لرزش «ملارد» با گسل گمنام؟

۵۰ روز منتهی به زلزله ۲/ ۵ ریشتری در استان تهران چه اتفاقی افتاد؟

به گزارش دنیای اقتصاد، معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در تحلیل روند رویدادهای زمین‌لرزه‌های اخیر که از چهارشنبه شب ۲۹ آذر تا بامداد روز چهارشنبه ۶ دی ماه در مناطقی از استان تهران و البرز به وقوع پیوست و در چند استان دیگر همچون قم و قزوین نیز احساس شد.

مطالعات انجام شده روی داده‌های به دست آمده از روند لرزه‌خیزی منطقه‌ای که زلزله ۲/ ۵‌ریشتری چهارشنبه ۲۹ آذر در آن به وقوع پیوست نشان می‌دهد این زمین‌لرزه در اثر فعالیت گسلی با امتداد شمالی-جنوبی ایجاد شده است و اساسا بر خلاف برخی اظهارنظرها که گسل شرقی-غربی «ماهدشت-جنوب کرج» را منشأ این زمین‌لرزه اعلام می‌کنند، ارتباطی به این گسل ندارد.

محمد تاتار با بیان اینکه زمین‌لرزه‌ بامداد چهارشنبه ۶ دی‌ماه نیز که به‌عنوان پس‌لرزه زلزله ۲/ ۵ ریشتری ۲۹ آذرماه شناخته می‌شود، مانند زلزله اصلی ۲/ ۵ ریشتری ارتباطی با گسل ماهدشت-جنوب کرج ندارد، افزود: نقشه توزیع و پراکندگی بیش از ۲۴ پس‌لرزه و همچنین پیش‌لرزه‌های اتفاق افتاده در این منطقه که از حدود یک ماه و نیم قبل منجر به فعال شدن این منطقه به لحاظ لرزه‌خیزی شده بود و آن را از سکون لرزه‌ای خارج کرده بود نشان می‌دهد این زمین‌لرزه به احتمال زیاد در اثر فعالیت گسلی با راستای شمالی – جنوبی بوده است.

با توجه به افزایش فعالیت لرزه‌ای مشاهده‌ای در جنوب کرج، طی جلسه‌ای بی‌هنجاری‌های مشاهده‌ای به مسوولان مدیریت بحران اعلام شد تا تمهیدات لازم اندیشیده شود.

وی تاکید کرد:از حدود یک ماه و نیم پیش بیش از ۵۰ خرد‌ زمین‌لرزه به‌صورت خوشه مانند در جنوب شهر کرج و در شمال منطقه محل وقوع رخداد اخیر زمین‌لرزه ۲/ ۵ و ۲/ ۴ ریشتری ملارد رخ داده است. توزیع مکانی رویدادهای فوق، بیشتر بر گسلش با روند شمال - جنوبی دلالت دارد تا روند عمود بر آن، یعنی شرقی- غربی (شکل ضمیمه).

در این شکل، حدود ۵۰ زمین‌‌لرزه روی داده قبل از زلزله ۲۹آذر ملارد با دایره‌های سبز، خود زلزله ملارد با بزرگای محلی ۲/ ۵ با ستاره سفید، پس‌لرزه‌های ثبت شده تا ۵ دی ماه با ستاره‌های قرمز و زمین‌لرزه سحرگاه چهارشنبه ۶ آذر با بزرگای محلی ۲/ ۴ با ستاره آبی نشان داده شده‌اند. روند شمال-جنوبی در توزیع رویدادهای لرزه‌ای فوق کاملا مشهود است.

سازوکار کانون زمین‌لرزه که دلالت بر حرکات امتداد لغز گسل مسبب روی صفحه محتمل شمال-جنوبی دارد در شکل نشان داده شده است.

تاتار افزود: مطابق بررسی‌های دقیق به‌عمل آمده، هرگونه اثرگذاری فعالیت‌های لرزه‌ای اخیر در منطقه ملارد بر گسل شمال تهران یا گسل اشتهارد منتفی است. مقادیر تنش حاصل از زمین‌لرزه با بزرگای محلی ۲/ ۵ روی گسل شمال تهران به قدری ناچیز است که مطلقا نمی‌تواند اثر القایی مثبت معنی‌داری روی آن داشته باشد.

هر چند خطر وقوع زمین‌لرزه برای شهر تهران، با توجه به مجاورت این کلان‌شهر با چند گسل اصلی و فعال، همواره وجود دارد و شهر تهران به لحاظ خطرپذیری ناشی از زلزله جزو مناطق با خطر بسیار بالای وقوع زلزله محسوب می‌شود.

