط با ایران را می‌توان از مردادماه امسال و بعد از حادثه فجیره دانست. در آن زمان بعد از حضور هیئتی از امارات در تهران، اخباری در مورد دیدار مقامات رده بالای ایران و عربستان هم منتشر شد. اما در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و بعد از حملات آرامکو مساله جدی‌تر شد. در حاشیه مجمع عمومی عمران خان، نخست وزیر پاکستان از درخواست بن سلمان برای میانجی گری بین ایران و عربستان خبر داد.

علاوه بر عمران خان، عبدالمهدی نخست وزیر عراق هم قدم‌هایی در این راه برداشته است. عبدالمهدی امروز در گفتگو با با الشرق الاوسط گفت: «مذاکرات من با ملک سلمان و ولیعهد شامل پرونده‌های زیادی درباره اوضاع منطقه بود چه تنش میان ایران و آمریکا یا ایران و عربستان و چه اوضاع یمن. عراق در دوره گذشته نیز نقشی برای آرام کردن اوضاع در پی تنش میان انگلیس و ایران به خاطر توقیف کشتی‌ها ایفا کرد.» چهارشنبه هفته گذشته عادل المهدی به عربستان سفر کرد و بعد از آن اخباری در مورد تمایل بن سلمان برای توافق با ایران بر سر مساله جنگ یمن منتشر شد.

اما با وجود اختلاف متعدد و متنوع بین ایران و عربستان به خصوص در سال‌های اخیر، انعطافی که عربستان دست کم در ظاهر نشان می‌دهد کمی ابهام برانگیز است؛ به خصوص اینکه به تازگی عربستان ایران را دست داشتن در حملات آرامکو متهم کرده است.

مهدی مطهرنیا، تحلیلگر مسائل بین الملل و استاد دانشگاه معتقد است بن سلمان با رویکردی محافظه‌کارانه و در عین حال پیشرو، سیاستی مشابه سیاست آمریکا در قبال ایران اجرا می‌کند و قصد دارد با حفظ این رویکرد از هزینه‌های جنگ بگریزد، بر علیه ایران اجماع بین المللی درست کند و به اهداف خود در راه مدرن سازی عربستان با کمترین هزینه دست یابد.

 

مطهرنیا در این زمینه به فرارو گفت: محمد بن سلمان به عنوان رهبر جوان در عربستان تلاش دارد از بازآفرینی عربستان مدرن از دل سنت‌های موجود با هزینه کم و در یک محیط رقابتی شدید با شاهزادگان سعودی موفق در آید و از این جهت باید یک مدرن‌گرای محافظه‌کار باشد. او تلاش دارد در سایه پرقدرت آمریکا در جاده توسعه مدرن گام بردارد و هزینه‌های عربستان به ویژه هزینه‌های شخصی خود در دست یافتن به جایگاه سلطنت در عربستان و ایجاد یک ساختار جدید مبتنی بر قدرت مدرنیستی خود را تامین کند.

مطهرنیا گفت: آنچه که بن سلمان هم اکنون به انجام می‌رساند تحت تاثیر رقابت‌های داخلی و همکاری‌های بین المللی قرار دارد. رقابت‌های داخلی در دوران گذار عربستان سنتی به عربستان مدرن بین او و شاهزادگان دیگر عربستان است و از طرف دیگر همکاری بین المللی با آمریکا و در امتداد آن همکاری با اسرائیل در جهت محاصره منطقه‌ای ایران. اما آنچه او در فضای گفتمانی کنونی که ناشی از تنش و افزایش سطح اصطکاک بین ایران و عربستان می‌شود، انجام می‌دهد محل پرسش است.

این کارشناس مسائل بین الملل گفت: بن سلمان بر آن است که یک رویداد گفتاری معنادار را در داخل کشور در جهت عبور کم هزینه از عربستان سعودی به عربستان مدرن با محوریت رهبری خود فراهم سازد و از طرفی با رویداد گفتاری که ترامپ در جهت ارتقا سطح همکاری‌های بین المللی در جهت برخورد با ایران فراهم می‌آورد همراه شود.

