گام سوم به کجا می‌رسد؟

فرارو- جان بولتون ایران را به اجرای "فعالیت‌های غیر علنی هسته ای" متهم کرد. این اظهارنظر بعد از اعلام جزئیات گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران صورت گرفته است. این در حالی است که سخنگوی سازمان انرژی اتمی اتفاقا "نظارت‌های آژانس" را از کاهش تعهدات ایران مستثنی کرد. واکنش‌های آمریکا پس از اجرای گام سوم توسط ایران نشان می‌دهد این کشور در راستای فشار حداکثری همچنان قصد دارد به مسیر خود ادامه دهد و با اظهارات مختلف و متنوع جامعه جهانی را با خود همراه کند.

به گزارش فرارو، جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا در توییتی مدعی شد سفر مدیرکل موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران با فعالیت‌های غیرعلنی هسته‌ای ایران که در آخرین گزارش آژانس آمده، مرتبط است. این گزارش هنوز به شورای حکام ارائه نشده است.

هفته گذشته واشنگتن اگزمینر که از رسانه‌های محافظه کار و نزدیک به جمهوری خواهان محسوب می‌شود به نقل از مقامات دولتی در مورد گزارش آتی آژانس بین المللی انرژی اتمی نوشته بود «آنچه ما از لحن این گزارش می‌فهمیم این است که ایران چیزی را از آژانس مخفی می‌کند؛ چیزی که با توافق‌های نظارتی این کشور با آژانس ارتباط دارد.»

این ادعا‌ها از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید نشده است. کورنل فروتا، مدیرکل موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران بازدید کرد. آسوشیتدپرس هدف این سفر را در ادامه روند دیده‌بانی و مذاکرات میان این نهاد و دولت ایران اعلام کرده بود.

«کورنل فروتا» مدیر کل موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از نشست شورای حکام آژانس در وین در جمع خبرنگاران صحبت می‌کرد، در مورد سفر به تهران، گفت: «با مقام‌های ارشد ایرانی بحث‌های بسیار بامحتوایی داشتیم. از آقای [علی‌اکبر] صالحی معاون رئیس‌جمهور، وزیر خارجه [محمدجواد] ظریف و دیگر مقام‌های ارشد سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه ایران به خاطر بحث‌های پرمحتوایی که داشتیم و مجموعه گسترده‌ای از مباحث را پوشش داد، متشکرم. از لحن و مطالبی که در این مباحث مطرح شد، متشکرم.»

فروتا افزود: «این نشانگر آن است که رابطه‌ای که میان آژانس و ایران وجود دارد، رابطه‌ای است که ما در آن می‌توانیم تمام موضوعات را مطرح کنیم و برخی اوقات هم لازم است که لزوم افزایش و تسریع [همکاری] را طرح کنیم. پیام ما به خوبی در تهران دریافت شد و همانطور که گفتم این سفر بسیار به موقع بود تا بتوانیم چند موضوع را با مقام‌های ایرانی در میان بگذاریم.»

مدیر کل موقت آژانس در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به این سؤال که مفهوم این جمله که ایران باید با آژانس همکاری «به هنگام و کامل» داشته باشد، چیست، گفت: «این به آن معنی است که تعاملی که با یکدیگر داریم، باید پیشرفت داشته باشد.»

وی در مورد سؤال دیگری با همین محور، ابتدا تأکید کرد که آژانس در حال حاضر «مستحکم‌ترین ساز و کار راستی‌آزمایی» را در ایران دارد و مفهوم این جمله فوق نیز این است ایران باید همکاری‌های مربوط به تعهدات برجامی خود را انجام دهد، اما این بدان معنی نیست که تاکنون این همکاری وجود نداشته است.

در بخشی از گزارشی که بیانیه‌ای که فروتا امروز در نشست شورای حکام قرائت شد، عنوان شده است که همکاری ایران با آژانس باید در یک چارچوب زمانی مشخص به نتیجه برسد. وی در توضیح این جمله و اینکه این چارچوب زمانی چه میزان است، گفت یک چارچوب استاندارد که بتوان آن را از پیش برای همه کشورها تعیین کرد وجود ندارد و این بازه زمانی بر اساس مجموعه‌ای از مسائل فنی و حقوقی مشخص می‌شود.

