فرارو- ما ایرانی‌ها خودمان یک پا دکتر هستیم و ۲۰ درصد از کل داروهای کشور را به صورت خودسرانه و بدون مشورت پزشک مصرف می‌کنیم. با این حال هیچ‌وقت به پشت پرده صنعت داروسازی توجهی نداریم. جایی که کلی اطلاعات خواندنی درباره مالکیت شرکت‌های دارویی، میزان مصرف و فروش دارو‌ها در کشور پیدا می‌شود.
شرکت‌های دارویی دست چه کسی است؟
قبل از انقلاب عمده بازار تولیدات دارویی در کشور به دست کمپانی‌های خارجی (آمریکایی، آلمانی و...) بوده است. به همین خاطر بسیاری از شرکت‌های دارویی پیش از انقلاب اسلامی، تحت پوشش شرکت‌های داروساز غربی و یا خانواده‌هایی که مالک شرکت‌ها بوده و به طور غیر مستقیم وابسته به شرکت‌های داروساز خارجی بودند، قرار داشته است. به عنوان مثال شرکت تهران دارو در سال ۱۹۹۸ به نام لابراتوار میسین به ثبت رسیده است یا شرکت داروسازی سبحان در سال ۱۹۱۱ تحت نام شرکت سویران کمپانی با ۸۳ درصد سهام متعلق به سرمایه گذاران خارجی و مابقی به خانواده خسروشاهی تعلق داشت.
در این میان شرکت داروسازی دکتر عبیدی جزو معدود شرکت‌های داروسازی ایران است که همچنان، موفق به بقا و ادامه حرکت شده است. به هر ترتیب پس از انقلاب اسلامی، سازمان صنایع ملی ایران، عمده این شرکت‌ها را به دستور دادگستری کل کشور، ملی اعلام کرد و پس از پروسه‌ای به نهاد‌ها و سازمان‌های متفاوتی واگذار کرد. در حال حاضر ایران دارای سه سازمان هولدینگ و تخصصی است که حجم قابل ملاحظه‌ای از شرکت‌های دارویی را تحت مالکیت خود دارند.
بزرگترین سهم بازار داروی ایران با ۴۰ درصد به سازمان تامین اجتماعی تعلق دارد. سازمان تامین اجتماعی به همراه شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا)، قسمت عمده‌ای از شرکت‌های دارویی را در قالب هلدینگ دارویی تامین تحت تملک خود دارد. بنیاد پانزدهم خرداد نیز دیگر شرکت هولدینگی بزرگی است که سهمی ۱۰ درصد به خود اختصاص داده. این بنیاد تقریبا اکثر قریب به اتفاق سهام خود را به شرکت سرمایه‌گذاری البرز منتقل کرد. از زیر مجموعه‌های این شرکت می‌توان به تولید دارو، البرز دارو، ایران دارو، داروسازی سبحان و تولید مواد دارویی البرز سازه اشاره کرد.
شاید باور نکنید، ولی بانک ملی هم یکی از بزرگان صنعت داروسازی کشور است. این بانک هلدینگ شفا دارو را تشکیل داده است و داروسازی اسوه، جابر بن حیان و کیمیدارو، از مهمترین شرکت‌های دارویی تحت مالکیت این هلدینگ هستند. سایر شرکت‌های دارویی تحت مالکیت بخش خصوصی بوده و یا زیر نظر بنیاد‌های خیریه و سازمان‌های اقتصادی و نهاد‌های دولتی فعال‌اند. به عنوان مثال می‌توان به تهران دارو، دارو سازی لقمان، داروسازی حکیم، داروسازی کوثر، داروسازی امین، داروسازی دکترعبیدی و ... اشاره کرد.
