SPV؛ یک گام به پیش

علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل در شرق نوشت:

از ابتدای خروج یک‌جانبه ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک، این احتمال وجود داشت که ایران با پایبندی خود به تعهد جهانی برجام، کشور‌های دیگر را ناگزیر به همراهی و اهمیت‌دادن به امضای خود کند. پیش‌از‌این هم زمزمه‌های اختلاف میان اتحادیه اروپا و ایالات متحده شنیده می‌شد. خانم موگرینی معتقد بود اروپایی‌ها متعهد به منافع اتحادیه هستند.

ترامپ در اجلاس گروه ۲۰ پاسخ داده بود، ما فقط به آمریکا می‌اندیشیم و در همان‌جا مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، جواب داده بود ما فقط به اتحادیه اروپا می‌اندیشیم. فاصله بین اتحادیه اروپا و آمریکا اگرچه نمی‌تواند تمام روابط و منافع دو طرف را تحت‌الشعاع قرار دهد و همچنان در موارد متعدد، همسویی جبهه غرب مشهود است؛ اما حداقل با روی‌کارآمدن ترامپ و روش‌هایی که به کار می‌گیرد، در پاره‌ای موارد به حقیقت پیوسته است.

از روز‌های اول بعد از بیرون‌رفتن آمریکا از برجام در اردیبهشت ۹۷، تأکید بر حفظ اتحادیه اروپا به‌عنوان یک تاکتیک، از سوی بسیاری از کارشناسان توصیه می‌شد. به نظر می‌رسد مجموعه نظام هم با توجه به اهمیت استفاده ایران از منافع برجام، به این گزینه به صورت نسبی نیم‌نگاهی داشت. همان روز‌ها بیانیه مشترک سه کشور اروپایی عضو برجام و سپس اظهارنظر‌های متعدد مسئول سیاست خارجی و بعد‌ها وزیر خارجه و معاون وزارت خارجه آلمان درباره آغاز بررسی ساز‌و‌کار ویژه حمایتی و سپس درنظرگرفتن مکانی برای سروسامان‌دادن به سازوکار‌های بانکی با ایران، روزنه‌های امید به زنده‌ماندن برجام را باز نگه داشت. اگرچه آمریکایی‌ها در صنایع حساس اروپای غربی حدود ۲۸ درصد سرمایه‌گذاری کرده اند؛ ولی اتحادیه اروپا تن به پذیرش تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران نداده و حداقل در بُعد دولت‌ها، این مسئله پذیرفتنی نبوده است.

ایران در دوران دولت احمدی‌نژاد با توجه به استراتژی انسجام‌بخش دولت باراک اوباما با متحدان، دچار تحریم‌های بین‌المللی با پشتوانه شورای امنیت بود؛ اما امروز فضا مانند گذشته نیست و ایران با توجه به مذاکرات برجام و سایر موفقیت‌هایی که در دیوان بین‌المللی دادگستری و... کسب کرده، کشوری متعهد به نُرم‌های بین‌المللی شناخته می‌شود.

کشور‌های اروپایی نیز درگیر چالش‌های اقتصادی هستند و ایران با توجه به بازار بزرگ در اختیار و ثروت درخور‌توجه، امکان مناسبی برای صادرات اروپاست و شاید کمترین بازاری در منطقه از این امکانات برخوردار باشد. تأخیر در سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا نیز به دلیل تبعات پیش‌بینی‌پذیر و تنبیه احتمالی ایالات متحده بود.

با توجه به بیانیه سه کشور اروپایی درباره راه‌اندازی SPV و سخنان معاون وزیر خارجه ایران درباره نیاز به یک زمانبندی مشخص برای ایجاد سازوکار موازی آن در ایران، احتمالا شرکت‌های اروپایی در ابتدا با نوعی محافظه‌کاری وارد این سازوکار خواهند شد؛ اما به‌تدریج و در صورت دوام، این اتفاق سیاسی مهم به یک مدل تازه در مراودات جهانی تبدیل می‌شود.

ایران خواهان استفاده سایر کشور‌ها از این مکانیسم اروپایی است و باید دید خریداران نفت ایران نظیر چین، کره، هند و ژاپن تا چه حد می‌توانند در این حوزه مشارکت کنند. به‌هر‌حال ایستادگی ایران بر حقوق خود در برجام و تأیید پایبندی کشورمان از سوی آژانس انرژی اتمی، باعث خواهد شد مشروعیت ایران برای داد‌و‌ستد‌های بین‌المللی با وجود تحریم‌های آمریکا افزایش یابد.