جزئیات حذف چهار صفر از پول ملی

خسته شدیم از بس درباره حذف چهار صفر از پول ملی حرف زدیم. با این حال مثل اینکه این بار قضیه خیلی جدی‌تر شده و کار به هیئت دولت کشیده است. طوری که پایگاه اطلاع رسانی هیئت دولت خبر داده که حذف چهار صفر از پول ملی همین الان در حال بررسی در کمیسیون اقتصادی است و طرح آن را بانک مرکزی پیشنهاد داده. قضیه از این قرار است که تومان می‌خواهد به واحد پول رسمی تبدیل شود.

 

البته نه آن تومانی که الان داریم، بلکه هر ۱۰ هزار ریال فعلی معادل هزار تومان فعلی، به یک تومان جدید تبدیل خواهد شد. ساده بگویم، هر دلار می‌شود ۱۳ تومان. از طرفی قرار نیست ریال به کلی حذف شود. ریال جدید می‌خواهد همچنان به عنوان واحد پول خرد در کنار تومان بماند. اما این بار به جای هر ۱۰ ریال، هر ۱۰۰ ریال معادل یک تومان خواهد بود. به عبارتی هر ریال جدید معادل ۱۳ سنت آمریکا خواهد شد.

طرح حذف چهار صفر از پول ملی از کجا آمده؟
بانک مرکزی بالاخره طرح حذف چهار صفر از پول ملی را نهایی کرد و حالا این طرح در حال بررسی در کمیسیون اقتصاد هیئت دولت است. بالا رفتن تورم و کاهش ارزش پول ملی مشکلات زیادی در انتقال پول به وجود آورده. نمونه آن حجم زیاد اسکناس‌های در گرد و استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات روزمره و سختی محاسبه آنهاست. حالا دیگر سکه‌ها کمتر به درد می‌خورند و به طور کلی از جریان تبادل پول حذف شده‌اند. شاید باورتان نشود، ولی ما یک واحد پول خرد داریم که شاید اسمش هم در ایران به گوشتان نخورده باشد. آن هم دینار ایران است که به کلی کنار گذاشته شده و یاد و خاطره آن هم باقی نمانده است.

 

استفاده نکردن از واحد پول رسمی ریال در صحبت‌های مردم و جایگزین شدن آن با واحد غیررسمی تومان، همه و همه بخشی از مشکلاتی است که یقه ریال را گرفته و ول کن نیست. تازه می‌توانیم به این‌ها بالا بودن استهلاک اسکناس به خاطر نگهداری آن در حجم بالا، هزینه بالای چاپ و حذف اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار را هم به عنوان دیگر پیامد‌های منفی کاهش ارزش واحد پول ملی شناخت.

اگر نگاهی به شاخص قیمت‌ها بیاندازیم می‌بینیم در سال ۵۰ شاخص بهای کالا‌ها و خدمات مصرفی تنها ۰.۰۵۶ بود و حالا در سال ۹۷ به ۱۵۳.۶ رسیده. یعنی چیزی حدود دو هزار و ۷۰۰ برابر. این در حالی است که بزرگ‌ترین اسکناس ما با احتساب ایران‌چک ۵۰ هزار تومانی، در این مدت از هزار تومان به ۵۰ هزار تومان رسیده است که صرفا ۵۰ برابر رشد داشته. همین موضوع در مجموع باعث شده کمتر کسی برای مبادلات بزرگ از اسکناس پول ملی استفاده کند. همه این‌ها تک به تک دلیلی شده تا طرح حذف چهار صفر از پول ملی جدی‌تر از قبل پیگیری شود.

تومان واحد پول جدید خواهد بود
آنچه تا اینجای کار در مورد طرح حذف چهار صفر از پولی ملی می‌دانیم این است که واحد پول جدیدمان اسم آنچنان متفاوتی نخواهد داشت و تحت عنوان تومان تعریف می‌شود. طوری که هر تومان جدید معادل ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد بود. البته حذف چهار صفر از پول ملی به این معنی نیست که کلا ریال را بی‌خیال شویم. هر کشوری در کنار واحد پول اصلی خود، یک واحد پول خرد هم دارد. مثل هر دلار که معادل ۱۰۰ سنت است. تومان جدید هم برابر با ۱۰۰ ریال جدید خواهد بود تا همچنان بتوانیم از ریال به عنوان واحد پول خرد استفاده کنیم.