در نشست خبری فروتا بخش زیادی از سؤالات حول فضاسازی رسانه‌ای بود که این هفته توسط خبرگزاری «رویترز» و روزنامه «وال استریت ژورنال» شکل گرفت. مدیر کل موقت آژانس در پاسخ به سؤالاتی در مورد ادعاهای این دو رسانه، گفت نمی‌تواند جزئیات همکاری‌های پادمانی با کشورها را عنوان کند و صرفا می‌تواند بار دیگر تأکید کند که روند راستی‌آزمایی آژانس بر عدم وجود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران، همچنان ادامه دارد.

فروتا پس از بازگشت از ایران همچنین در گزارشی تایید کرده است که ایران در حال نصب نسل‌های پیشرفته‌تر ماشین‌های سانتریفیوژ است. در بخشی از گزارش آژانس عنوان شده است که این نهاد تایید می‌کند که «این سانتریفیوژها یا نصب شده‌اند یا در حال نصب هستند: ۲۲ سانتریفیوژ IR-4، یک سانتریفیوژ IR-5، سی سانتریفیوژ IR-6 و سه سانتریفیوژ IR-6s.»

پس از سفر فروتا سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران هم گفت: «سفر کورنل فروتا براساس برنامه گذشته بود و اگر آمانو زنده بود این سفر باید در همین زمان انجام می‌شد.» کمالوندی همچنین گفته بود تغییر در نظارت‌های آژانس فعلا در برنامه ایران نیست.

 

ادعای بولتون دومین واکنش رسمی مقامات دولت ترامپ به گام سوم کاهش تعهدات ایران است. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا بعد از آغاز اجرای گام سوم ایران گفته بود «ایرانیان اعلام کردند که می‌خواهند به توسعه و تحقیق بر روی سیستم سلاح‌های هسته‌ای خود ادامه دهند. چنین اقداماتی غیرقابل قبول است.»

رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین الملل در این زمینه به فرارو گفت: به نظر من گام سوم روی توافق بلند مدت تاثیری نخواهد داشت، ولی ممکن است به یک توافق کوتاه مدت ۴ ماهه که آقای عراقچی به آن اشاره کرد منجر شود.

او افزود: موفقیت این توافق به این بستگی دارد که آیا در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، اروپایی ها، آمریکایی‌ها و ایران مذاکرات سازنده‌ای داشته باشند یا خیر. اروپایی‌ها می‌توانند برخلاف اجلاس گروه ۷ در فرانسه ترامپ را راضی کنند به توافق موقت تن بدهد یا نه.

 

این تحلیلگر مسائل بین الملل در مورد اختلاف نظر در مورد موثر بودن گام‌های پلکانی در وادار کردن سایر طرف‌های برجام برای تامین منافع ایران گفت: این اختلاف نظر جدی وجود دارد. تیم مذاکراتی در وزرات خارجه نگاهش این است که سند برجام یک سند حقوقی است و کسانی که به عنوان مذاکره کننده یا مشاور ظریف بعضا صحبت می‌کنند نگاهشان همین است. این نگاه یک سری تبعاتی دارد. از جمله همین بحث حرکت پلکانی بر اساس قائده اصل عمل متقابل.

قهرمانپور افزود: این دیدگاهی است که در داخل وزارت خارجه طرفداران زیادی دارد و حداقل این که دیدگاه تیم مذاکراتی این است و بنابر این نمی‌خواهد از نظر حقوق بین الملل اقدامات ایران "نقض جدی" برجام باشد. چون نقض برجام با نقض جدی برجام متفاوت است.

این کارشناس مسائل بین الملل گفت: از طرفی گروه دیگری هستند، از جمله خود من، که معتقدند توافق برجام یک توافق حقوقی بین المللی نیست بلکه توافق سیاسی است که مورد تایید شورای امنیت هم بوده است. نه اینکه شورای امنیت به این توافق وجهه حقوقی داده باشد.

