بعد از خروج آمریکا از برجام، چه باید کنیم؟

فرارو- زمانی که ظریف پشت میز مذاکره با کشور‌های 1+5 نشسته بود، او نیز پشت میز چالشی‌ترین مناظره‌های هسته‌ای و دیپلماسی می‌نشست. در برابرش تندترین چهره‌های مجلس بودند. او نیز تیزترین انتقاداتش را بیان می‌کرد. قبل از روی کار آمدن دولت ترامپ هم هشدار می‌داد که روزی می‌رسد که ایران چراغ به دست دنبال اوباما خواهد گشت. صادق زیباکلام فردی است که مخالفان برجام و مذاکرات هسته‌ای دوستش نداشتند. حالا که آمریکا از برجام خارج شده و خیلی‌ها معتقدند کار برجام تمام شده است، او به دلواپسان تبریک می‌گوید. این استاد دانشگاه انتقاداتی هم به حسن روحانی دارد. ناامیدانه می‌گوید روحانی می‌خواهد طوری موضع گیری کند که خوشایند تندرو‌های داخلی باشد و همین باعث شده که از این جا مانده و از آنجا رانده باشد. زیباکلام معتقد است که در شرایط کنونی نظام باید فشار بر روی مطبوعات و جریانات سیاسی را کاهش دهد تا از این طریق اجماعی ملی علیه آمریکا به وجود بیاید. در ادامه گفت و گوی فرارو با صادق زیباکلام را می‌خوانید.

دونالد ترامپ انتظارات را پایان داد و از برجام خارج شد. او نشان داد آنقدر‌ها هم که دیگران تصور می‌کردند غیرقابل پیش بینی نیست.
بله. تصمیم آقای ترامپ خیلی باعث شگفتی نشد. از همان ابتدا یک جریان تندرو در خارج، از اساس با توافق هسته‌ای مخالف بود. جمهوری خواهان تندرو، لابی قدرتمند طرفدار اسرائیل در آمریکا، خود اسرائیل، عربستان و امارات که متحدین آمریکا هستند همه مخالف توافق هسته‌ای بودند. جریان معتدل و میانه رویی که موافق برجام بود در انتخابات آمریکا از جمهوری خواهان شکست خورد و کسانی که از ابتدا با هرگونه مصالحه، توافق و تنش زدایی در آمریکا با ایران مخالف هستند به قدرت رسیدند. از آن موقع بهانه جویی‌ها شروع شد. ترامپ به طور منظم گفت: این توافق به نفع آمریکا نیست. او توافق را یک توافق احمقانه خوانده بود. نتانیاهو و جریانات تندرو هم با او همراهی می‌کردند. در عین حال ما نباید از این نکته غافل شویم که تندرو‌های خودمان در داخل کشور برای اینکه کار برای تندرو‌های آمریکا دشوار شود، هیچ کمکی نکردند. در حقیقت جوری رفتار کردند که راه را برای آن‌ها هموار کردند. به طور کلی می‌شود گفت: توافق هسته‌ای دو دسته مخالف داشت که یک دسته از آن‌ها تندرو‌های خارجی و دسته دیگر تندرو‌های داخلی بودند. باید به آن‌ها تبریک گفت: چرا که موفق شدند قطار برجام را متوقف کنند.

بگذارید از زاویه دیگری به ماجرا نگاه کنیم. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بقیه مذاکره کنندگان هم اعتراف می‌کنند ایران به تعهداتش در برجام عمل کرده است. از طرف دیگر ترامپ یک جمله بیان کرده است که قابل توجه به نظر می‌رسد. گفت: آمریکا اجازه نمی‌دهد کشوری که 40 سال شعار مرگ بر آمریکا سر می‌دهد به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. به نظر می‌رسد که اصلا مساله پایبند بودن یا نبودن ایران به برجام مطرح نیست. اینطور نیست؟
من خدمت شما عرض کردم. همه جریاناتی که به چیزی کمتر سرنگونی جمهوری اسلامی ایران رضایت نمی‌دهند، از برجام دلخور بودند. نتانیاهو بار‌ها گفته بود به چیزی کمتر از محو جمهوری اسلامی رضایت نمی‌دهد. چرا؟ چون معتقد بودند برجام توانسته کاری کند که ایران یک نفس راحت بکشد. ایران را از زیر تحریم‌های سنگین نجات داده و باعث تقویت جمهوری اسلامی شده است.

مساله این است که ایران بعد از برجام تقویت شده یا آنکه ایران، چون سالهاست شعار مبارزه با استکبار و اسرائیل را سر می‌دهد باید تحریم شود؟
هردوی این‌ها هست. به هرحال ترامپ وقتی از برجام خارج می‌شود اینگونه نیست که همه در آمریکا مخالفت کنند و ناراحت شوند. واقع مطلب این است که جمهوری اسلامی ایران به واسطه مرگ بر آمریکا گفتن‌ها، سیاست‌ها و ... کاری کرده است که اگر ترامپ بخواهد به ایران حمله کند یا فشار وارد کند، کسی در آمریکا نیست که به او معترض شود. تصویری که از ایران ساخته شده، به گونه‌ای است که هر سخت گیری علیه ایران، در آمریکا با مخالفت رو به رو نمی‌شود.

