چوب حراج به سیمان

رقابت منفی در میان تولیدکنندگان سیمان کشور تبدیل به یک معضل بزرگ برای صنعت سیمان شده است. بعد از حذف ایران از بازار سیمان عراق، حالا افغانستان به نازل‌ترین قیمت سیمان ایران را خریداری می‌کند و تولیدکنندگانی که مستأصل هستند و منابع مالی کافی در اختیار ندارند، برای جلوگیری از بدهی بیشتر، زیر قیمت مصوب محصولات خود را در رقابتی ناسالم به طرف افغان می‌‎فروشند.

به گزارش شرق؛ محصورشدن ایران در یک جنگ اقتصادی، کشور را به سمت خام‌فروشی هدایت کرده و به جای اینکه به صادرات سیمان به عنوان یک محصول با ارزش‌افزوده بالاتر و اشتغال‌زاتر فکر کنیم، به صدور کلینگر به عنوان یک ماده خام صنعتی روی آورده‌ایم. کارشناسان بر این باورند که اگر از ایجاد واحد‌های جدید جلوگیری کنیم و بر ایجاد تنوع در سیمان تولیدشده داخل کشور متمرکز شویم همچنین مصارف جدیدی برای سیمان تعریف کنیم، شاید وضعیت این صنعت از حالت ورشکستگی فعلی خارج شود.

دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «آسیب‌شناسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان کشور» با اشاره به وجود ۷۰ کارخانه سیمان با مجموع ظرفیت تولید تقریبا ۸۸ میلیون تن، از غیراقتصادی‌شدن تولید این محصول در ایران با تکیه بر وام‌های بانکی و یارانه انرژی خبر داد.

بر اساس این گزارش توسعه صنعت سیمان مطابق برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت و بدون توجه به واقعیت‌های اقتصادی کنونی کشور انجام شده است. بنابراین باید در این برنامه بازنگری شود زیرا رسیدن ظرفیت تولید سیمان در کشور در افق ۱۴۰۰ به رقم ۹۳ میلیون تن، بحران صنعت سیمان را تشدید خواهد کرد. در این گزارش به رقابت منفی میان تولیدکنندگان داخلی سیمان اشاره شده است.

این رقابت منفی باعث شده که تجار افغانستانی با علم به مشکلات پیش‌روی صادرات سیمان مازاد ایران، این محصول را با قیمت ارزان از تولیدکنندگان ایرانی خریداری کنند. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین به ازدست‌رفتن بازار صادرات سیمان به عراق به دلیل راه‌اندازی طرح‌های سیمانی در این کشور اشاره شده و راهکار ازدست‌نرفتن بازار این کشور، مشارکت در طرح‌های سرمایه‌گذاری مشترک اعلام شده است؛ همچنین در این گزارش بر اصلاح نظام توزیع سیمان تأکید و ورود این محصول به بورس کالا یکی از راه‌حل‌های برون‌رفت از بحران کنونی اعلام شده است. کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده‌اند که برای مقابله با بحران پیش‌آمده در صنعت سیمان و به‌منظور جلوگیری از بحرانی‌ترشدن وضعیت این صنعت، وزارت صمت از آغاز طرح‌های سیمانی جدید که پیشرفت فیزیکی کمی دارند، جلوگیری کند.

‌کارخانه‌های سیمان پای ثابت وعده نمایندگان مجلس
در حالی که برای سرمایه‌گذاری در هر صنعتی یک نقشه راه وجود دارد که مسیر را برای سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان برای فعالیت در این حوزه مشخص می‌کند، چه شد که با وجود این نقشه، به تولید مازاد سیمان رسیدیم. آرمان خالقی عضو هیئت‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در این رابطه به «شرق» می‌گوید: با توجه به توان معدنی و ظرفیت موجود کشور، بحث ایجاد کارخانه‌های سیمان برنامه‌ریزی شد، اما نمایندگان مجلس در دوره‌هایی، ایجاد کارخانه سیمان را جزء وعده‌های انتخاباتی خود قرار می‌دادند که در استان و شهرشان کارخانه سیمان ایجاد کنند و به این ترتیب امتیاز گرفته می‌شد.

به گفته خالقی در دوره جنگ، به دلیل اینکه سیمان یکی از تأمین کننده‌های اصلی ابنیه بود، نسبت به احداث کارخانه‌های سیمان احساس نیاز می‌شد. ضمن اینکه در آن مقطع مشکلات صادراتی فعلی را هم نداشتیم و ایران می‌توانست با توجه به مزیت نسبی (از نظر ماده اولیه) که در آن موقع وجود داشت، به یک هاب منطقه‌ای برای تولید سیمان تبدیل شود. او اضافه می‌کند: ما می‌توانستیم در کشور‌های حاشیه خلیج فارس با قیمت رقابتی جهان تأمین‌کننده سیمان باشیم. عراق، افغانستان و جمهوری آذربایجان کارخانجات کافی برای تولید سیمان نداشتند. عضو هیئت‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره دلایل ازدست‌رفتن بازار عراق می‌گوید: ایرانیان پس از سقوط صدام در جنگ اقتصادی با ترکیه بازنده بازار عراق شدند. ضمن آنکه بعد‌ها عراقی‌ها احساس کردند که وجود کارخانه سیمان برایشان حیاتی است و اقدام به ساخت کارخانه کردند.