او افزود: طرفداران دیدگاه اول می‌گویند، چون برجام مورد تایید شورای امنیت قرار گرفته و قطعنامه ۲۲۳۱ را صادر کرده است به این معناست که جزو قراردا‌های بین المللی محسوب می‌شود. ولی باید توجه کرد شورای امنیت قطعنامه جدید صادر نکرده بلکه بر توافق سیاسی ایران و ۱+۵ صحه گذاشته و دلیلش این است که مکانیزم بازگشت تحریم‌ها در برجام یک مکانیزم حقوقی نیست بلکه سیاسی است. اگر برجام یک قرارداد حقوقی بود باید فرآیند بازگشت تحریم‌ها حقوقی می‌بود، ولی اساس مکانیسم بازگشت تحریم‌ها یک مکانیسم سیاسی است.

قهرمان پور گفت: پس آن‌ها که معتقدند برجام حقوقی است می‌گویند باید گام به گام جلو برویم به طوری که نقض صریح برجام نباشد، ولی آن‌هایی که می‌گویند توافق سیاسی است معتقدند، می‌شود گام‌های تندتری برداشت و نیت اروپا را برای اقدام در زمان کوتاهی آزمایش کرد. اگر معلوم شد اتحادیه اروپا دنبال این است که کاری کند تکلیف ما معلوم است و اگر معلوم شد کاری نمی‌تواند بکند یا نمی‌خواهد زودتر تکلیف ما مشخص می‌شود.

 

این تحلیلگر مسائل بین الملل در مورد احتمال موثر بودن گام سوم و برآورده شدن خواسته‌های ایران توسط اروپا گفت: اروپا در یکی از سخت‌ترین شرایط تاریخی بعد از جنگ سرد قرار دارد. اروپا درگیر بحران‌های متعددی است. برگزیت، جابه جایی دولت در آلمان، پیروزی احزاب افراطی در اروپا، بحران حضور داعشی‌های اروپایی، مهاجرت از سوریه که موقتا حل شده، نزدیکی بحران اقتصادی به اروپا، چالش با روسیه (آمریکا از‌ ای ان اف خارج شده و اروپا می‌ترسد)، تاثیر جنگ تجاری چین و آمریکا بر اروپا، تنش با ترکیه بر سر خرید اس ۴۰۰ و.... اروپا را در موضع ضعف قرار داده است.

قهرمان پور گفت: پس اروپا در موقعیتی نیست که بتواند هزینه ایستادن در برابر آمریکا را بدهد. برخی تحلیلگران معتقدند ترامپ بدش نمی‌آید اروپا ضعیف‌تر و ضعیف‌تر شود. اگر با این سناریو نگاه کنیم، این اقدام ترامپ در برخورد با میانجی گری ماکرون هم توجیه می‌شود و شاید به همین دلیل است که آلمان پا پیش نمی‌گذارد.

او افزود: اروپا در سطح بین الملل و سیاست خارجی خودش در شرایط ضعف است لذا امکان اینکه بتواند بدون توافق آمریکا برجام را حفظ کند و هزینه آن را بپردازد نسبت به سال‌های گذشته کمتر و کمتر است. ضمن اینکه در مذاکرات پاریس و توافق بروکسل یک دوره‌ای با اروپایی‌ها از ۸۱ سال تا ۸۴ مذاکره کردیم. در نهایت آن چیزی که دستگیر ما شد و خود اروپایی‌ها به آن اذعان داشتند این بود که اروپا نتوانست یک تصمیم استراتژیک بگیرد و در نهایت منتظر جواب مثبت جرج بوش پسر ماند.

قهرمان پور در پایان گفت: وقتی بوش جواب مثبت نداد توافق پاریس فروپاشید و ما رفتیم به مسیر شورای امنیت، تحریم‌ها و... پس ما یک بار با اروپا تست کردیم و جواب نگرفتیم. ضمن اینکه اتحادیه اروپا آن سال‌ها از خیلی جهات از اتحادیه اروپای امروز قوی‌تر بود، انگیزه بیشتری داشت، سیاست خارجی واحد در حال گسترش بود و...، اما با اینکه برای توافق با ایران انگیزه بیشتری داشت در نهایت منتظر پاسخ آمریکا ماند.