واکنش آقای روحانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ واکنش خوبی بود؟
به نظر من جا داشت که آقای روحانی پخته‌تر و با سعه صدر بیشتری عمل می‌کرد. مشکل اساسی روحانی و ظریف این بوده است که سعی می‌کنند وقتی درباره آمریکا، اسرائیل یا عربستان صحبت می‌کنند به گونه‌ای صحبت کنند که خوشایند جریانات تندرو باشد. متاسفانه سعی نکرده اند که سیاست خارجی کشور را به سمت منافع ملی کشور هل دهند. اتفاقا دو هفته پیش یکی از روزنامه‌های تندرو مزد دست آقای ظریف را داد. در صفحه اول خود با تیتر درشت نوشت آقای ظریف دیپلماسی انقلابی پیش‌کش سعی کنید یک دیپلماسی معمولی داشته باشید. این را به این خاطر نوشته بودند که شعار مرگ نداده و خواستار نیستی دیگران نشده بود. علی رغم اینکه آقای ظریف این همه مماشات و عقب‌نشینی کرد و کوشید به گونه‌ای حرکت کند که مورد تایید و خوشایند تندرو‌ها باشد آخر سر اینگونه با او رفتار کردند. آقای روحانی هم همینطور. این دو فکر می‌کنند اگر جوری صحبت کنند که به مذاق تندرو‌ها خوش بیاید، تندرو‌ها از آن‌ها حمایت می‌کنند. به هیچ وجه این طور نیست. روحانی و ظریف هرچقدر هم که آمریکاستیزانه رفتار کنند، محال است که مورد تایید تندرو‌ها قرار بگیرند.

اشکال موضع آقای روحانی را در چه می‌بینید؟ مخالفان آقای روحانی که انتقادات تندی به واکنش او داشتند.
به خاطر اینکه با موضعی که آقای روحانی می‌گیرد، خسر الدنیا و الاخره می‌شود. موضع گیری او نه باب طبع آمریکایی هاست نه باب تبع تندرو‌های غربی و نه باب تبع تندرو‌های خودمان. آقای روحانی باید خیلی قرص و محکم بر سر آنچه منافع ملی ایران است بایستد. حالا افرادی مثل آقای ذوالنور، رسایی یا کوچک زاده هم اگر بدشان می‌آید خیلی اهمیتی ندارد. روحانی باید آنچه به خیر و صلاح منافع ملی است را اعمال کند. نه اینکه به گونه‌ای حرکت کند که مثلا تندرو‌ها از دست ایشان ناراحت نشوند.

فکر می‌کنید در این وضعیت ایران باید چه موضعی بگیرد؟
ایران باید به نزدیکی، دوستی و همراه بودن با اروپا پافشاری کند. یعنی نقطه مقابل کاری که امروز آقای ذوالنور و دوستانش در مجلس کردند. باید سعه صدر نشان دهیم. ترامپ همه آمریکا نیست. در آمریکا دموکرات‌ها و میانه رو‌هایی هم وجود دارد. سیاست جمهوری اسلامی ایران باید این باشد که جریانات میانه روی آمریکا و اروپا را کنار خودش قرار دهد. نه اینکه ما بیاییم به گونه‌ای رفتار کنیم که با دست خودمان جریانات تندرو و میانه رو را به سمت ترامپ و نتانیاهو هل دهیم.

این جریان تندرویی که می‌گویید فرقی بین ترامپ و اوباما نمی‌دانست. فکر می‌کنید الان متوجه این شده که بین این دو چقدر فرق وجود دارد؟
مسلما همینطور است. اما جریان تندرو نمی‌خواهد در عمل قبول کند. اگر قبول کند کل استراتژی و تعریفش از آمریکا زیر سوال می‌رود و گرنه زمانی که ترامپ در انتخابات پیروز شده، اما هنوز وارد کاخ سفید نشده بود در فضای مجازی نوشتم آنقدر‌ها طول نخواهد کشید که ما باید چراغ دستمان بگیریم و به دنبال اوباما بگردیم. الان عملا این اتفاق افتاده است. منتها مشکل اساسی تندرو‌ها این است که با اوباما همانگونه ترامپ رفتار می‌کردند که امروز با ترامپ برخورد می‌کنند.

فکر می‌کنید در شرایط جدید مقامات باید بسته‌ای در نظر بگیرند؟
مهمترین و عمده‌ترین کاری که نظام می‌تواند انجام دهد رفتن به سمت و سوی اعتدال و میانه روی در عرصه داخل است. یعنی باید سعی کنند از فشار سیاسی نسبت به روشن فکران، فرهیختگان و مطبوعات کم کنند تا یک جور اجماع ملی در برابر آمریکا به وجود بیاید. اما وقتی شما همچنان می‌خواهید روی مطبوعات، رسانه، اصلاح‌طلبان فشار بیاورید معلوم است که اجماع به وجود نمی‌آید.