بیاید برای روشن شدن موضوع یک مثال بزنیم. اسکناس سبز ۱۰ هزار تومانی را در نظر بگیرید با اسکناس قهوه‌ای رنگ ۱۰۰ تومانی. در واحد پول جدید، هر کدام از اسکناس‌های سبز معادل ۱۰ تومان جدید و هر کدام از اسکناس‌های قهوه‌ای رنگ معادل یک ریال جدید ارزش خواهند داشت.

هر موقع که حذف چهار صفر از پول ملی اجرایی شده و تومان رواج قانونی پیدا کند، در کل قوانین و مصوبه‌ها تومان به عنوان واحد پول رسمی جایگزین ریال خواهد شد. همچنین همه اعداد و ارقامی که در تعهدات، اسناد، دفاتر و قرارداد‌ها درج می‌شود بر حسب تومان خواهد بود.

در فرآیند حذف چهار صفر از پول ملی، چگونگی انجام عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی، محاسباتی، آماری، تهیه و تنظیم صورت‌های مالی، داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات، اصلاح دفاتر و حساب‌ها و گرد کردن اعداد بر اساس یک آئین‌نامه تعیین می‌شود که تا شش ماه بعد از تصویب قانون توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی تهیه و تدوین خواهد شود.

حذف چهار صفر از پول ملی چقدر زمان می‌برد؟
مشکل بزرگ تغییر واحد پول، جمع‌آوری حجم انبوه اسکناس‌های قدیمی از بازار و تزریق اسکناس‌های تازه چاپ شده با واحد پول جدید در بازار است. بانک مرکزی تخمین می‌زند که دوره گذار از ریال به تومان تقریبا ۲۴ ماه طول بکشد و در این مدت زمان اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود.

آثار احتمالی حذف چهار صفر از پول ملی
اگر شنیدید که کاهش چهار صفر از پول ملی تورم را کم می‌کند، بدانید که این جمله اشتباه است. چراکه خود بانک مرکزی در بررسی آثار احتمالی حذف چهار صفر از پول ملی می‌گوید این کار هیچ تاثیری بر شاخص تورم نخواهد گذاشت و صرفا واحد سنجش ارزش پول تغییر پیدا می‌کند. به علاوه اینکه یک ملاحظه مهم باید در مورد حذف چهار صفر از پول ملی داشته باشیم. آن هم اینکه وقتی صفر‌ها از کنار پول حذف شوند، ممکن است فروشنده‌ها قیمت‌ها را رو به بالا گرد کنند. برای همین خود بانک مرکزی می‌گوید باید در این زمینه نظارت شدیدی از طرف نهاد‌ها انجام شود.

به گزارش فرارو، حذف چهار صفر از پول ملی روی سپرده‌های بانکی هم تاثیر نخواهد گذاشت. چراکه ارقام سپرده‌ها به یک نسبت کوچک می‌شود و تغییر مقیاس پیدا می‌کند. در این زمینه همه بانک‌ها باید میزان سپرده‌های بانکی را با واحد پول جدید تطبیق دهند.

حذف چهار صفر از پول ملی حتی روی قدرت خرید پول ملی هم تاثیر ندارد. چراکه ارزش پول ملی در داخل، تحت تاثیر میزان نقدینگی در مقایسه با رشد اقتصادی است. از نظر خارجی هم نرخ ارز تحت تاثیر صادرات، واردات و ورود و خروج سرمایه از کشور است. برای همین حذف چهار صفر از پول ملی صرفا حیثیت ظاهری پول ملی را در مقایسه با بقیه ارز‌ها بهتر می‌کند.