او درباره تاثیر وجود ظرفیت مازاد سیمان در کشور بر برداشت از ذخایر معدنی عنوان می‌کند: تقاضا‌هایی از سوی قطر برای خرید مواد معدنی داریم. اتفاقات این‌چنینی سبب می‌شود که برداشت از معادن مرتبط با صنعت سیمان، با افت مواجه نشود زیرا ماده خام را از ما می‌خرند. خالقی تمرکز ایران روی تولید سیمان سفید و خاکستری را اقدام نادرستی توصیف می‌کند که باید اصلاح شود زیرا در دنیا سیمان‌های بیشتر و تخصصی‌تری تولید می‌شود. او اضافه می‌کند: باید برای سیمان بازار‌های جدید مصرف تعریف کنیم. جاده‌های ما همچنان آسفالت می‌شود. قیر با شن و ماسه مخلوط و به عنوان پوشش به کار گرفته می‌شود. در صورتی که کشور‌های دیگر دنیا که مثل ما قیر ندارند، جاده را با سیمان خاص خود می‌سازند. این کار به صورت تخصصی و فنی انجام می‌شود و ما هم می‌توانیم همین کار را انجام دهیم. به این ترتیب با تغییر برخی رویکردها، بازار مصرف برای سیمان تولیدی ایجاد می‌شود. البته اعمال این تغییرات به وزارت راه و شهرسازی باز می‌گردد.

‌سود صفر صنعت سیمان
سیدمحمد اتابک رئیس انجمن صنفی کافرمایان صنعت سیمان نیز در گفتگو با «شرق» گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در زمینه وجود ظرفیت اضافه در صنعت سیمان را تأیید می‌کند.

به گفته او ایجاد مشکل در صادرات و برگرداندن پول به داخل کشور و کاهش بودجه عمرانی دولت و ایجاد رکود در اجرای پروژه‌های عمرانی منجر به کاهش مصرف سیمان شده است.

البته اتابک تأکید می‌کند: در صورت خروج از شرایط رکود و مصرف بیشتر سیمان هم فعلا همین کارخانه‌هایی که ایجاد شده‌اند، می‌توانند نیاز‌های داخلی را تأمین کنند.

او درباره وجود رقابت منفی در میان تولیدکنندگان ایرانی می‌گوید: ظرفیت تولید داخلی سیمان ۸۵ میلیون تن است در حالی که مصرف سیمان به سختی به ۶۰ میلیون تن می‌رسد. به این ترتیب ۲۰ تا ۲۵ میلیون تن ظرفیت مازاد داریم. مازاد عرضه باعث می‌شود که سیمان با یک تخفیف اساسی به فروش رود.

به اعتقاد رئیس انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به تفاوت هزینه‌های تولید در نیمه اول امسال نسبت به نیمه دوم سال جاری توجهی نشده است در حالی که این هزینه‌ها کاملا با یکدیگر متفاوت است و اثرات تغییر قیمتی نیمه دوم سال، به زودی وارد حساب‌های دفتری واحد‌های تولید سیمان شده و آن‌ها را وارد حاشیه ضرر خواهد کرد.

او ادامه می‌دهد: در شش‌ماهه دوم سال، قیمت تمام‌شده کارخانه سیمان نزدیک به ۵۰ درصد بالا رفته است. این در حالی است که کارخانه‌هایی که باید هر تن سیمان خود را ۱۶۰ هزار تومان به فروش برسانند، محصول خود را ۲۰ درصد زیر قیمت مصوب فروخته‌اند.

اتابک می‌گوید: سود صنعت سیمان صفر شده است. در این شرایط به کارخانه‌هایی که بدهی‌های ارزی دارند، فشار بیشتری وارد خواهد شد و ممکن است فروش زیر قیمت محصول سبب شود که آن‌ها از چرخه تولید خارج شوند.

او یادآوری می‌کند: اغلب کارخانه‌هایی که تازه‌ساز هستند بدهی‌های ارزی دارند، اما صرفا این کارخانه‌ها دارای چنین بدهی‌هایی نیستند. خرید لوازم خارجی نیازمند مصرف ارز است که این مسئله روی قیمت تمام‌شده سیمان تأثیر زیادی خواهد داشت.