وی همچنین دو زمین‌لرزه ۲/ ۵ و ۲/ ۴ ریشتری ملارد که به فاصله یک هفته و در فاصله نزدیکی از یکدیگر به وقوع پیوستند را با زلزله بامداد سه‌شنبه ۵ دی‌ماه در مرز استان البرز و استان قزوین (با منشأ گسل اشتهارد) بی‌ارتباط اعلام کرد.

تاتار با اشاره به شایعاتی که از همان دقایق اول بعد از وقوع زمین‌لرزه ۲/ ۵ ریشتری ملارد درخصوص وقوع زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۷ در اثر تحریک گسل شمال تهران در پایتخت منتشر شد، گفت: به لحاظ توزیع تنش ناشی از رخداد اصلی زمین‌لرزه و با توجه به توضیحاتی که داده شد اساسا این زمین‌لرزه‌ها و گسل‌ مسبب آن، هیچ ارتباط و اثری بر گسل شمال تهران ندارد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله همچنین درخصوص سابقه لرزه‌خیزی منطقه ملارد به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: طی ۲۰ سال گذشته حدود ۱۵۰زمین‌لرزه یا خرد لرزه در این منطقه رخ داده است. این درحالی است که قبل از وقوع زمین‌لرزه‌های ۲/ ۵ و ۲/ ۴ ریشتری، فقط طی یک دوره ۵۰ روزه، بیش از ۵۵ زمین‌لرزه به‌صورت خوشه متراکمی در جنوب کرج به‌وقوع پیوسته است.

وی درخصوص انتظارات آتی برای فعالیت‌های لرزه‌ای این منطقه (منطقه ملارد و نواحی اطراف آن) گفت: اظهار نظر و پیش‌بینی درخصوص اینکه آیا منطقه‌ای که هم‌اکنون به لحاظ لرزه‌خیزی ناآرام شده است به زودی به آرامش می‌رسد، یا برعکس با رخداد زمین‌لرزه بزرگ‌تری همراه خواهد شد، بسیار دشوار است. این موضوع در واقع یک ابهام بزرگ برای زلزله‌شناسان محسوب می‌شود؛ شکی نیست که فعالیت لرزه‌ای منطقه مذکور به‌صورت ناگهانی تشدید شده است، اما برای هر گونه اظهار نظر درخصوص احتمالات بعدی، لازم است تا منطقه مورد پایش لرزه‌ای قرار گیرد.

در حال حاضر، علاوه بر ایستگاه‌های لرزه‌نگاری دائمی وابسته به شبکه لرزه‌نگاری کشوری و مرکز ملی شبکه لرزه‌نگاری باند پهن پژوهشگاه، یک شبکه لرزه‌نگاری متراکم نیز به‌صورت موقت در منطقه، از سوی پژوهشگاه نصب و راه‌اندازی شده است. با این حال در مرحله و مقطع زمانی کنونی، نمی‌توان اظهارنظر دقیقی در این باره داشت؛ در واقع هر چند منطقه به لحاظ سابقه لرزه‌خیزی، منطقه چندان فعالی محسوب نمی‌شود، اما در عین حال نمی‌توان به‌هم‌ریختگی منطقه به لحاظ لرزه‌خیزی را نیز انکار کرد.

تاتار افزود: در هر حال، تغییرات در آهنگ لرزه‌خیزی منطقه ملارد، به‌دنبال رخداد چند زمین‌لرزه طی چند هفته اخیر در سطحی نیست که بخواهد روند زندگی روزمره را مختل کند، به‌ویژه در شهر تهران که به فاصله نسبتا زیادی از محل لرزه‌خیزی مشاهده‌ای قرار می‌گیرد، نگرانی زیاد از بابت اثرگذاری زلزله‌های اخیر روی گسل‌های تهران، کاملا بی‌مورد است.

همانطور که اشاره شد، هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر اثرگذاری زمین‌لرزه‌های منطقه ملارد روی فعالیت گسل شمال‌تهران یا هر یک از گسل‌های دیگر تهران مشاهده نمی‌شود. البته با درنظر گرفتن پتانسیل لرزه‌ای بالای شهر تهران که موجب شده این شهر در فهرست مناطق با خطرپذیری بالا به لحاظ وقوع زمین‌لرزه قرار گیرد، ضروری است مردم و مسوولان همواره اقدامات پیشگیرانه و موردنیاز را به منظور مقابله با بحران ناشی از وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ آتی، مدنظر قرار داشته باشند و موضوع ایمن‌سازی و آمادگی برای وقوع زمین‌لرزه را به‌صورت مستمر دنبال کنند.