حذف صفر پول ملی در دیگر کشور‌ها
از سال ۱۹۲۳ یعنی حدود ۹۵ سال پیش تا حالا بیش از ۵۰ کشور دنیا تصمیم گرفته‌اند که واحد پولشان را با حذف صفر تقویت کنند. فرقی نمی‌کند کشور ضعیف و قوی، همه جور کشور‌ها تجربه حذف صفر از واحد پول ملی را دارند. تا ابتدای دهه ۱۹۴۰ حذف صفر از پول ملی تنها در منطقه اروپا اجرا شد. از ابتدای دهه ۱۹۷۰ تا ابتدای دهه ۱۹۹۰، کشور‌های آمریکای جنوبی از نظر دفعات و تعداد حذف صفر، از همه پیش‌روتر بودند، اما در دهه ۱۹۹۰ این سیاست در سایر مناطق جهان نیز اجرا شد که به لحاظ دفعات اجرا جهاش قابل توجهی نسبت به دور‌ه‌های قبل داشته است.

 

رکورددار حذف صفر از پول ملی کشور زیمباوه است که یک بار در سال ۲۰۰۸ میلادی ۱۰ صفر از پول ملی خود را حذف کرد. هر چند این طرح نتیجه‌ای در کنترل تورم نداشت و این کشور مجبور شد سال بعد یعنی ۲۰۰۹ دوباره ۱۲ صفر دیگر از واحد پول ملی خود را حذف کند. آخرین کشوری که صفر‌های پول ملی خود را حذف کرده بلاروس واقع در شرق اروپا است که در سال ۲۰۱۶ حذف چهار صفر از پول ملی را در دستور کار قرار داد.

تقریبا ۹۰ سال از آن روزی که ریال جایگزین تومان در اقتصاد ایران شد می‌گذرد، اما هیچ گاه افکار عمومی واحد ریال را قبول نکرد و همچنان با تاکید بر تومان به معاملات خود ادامه داد. اما حدود ۲۰ سال پیش که شرایط اقتصادی متلاطم شد، کارشناسان بانک مرکزی پیشنهادی مبنی بر حذف صفر از پول ملی را مطرح کردند که هیچ‌گاه هم عملی نشد، اما با این حال رئیس بانک مرکزی روز گذشته از ارائه لایحه حذف صفر از پول ملی به دولت خبر داد.

روز گذشته بار دیگر مسئله حذف ۴ صفر از پول ملی توسط عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی مطرح شد. وی که در نشستی به دعوت فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی، سیاست‌های پولی و ارزی دولت را تشریح می‌کرد، گفت: «لایحه حذف چهار صفر از پول ملی روز شنبه از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.»

 

البته پیشینه این ایده به اواسط دهه هفتاد برمی‌گردد؛ زمانی که طهماسب مظاهری دبیر کل و حسین عادلی رئیس کل بانک مرکزی بود. در آن زمان مظاهری حذف صفر از پول ملی را پیشنهاد کرد، اما این طرح از سوی رئیس کل پذیرفته نشد و به بایگانی رفت. ۱۰ سال بعد غلامرضا مصباحی مقدم در مقام عضو ناظر شورای پول و اعتبار در حاشیه مجمع عمومی بانک مرکزی حذف صفر را به احمدی‌نژاد پیشنهاد کرد. در آن روز رئیس دولت نهم دستور بررسی این طرح را داد. اما تا زمان جابه‌جایی در ریاست بانک مرکزی و آمدن مظاهری به جای شیبانی اتفاق تازه‌ای برای این طرح رخ نداد.

