اروپا در دوراهی تحریم‌ها

فرارو- اروپایی‌ها از یک طرف به حفظ توافق هسته‌ای با ایران تمایل شدیدی دارند و از طرف دیگر از "استبداد" دلار آمریکا و تاثیر آن بر تلاش‌هایشان برای نجات این توافق گلایه می‌کنند. با اجرای دور دوم تحریم‌ها، آن‌ها در یک موقعیت دشواری قرار گرفته‌اند؛ نه می‌توانند جلوی تحریم‌ها را بگیرند و نه می‌توانند اقدامات‌شان برای تامین منافع اقتصادی ایران را پیش ببرند.

به گزارش فرارو؛ روز دوشنبه، نهاد خدمات پیام‌رسانی بین‌بانکی سوئیفت طی بیانیه کوتاهی، بدون اینکه به تحریم‌های آمریکا اشاره کند، تعلیق دسترسی برخی از بانک‌های ایرانی به خدماتش را اعلام کرد.

سوئیفت با بیان اینکه تعلیق دسترسی بانک‌های ایرانی "تاسف آور" است، تصمیمش را به نفع "ثبات و انسجام" سیستم مالی جهانی دانست. اظهار تأسف در بیانیه کوتاه سوئیفت و عدم اشاره به اجرای تحریم‌های آمریکا، بیانگر این حقیقت است که این نهاد بین خواسته‌های دو طرف متضاد گرفتار شده است. از یک سو؛ دولت آمریکا این موسسه مالی را تهدید کرده که اگر به تحریم‌ها علیه ایران پایبند نشود، با خطر تحریم شدن مواجه خواهد بود و از سوی دیگر؛ ذیل تدابیر موسوم به "قوانین مسدودساز" اتحادیه اروپا، که برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا طراحی شده‌اند، سوئیفت از پایبندی به این تحریم‌ها منع شده است. شاید به دلیل همین تعارض است که سوئیفت با بی‌میلی دسترسی بانک‌های ایرانی را قطع کرد.

به هر حال نزاع بر سر سوئیفت، کشاکش بین اروپا و آمریکا بر سر تحریم‌های ایران را نشان داد. نزاعی که این روز‌ها دامن "سازوکار ویژه" اروپایی‌ها را هم گرفته است. در ماه سپتامبر گذشته، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به منظور استمرار تجارت بین ایران و اروپا، تاسیس سازوکار ویژه (SPV) را در نیویورک اعلام کردند. اما تاکنون این سازوکار عملی نشده است. برخی محافل غربی می‌گویند این سازوکار هم در برزخ قرار گرفته است.

چند ساعت قبل از اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا، که بخش‌های بانکی و نفتی ایران را هدف می‌گیرند، دیپلمات‌های اروپایی گفتند که سازوکار مزبور به موقع آماده نخواهد شد.

بنا به نوشته روزنامه فایننشال‌تایمز، میان اروپایی‌ها هنوز بر سر جزئیات اساسی این سازوکار، از جمله محل استقرار آن، توافقی حاصل نشده است. میزبانی از این کانال مالی هم فی‌نفسه ماجرا شده است، چرا که کشور‌ها نگران‌اند که میزبانی از این سازوکار ممکن است باعث خشم واشنگتن شود.

دیتر کیمپ، رئیس فدراسیون صنایع آلمان، طی اظهاراتی نگرانی‌های تجاری اروپا در خصوص اثر بی‌ثبات‌کننده اجرای تحریم‌های ایران را منعکس کرد. وی گفت: "آمریکا با استفاده از اقتصاد جهانی برای تعقیب اهداف سیاسی، روابط بین الملل و شراکت فراآتلانتیکی را تضعیف می‌کند".

دیپلمات‌های اتحادیه اروپا می‌گویند تلاش‌های اروپایی برای ایجاد SPV پیشرفت‌هایی داشته، اما به کار بیشتری نیاز دارد. فایننشال تایمز، از قول یک مقام وزارت دارایی فرانسه نوشت: "ما هم اکنون درباره شروع کردن فرآیند ثبت آن و اینکه SPV کجا مستقر خواهد شد و چه کسانی مشارکت خواهند کرد فعالانه کار می‌کنیم".

همزمان با اوج‌گیری اظهارات مقامات آمریکایی درباره اجرای تحریم‌ها، روز جمعه موگرینی و وزرای دارایی و خارجه سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترکی، "عمیقا" از بازگشت تحریم‌ها اظهار تاسف کردند و بر اجرای توافق هسته‌ای تاکید کردند. با این حال، بنا به گفته روزنامه نیویورک‌تایمز، مقامات اروپایی معتقدند با توجه خروج شرکت‌های اروپایی از ایران به دلیل روابط گسترده‌شان با آمریکا، آن‌ها ممکن است فقط بتوانند ۲۰ تا ۳۰ درصد تجارت فعلی اروپا با ایران را حفظ کنند. استفانو استفانینی، دیپلمات سابق ایتالیایی، گفته مقامات اروپایی معتقدند که ۴۰ درصد خوشبینانه خواهد بود. از میان همه مسائل میان اروپا و دولت ترامپ؛ مسئله ایران، اختلاف‌برانگیزترین مسئله شده است. اروپایی‌ها فعالانه علیه سیاست کاخ سفید کار می‌کنند. استفانینی افزود: مسئله ایران "شکاف بزرگی در رابطه فراآتلانتیکی است".

از دیدگاه این دیپلمات سابق، اروپایی‌ها در یک دوراهی قرار گرفته‌اند. اگر در سیطره آمریکا بر تعاملات مالی بین المللی رخنه کوچکی ایجاد کنند، این امر می‌تواند تکرار شود. اگر شکست بخورند؛ گله‌مندی بزرگی از واشنگتن ایجاد خواهد کرد.

از مهمترین دلایل اصلی نفوذ آمریکا در سیستم مالی بین المللی، دلار آن است. این روز‌ها که آمریکا از سلاح دلار استفاده می‌کند، اروپایی‌ها از این نفوذ آمریکا اظهار ناراحتی می‌کنند. مارک لئونارد، رئیس شورای اروپایی روابط خارجی، اخیرا طی یادداشتی در وبگاه پراجکت سیندیکیت، از سوءاستفاده آمریکا از دلار و تحریم‌های ثانویه برای خارج کردن ایران از سیستم مالی جهانی انتقاد کرد و نفوذ دلار در این سیستم را "استبداد جدید" توصیف کرد.

به گفته لئونارد، تحریم‌های ثانویه آمریکا در دوران قبل از ریاست جمهوری ترامپ، بیش از آنکه شبیه "پُتک" باشند، شبیه "اسکالپل" (نوعی تیغ جراحی) بودند. اما در دوره ترامپ، اسکالپل به پتک تبدیل شد.

لئونارد نوشت: "همانگونه که یک سیاستمدار بلندپایه اروپایی برای من توصیف کرد، تحریم‌های جدید دولت ترامپ، مانند بمب‌های خوشه‌ای هستند که بر سر دوست و دشمن به یک اندازه فرود می‌آیند".

با تبدیل شدن سیستم مالی آمریکا به بخشی از سیاست امنیت ملی ترامپ، سیاستمداران اروپایی‌ها از "استبداد" دلار گلایه می‌کنند. چندی پیش، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، طی یادداشتی در روزنامه هاندلزبلات حتی خواستار تاسیس یک سیستم پرداخت مستقل اروپایی شد. به نظر می‌رسد تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بار دیگر اروپا را بر سر دوراهی تعمیق شراکت اقتصادی با آمریکا یا پیمودن یک مسیر مستقل اقتصادی قرار داده است.