چه شرکتی چه کاری می‌کند؟
از بین شرکت‌های کنونی ۳۰ کارخانه سهامی عام هستند و سهام آن‌ها در بازار بورس کشور ارائه شده است. انستیتو پاستور و موسسه رازی تنها کارخانه‌های کاملا دولتی هستند که اولی متعلق به وزارت بهداشت و دومی متعلق به وزارت جهاد کشاورزی است و عمدتا در تولید بعضی واکسن‌ها فعالیت دارند. ۹۳ شرکت در واردات رسمی دارو و ۳۰ شرکت تحت نام مراکز فوریت‌های دارویی در کشور فعالیت دارند که به جز شرکت‌های سهامی دارویی کشور و هلال احمر بقیه متعلق به بخش خصوصی یا غیردولتی هستند. همچنین ۳۳ کارخانه تولیدکننده مواد اولیه دارویی در کشور وجود دارند که حدود ۱۲۶ ماده اولیه مورد مصرف در صنایع بالاسری دارویی کشور را تولید می‌کنند. ۳۶ شرکت پخش دارو در کشور فعال هستند. با وجود این حدود ۸۵ درصد داروهای تولیدی در داخل کشور یا وارداتی توسط ۱۸ شرکت عمده پخش دارو توزیع می‌شوند.
چقدر دارو مصرف می‌کنیم؟
ایران از لحاظ سرانه مصرف دارو جزو ۱۰ کشور نخست دنیا است. به عبارت ساده‌تر هر ایرانی در سال ۳۸۰ عدد دارو مصرف می‌کند که این عدد بالاتر از استاندارد‌های جهانی است. از این لحاظ در قاره آسیا، پس از ژاپن و چین مقام سوم را به خود اختصاص داده است. حدود ۲۰ درصد از کل داروهای کشور به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شود.
متوسط تجویز تعداد دارو در هر نسخه توسط پزشکان در دنیا حدود شش قلم دارو است در حالی که این مقدار در ایران معادل ۳.۵ قلم دارو است. مصرف سرانه داروهای تزریقی در ایران ۴.۵ است که حدود چهار برابر میانگین مصرف سرانه کشور‌های در حال توسعه است. علاوه بر تولیدات داخلی در سال گذشته حدود ۱.۵ میلیارد عدد دارو به طور رسمی به جز قاچاق از خارج وارد کشور شده است.
نکته‌هایی درباره داروهای پرمصرف، پرفروش و گرانقیمت
قرص سرماخوردگی بزرگسالان یا همان ادالت‌کلد از نظر تعداد بیشترین میزان فروش را در بین دارو‌ها دارد. تنها در سال گذشته حدود یک میلیارد و ۴۰۰ عدد از این قرص فروخته شده که هر کدام از آن‌ها به طور میانگین ۱۲۷ تومان قیمت داشتند. دیگر قرص مصرف کشور متفورمین ۵۰۰ است که برای مبتلایان به دیابت تجویز می‌شود. به طور متوسط ماهی ۱۲۸ میلیون قرص متفورمین فروخته می‌شود. رتبه سوم با مصرف ماهانه حدود ۱۱۰ میلیون قرص، در اختیار آسپرین است.
آموکسی سیلین و انسولین در میان پرفروش‌ترین دارو‌ها
آموکسی سیلین و انسولین در سه سال گذشته همیشه پیشتاز پرفروش‌ترین داروهای کشور بوده‌اند. این مورد هم در گزارش سال ۹۵، هم سال ۹۶ و هم گزارش هشت ماه اول سال ۹۷ دیده می‌شود. پرفروش بودن یک دارو دلیلی بر پرمصرف بودن آن نیست. چراکه در اینجا ارزش ریالی فروش دارو ملاک گرفته می‌شود. در سال ۹۶ آموکسی‌سیلین با فروش ۲۳۶ میلیارد تومانی در صدر پرفروش‌ترین دارو‌ها قرار داشته و انسولین گلارژن با فروش ۲۳۴ میلیارد تومانی و فاصله بسیار کم در رتبه دوم ایستاد. جالب اینجاست که رتبه سوم پرفروش‌ترین دارو هم به اسپارت از خانواده انسولین‌ها تعلق دارد. در هشت ماه اول سال ۹۷ انسولین گلارژن که برای تزریق آسان این هورمون به بدن استفاده می‌شود، با فروش ۲۱۹ میلیارد تومانی، پرفروش‌ترین ماده دارویی کشور بوده است. فروش این دارو با رشد ۴۰ درصدی به ۲۷ میلیارد تومان در ماه رسیده است.