ورود مظاهری به بانک مرکزی این بحث را روز به ر‎وز جدی‌تر کرد. بحث صورت‌گرفته که حول محور اصلاح پولی بود، بر چهار روش تمرکز داشت. بانک مرکزی در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده بود که بانکداری الکترونیک را به عنوان طرح پایه و اساسی با فرض به اجرا گذاشتن هر روش توسعه دهد. اما در کنار بانکداری الکترونیک، چه روشی باید برای اصلاح پولی ملی در دستور کار قرار می‌گرفت. گزینه اول تداوم وضع موجود و انتشار اسکناس درشت‌تر بود. روش دومی که بانک مرکزی پیش روی خود داشت، عمل به قانون پولی و بانکی بود. بر اساس ماده یک قانون پولی و بانکی، هر ریال معادل صد و هشت ده هزارم گرم طلا است. بر اساس این قانون هر ریال معادل ۶۲۱ تومان شرایط کنونی است. بانک مرکزی در آن زمان معتقد بود که استفاده از این روش شرایط محاسباتی را برای مردم سخت می‌کند.

تغییر واحد پولی و حذف صفر گزینه‌های دیگری بود که از سوی برخی کارشناسان پیشنهاد شده بود. در خصوص حذف صفر از پول ملی، برخی کارشناسان به حذف مضربی از سه و برخی به حذف مضربی از چهار صفر اعتقاد داشتند. طهماسب مظاهری رئیس‌کل بانک مرکزی مدافع حذف سه صفر از پول ملی بود. به گفته مظاهری حذف سه صفر از واحد پولی کشور نسبت به سایر گزینه‌ها برای مردم قابل پذیرش و راحت‌تر باشد، البته حذف چهار صفر نیز مطلوب است؛ اما حذف سه صفر محاسبات را روان‌تر می‌کند. با اینحال در آن دوره هم این موضوع بدون نتیجه باقی ماند. اما آیا حذف چهار صفر در شرایط فعلی می‌توان وضعیت نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی را سروسامان دهد و اوضاع را بهبود ببخشد؟

 

حذف صفر، توهم تورمی ایجاد می‌کند
در همین خصوص کمیل طیبی پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «بعضا برای اینکه دولت‌ها بتوانند حجم زیاد نقدینگی در کشور را کنترل کنند و مانع از کاهش ارزش پول ملی شوند، تصمیم می‌گیرند صفر‌های پول ملی خود را بردارد. البته این صرفا یکی از راهکار‌های مقابله با تورم و نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی است. اینگونه می‌توانند مجددا یک ارزش قابل توجهی به پول ملی خود بدهند. از طرف دیگر باید در نظر داشت که کاهش ارزش پول ملی و افزایش نقدینگی در کشور موجب می‌شود که یک توهم تورمی در کشور ایجاد شود. زیرا به عنوان مثال در دورانی که ترکیه دچار این توهم تورمی شده بود، مردم برای یک شام در یک رستوران باید یک میلیون لیر پرداخت می‌کردند.»

پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی ادامه داد: «از طرف دیگر وقتی ارزش پول ملی به شدت کاهش پیدا می‌کند و حجم نقدینگی سر به فلک می‌کشد، مردم مجبور به حمل مقدار زیادی پول می‌شوند. ما نمونه این را در کشور‌هایی مثل آلمان و ترکیه هم داشتیم و الان هم نمونه جدید آن در ونزوئلا قابل مشاهده است که مردم برای خرید مایحتاج خود یک چمدان یا گاری برای پول خود دست و پا کنند. یا مثلا در آلمان پیش از آنکه تصمیم بگیرند صفر‌های مقابل پول خود را بردارند، به دلیل بی ارزش شدن پول، مردم با اسکناس‌های خود دیوار‌های خانه شان را کاغذدیواری می‌کردند! بنابراین یکی از راه‌های رفع این مشکلات برداشتن صفر‌های پول ملی است.»

او تاکید کرد: «ولی من در شرایط فعلی اصلا موافق چنین تصمیمی نیستم و به نظرم اصلا به نفع اقتصاد ایران نخواهد بود. زیرا این کار باعث به وجود آمدن یک توهم تورمی می‌شود. به عنوان مثال، فرض کنید کرایه تاکسی ۱۰ هزار ریال است و وقتی ما چهار صفر راحذف می‌کنیم، کرایه تاکسی یه یک تومان می‌رسد و احتمالا مجبور می‌شوند که حدود ۵۰ درصد این نرخ را افزایش دهند و این خودش یک تورم جدید ایجاد می‌کند؛ بنابراین با توجه به اینکه ما در شرایط فعلی نیازمند یک ثبات اقتصادی هستیم، می‌توانیم از راهکار‌های دیگری برای افزایش ارزش ریال و کاهش نقدینگی استفاده کنیم که بار‌ها درباره آن‌ها صحبت شده است.»