او افزود: ترامپ در پی ایجاد فضایی است که بتواند با القاء اقناع گونه بتواند افکار خود را به عنوان یک رهبر جنگ‌گریز و متمایل به صلح نشان دهد که از درگیری با ایران اجتناب می‌ورزد و از سوی دیگر با تحریک کردن، ایران را به سمت و سوی ایجاد تعارض و اصطکاک بیشتر بکشاند. در پرتو محور فراهم شده در جنگ اقتصادی، دیپلماتیک و تا حدود زیادی ارزشی و فرهنگی با ایران، زمینه‌های ایجاد تعارض تضادگونه جنگ طلبانه از سوی ایران بروز پیدا کند و بدین ترتیب آمریکا بتواند افکار عمومی جهان را اقناع و اجماع بین المللی عیله ایران فراهم کند.

 

این استاد دانشگاه گفت: به باور من، منطقی که بن سلمان دنبال می‌کند در امتداد و استمرار همان منطق است. از یکسو همانگونه که پمپئو و سایر مسئولین آمریکا از جنگ سخن می‌گویند همکاران او از جنگ سخن خواهند گفته اند و خواهند گفت. از طرف دیگر او به مذاکره تاکید خواهد کرد تا زمینه‌های ایجاد رویداد گفتاری مناسب در راستای آنچه آمریکا و عربستان در جهت ایجاد اجماع بین المللی و منطقه‌ای بر عیله ایران دنبال آنند انجام شود و بتوانند با توجه به توان ایران به ضربه زدن به عربستان، به موفقیت کم هزینه‌تر دست یابند.

این تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: در این شرایط نگاه خوش‌بینانه آن است که او به این نتیجه رسیده که آمریکا حامی عربستان نخواهد بود و بن سلمان به سمت ایجاد فضای معنادار برای حل مسائل خود با ایران برخواهد آمد. من این نگاه را مردود نمی‌دانم، اما آن را خوش بینانه و دور از واقعیت‌های موجود تلقی می‌کنم.

مطهرنیا گفت: من بر این باورم که ایران در این مسیر، هدف اصلی محمد بن سلمان است و او نیز به زودی به جای سخن گفتن با دولت ایران تلاش خواهد کرد ملت ایران را خطاب قرار دهد و این هسمویی و همکاری را بیش از اینکه با حکومت هماهنگ کند با ادبیات اقناع‌گونه به سمت ملت ایران بازگرداند.

او افزود: بن سلمان از آغاز نشان داده است فردی بسیار محتاط و در عین حال پیشرو است. احتیاط‌های لازم را انجام می‌دهد و در همان حال جهت گیری‌های پیشروانه خود را در سیاست‌های داخلی و خارجی نادیده نمی‌گیرد. او بیش از آنکه به تبلیغات و هیاهو بیاندیشد تلاش دارد عمل کند. هم اکنون هم کمترین سخن در باب عربستان از جانب محمد بن سلمان شنیده می‌شود، ولی در عین حال اوست که در پشت پرده همه کار‌ها در حیطه قدرت کنونی عربستان را رد دست دارد.

مطهرنیا گفت: بن سلمان در عین حال که توانسته این جایگاه راه به دست آورد نگران از دست دادن آن به همان سرعت است. این محافظه کاری او به معنی ترسو بودن نیست، به معنی عقلانی عمل کردن است. بسیاری از عربستان‌شناسان بعد از ملک عبدالله پیش بینی کردند عربستان دچار بحران خواهد شد اما توسط همین ملک سلمان بحران تا حدودی زیادی کنترل شد و تاکنون بحران بین شاهزادگان به هر نحوی بود حتی با سرکوب اولیه توسط وی خنثی شد.

این کارشناس مسائل بین الملل گفت: حالا همین معنا یعنی رویکرد محافظه کارانه پیشرو در سیاست خارجی توسط او دنبال می‌شود. من بیشتر وضعیت کنونی عربستان را روگرفتی از سیاست‌های ترامپ می‌دانم که همان نوع روش‌ها یعنی تلاش در ایجاد ابهام و پیچیدگی در سیاست، استراتژی جوجیتسو و تاکتیک تحریک کردن و جاخالی دادن و پرتاب کردن را فعلا دنبال می‌کند؛ و از این جهت تلاش دارند میوه رسیده رودررویی با ایران را از درخت سیاست در منطقه بچینند.