آموکسی سیلین که یک کپسول از خانواده پنی‌سیلین‌هاست و به عنوان پرمصرف‌ترین آنتی‌بیوتیک در دنیا شناخته می‌شود، در هشت ماه اول سال ۹۷ حدود ۲۱۶ میلیارد تومان فروش داشته است. مصرف ماهانه این آنتی بیوتیک نسبت به سال ۹۶ حدود ۳۵ درصد رشد داشته و حالا ماهانه ۹۱ میلیون کپسول آموکسی‌سیلین در کشور مصرف می‌شود. هر کپسول آموکسی سیلین به طور میانگین ۳۰۰ تومان قیمت دارد.
در میان داروهای گرانقیمت هم باید به پلریکسافور اشاره کنیم که داروی جدیدی است؛ در سال ۹۵ تنها شش ویال پلریکسافور با قیمت ۲۸میلیون تومان در کل کشور فروخته شده بود یک سال بعد تولید داخلی پلریکسافور آغاز شد تا قیمت این ماده دارویی با کاهش چشم‌گیری به شیشه‌ای ۱۲ میلیون و ۸۷۰ هزار تومان برسد. در هشت ماه اول سال ۹۷ مصرف این دارو به ماهانه ۱۲ ویال رسیده و با ۱۰۰ درصدی شدن سهم تولید داخل در تامین نیاز پلریکسافور، قیمت آن به هر شیشه ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تقلیل پیدا کرد. حتی این کاهش قیمت هم نتوانسته صدرنشینی گران‌ترین داروی کشور را از پلریکسافور بگیرد. پلریکسافور (Plerixafor) با نام تجاری موزوبیل یک محرک ایمنی است که برای تحریک و به جریان انداختن سلول‌های بنیادی خون‌ساز در جریان خون، در بیماران مبتلا به سرطان به کار می‌رود. بعد از مصرف، سلول‌های بنیادی تولید شده را از خون جدا کرده و مجدداً به خود بیمار پیوند می‌زنند.
رتبه بعدی گران‌قیمت‌ترین دارو در کشور براساس گزارش هشت ماه اول سال ۹۷ به ویال نافسیلین (Nafcillin) تعلق دارد. نافسیلیون یک نوع آنتی‌بیوتیک تزریقی است که برای درمان عفونت‌های میکروبی استفاده می‌شود. این ماده دارویی هنوز به تولید داخل نرسیده و کل نیاز آن به واردات وابسته است. هر ویال نافسیلین سدیم به طور میانگین هشت میلیون و ۴۳۲ هزار تومان قیمت دارد. این در حالی است که سال گذشته هر ویال نافسیلین تنها یک میلیون تومان قیمت داشت.
رتبه سوم گران‌ترین ماده دارویی به وکتیبیکس (Vectibix) اختصاص دارد. به طوری که هر ویال این ماده دارویی شش میلیون و ۹۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود و قیمت بالای آن هم به خاطر این است که صرفا از طریق واردات تامین می‌شود. وکتیبیکس سال ۹۶ هم با همین‌قیمت عرضه می‌شد و آن زمان دومین ماده دارویی گرانقیمت در کشور به حساب می‌آمد. گزارش هشت ماهه اول سال ۹۷ نشان می‌دهد در حال حاضر ۴۵ قلم ماده دارویی بالا یک میلیون تومان قیمت دارند. در گزارش سال ۹۶ این تعداد ۴۷ قلم دارو بود.