این تحلیلگر مسائل پولی و بانکی در پاسخ به این سوال که آیا وضعیت فعلی ایران با شرایط آلمان پس از جنگ جهانی یا ترکیه در دهه ۹۰ که مجبور به حذف صفر‌ها شده بودند، یکسان است یا خیر، گفت: «اتفاقا یکی از مسائلی که باید مسئولان در نظر بگیرند همین موضوع است. ما نه از لحاظ شرایط داخلی مانند آلمان و ترکیه دچار ابرتورم هستیم و نه الان دهه ۹۰ یا سال‌های پس از جنگ جهانی است. باید در نظر داشت که زمانه تغییر کرده است و این قبیل راهکار‌ها به اقتضای شرایط و در دوره‌های مشخص انجام می‌شد و الان دیگر تاریخ انقضای آن گذشته است. یعنی شک نکنید که اگر الان آلمان یا ترکیه دچار همان وضعیت شوند، اقدام به حذف صفر‌ها نمی‌کنند.»

طیبی در پایان گفت: «الان سال‌های زیادی است که مسئله حذف صفر از پول ملی مطرح شده است و شاید در اوایل سال‌هایی که این موضوع به میان آمد امکان اجرای موفقیت آمیز آن وجود داشت، ولی مشخص بود که همیشه تردید‌هایی در این باره وجود داشته است. یعنی هیچ وقت مشخص نشده است که این سیاست در ایران چه آثار و تبعاتی می‌تواند داشته باشد. ضمن اینکه باید به این نکته هم توجه کنید که زمانی ما می‌توانیم به آثار مثبت برداشت صفر‌ها امیدوار باشیم که یک بخش تولید داخلی بسیار قوی داشته باشیم که بتواند این ارزش به دست آمده را تقویت کند. ولی در شرایطی که ما هم تورم داریم و هم رکود، نمی‌توانیم امیدوار باشیم که که تولید از ارزش پول ملی حمایت کند.»

 

حذف صفر شاید تبعاتی نداشته باشد، اما سودی هم ندارد
همچنین حمیدرضا اشراف‌زاده استاد اقتصاد در گفتگو با فرارو اظهار کرد: «نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که برداشتن صفر‌های پول ملی شرایط و ملزومات خاص خود را دارد. اگر نگاهی به تجریه‌های مشابه در کشور‌هایی مثل آلمان یا ترکیه بیندازید، می‌بینید که وضعیت آن‌ها با ایران امروز بسیار متفاوت بود. یعنی درست است که ما الان با یک حجم نقدینگی بسیاری مواجه هستیم و ارزش پولی ملی ما هم کاهش پیدا کرده، اما هنوز به آن درجه‌ای نرسیدیم که بخواهیم صفر‌های پول ملی خود را حذف کنیم؛ بنابراین حتی اگر فرض را بر این اساس بگذاریم که برداشتن صفر‌ها هیچ تبعاتی برای اقتصاد ایران ندارد، اما هیچ سودی هم نخواهد داشت.»

او تصریح کرد: «از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که این کشور‌ها که پیش‌تر اقدام به حذف صفر‌ها در پول ملی خود کردند، چندین برنامه و سیاست هم زمان را به اجرا درآوردند. آن‌ها از یک سو صفر‌های مقابل پول را برداشتند و از سوی دیگر هم از بخش تولید حمایت جانانه انجام دادند و هم با فساد مبارزه کردند. اما متاسفانه این اراده در کشور مشاهده نمی‌شود. ما باید به این درک برسیم که کاهش حل مشکلات نیازمند چندین سیاست است که باید در موازات یکدیگر پیش بروند تا بتوانند چاره‌ساز شوند. برای مثال، در مورد مسئله تورم و نقدینگی که الان قصد دارند صفر‌ها را حذف کنند، باید از یک سو نرخ بهره بانکی را بالا ببرند و از سوی دیگر فساد در کشور را کاهش دهند و حمایت از تولید را با جدیت و همه‌جانبه دنبال کنند.»

وی ادامه داد: «علاوه بر این برداشتن صفر‌ها حتی اثر روانی هم نخواهد داشت. زیرا گاهی ما سیاست‌هایی را در دستور کار قرار می‌دهیم که به دنبال ایجاد یک جو روانی هستیم. حالا اگر بانک مرکزی سعی دارد سیاستی را به کار ببرد که تاثیر روانی در سطح جامعه داشته باشد، باز هم برداشتن صفر‌ها ایده مناسبی نیست. البته همانطور که عرض کردم شاید هیچ تبعاتی نداشته باشد، اما سودی هم برای کشور نخواهد داشت. زمانی ما می‌توانیم سیاست‌های روانی را اجرا کنیم و امیدوار باشیم نتیجه بخش هستند که مردم اعتماد داشته باشند. اما واقعیت این است که شرایط اقتصادی ایران از سال ۹۱ به حدی عجیب و غریب و مملو از مشکل بوده که اعتماد عمومی سلب شده است.»

اشرف‌زاده در پایان تاکید کرد: «البته دولت برای حفظ ارزش پول ملی اقداماتی انجام داده است که تاحدود زیادی هم مفید بوده. یکی از آن‌ها کاهش قیمت دلار بود که تقریبا موفق عمل کردند. البته بخشی از آن به واسطه تبلیغاتی بود که با همکاری صدا و سیما انجام دادند، اما با این‌حال موفق شدند قیمت دلار را پایین بیاورند. حالا اگر دولت سعی کند از تولید حمایت کند و نرخ سود بانکی را بالا ببرد می‌تواند به این روند افزایش ارزش پول ملی ادامه دهد. در غیر اینصورت ما مجددا سال آینده شاهد روند افزایشی نرخ ارز خواهیم بود و به همان تناسب هم ارزش پول ملی ما کاهش پیدا می‌کند. ضمن اینکه ما باید شرایط بین المللی خود را هم بهبود ببخشیم. واقعیت این است که بخش عمده مشکلات امروز ما ناشی از وضعیت ما در جامعه جهانی است.»

در صورت اجرایی شدن مصوبه اخیر هیات دولت مبنی حذف چهار صفر از پول ملی، قیمت‌ انواع کالا و خدمات براساس واحد پولی جدید محاسبه خواهد شد. در این حالت قیمت کالاهایی همچون نان و بنزین به یک تومان تغییر می‌کند و برای خرید یک کیلوگرم گوشت قرمز باید ۱۰۰ تومان پرداخت کرد.

روز گذشته (چهارشنبه) علی ربیعی - سخنگوی دولت - از تصویب کلیات لایحه حذف چهار صفر از پول ملی در جلسه چهارشنبه هیات دولت خبر داد و گفت: جزئیات این لایحه در جلسات آتی دولت بررسی می‌شود و سعی می‌کنیم لایحه را با دوفوریت به مجلس ارسال کنیم.

به گزارش ایسنا، در صورت تصویب نهایی و اجرایی شدن این مصوبه و در نتیجه حذف چهار صفر از پول ملی، قیمت انواع کالا و خدمات با واحد پولی جدید محاسبه خواهد شد.

در جدول زیر به صورت فرضی قیمت فعلی برخی کالاها و خدمات اساسی در حالت حذف چهار صفر از پول ملی؛ محاسبه شده است:

در این حالت قیمت کالاهایی همچون نان و بنزین به یک تومان تغییر می‌کند و برای خرید یک کیلوگرم گوشت قرمز باید ۱۰۰ تومان پرداخت کرد.

با اجرایی شدن این مصوبه، حداقل حقوق کارگران ۱۵۰۰ تومان و حداقل حقوق کارمندان نیز ۱۷۰۰ تومان خواهد بود.