تاتار در عین حال با بیان اینکه نقشه‌های موجود نشان می‌دهد کانون اصلی وقوع زمین‌لرزه‌های اخیر تهران درامتداد «گسل رباط‌کریم» به سمت بالا است،گفت:ممکن است زمین‌شناسان برای این گسل به‌طور مشخص نام خاصی تعیین کرده‌ باشند؛اما موضوع مهم آن است که این گسل به‌صورت واضح روی نقشه‌ها قابل مشاهده است و بنابراین نمی‌توان آن را گسلی ناشناخته عنوان کرد.

ماجرای زلزله بم

علی بیت‌اللهی،رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی در ارتباط با شبهه‌ای که درخصوص گسل مسبب زمین‌لرزه‌های اخیر غرب تهران-زلزله ۲/ ۵ و ۲/ ۴ ریشتری یک هفته گذشته در منطقه ملارد-ایجاد شده است به «دنیای اقتصاد» گفت:با توجه به داده‌ها و نقشه‌های لرزه‌نگاری منطقه هنوز هم به‌نظر می‌رسد زمین‌لرزه‌های اخیر تهران بر اثر فعالیت گسل ماهدشت-جنوب کرج رخ داده است، هرچند نقشه توزیع وقوع پس‌لرزه‌ها نشان می‌دهد جهت عمده پس‌لرز‌ه‌ها در یک راستای شمالی – جنوبی بوده درحالی‌که گسل ماهدشت-جنوب کرج در یک راستای شرقی – غربی واقع شده است.

وی افزود:معمولا پس‌لرزه‌ها در امتداد گسیختگی گسل و محل‌وقوع زمین‌لرزه اصلی خود را نشان می‌دهند و به‌وقوع می‌پیوندند؛به‌عنوان مثال در حالت معمول در صورتی که جهت گسل شمالی – جنوبی باشد عمدتا پس‌لرزه‌ها نیز در جهت شمالی – جنوبی رخ می‌دهند و در صورتی که زمین‌لرزه ناشی از ایجاد تنش در گسلی با امتدادی شرقی –غربی باشد، پس‌لرزه‌ها نیز به‌طور معمول در همین راستا روی خواهند داد.

بیت‌اللهی ادامه داد:اما در برخی مواقع مشاهده می‌شود که جهت پس‌لرزه‌ها و زمین‌لرزه اصلی گاهی به یک سمت نیست؛به‌عنوان نمونه در زمین‌لرزه اخیر تهران اگرچه گسل شناخته‌شده به‌عنوان عامل وقوع زمین‌لرزه گسل ماهدشت-جنوب کرج به‌نظر می‌رسد که گسلی در راستای شرقی – غربی است،اما حدود ۲۰ پس‌لرزه اتفاق افتاده در این منطقه در یک راستای شمالی – جنوبی واقع شده است.در چنین مواقعی می‌توان این احتمال را مطرح کرد که گسلی ناشناخته منشأ وقوع زمین‌لرزه باشد که به دلایلی تاکنون این موضوع درخصوص زمین‌لرزه اخیر تهران به اثبات نرسیده است.

وی خاطرنشان کرد: اولین دلیل، کم‌بودن تعداد پس‌لرزه‌ها در زمین‌لرزه اخیر است؛به این معنا که اگرچه پس‌لرزه‌ها عمدتا در یک راستای شمالی – جنوبی به ثبت رسیده‌اند اما چون تعداد آنها بسیار کم است و تنها در یک بازه طولی ۲ تا نهایت ۵ کیلومتری اتفاق افتاده وبه ثبت رسیده‌اند که طول بسیار کوتاهی محسوب می‌شود، نمی‌توان با قاطعیت از وجود گسل ناشناخته به‌عنوان گسل مسبب زمین‌لرزه‌های اخیر تهران یاد کرد.دومین دلیل به کم بودن اندازه زمین‌لرزه‌ها مربوط می‌شود که همین موضوع نیز امکان اظهارنظر درباره احتمال وقوع زمین‌لرزه بر اثر فعالیت گسل ناشناخته را ضعیف می‌کند.

بیت‌اللهی گفت:با توجه به مجموعه این دلایل و شواهد هنوز هم به‌نظر می‌رسد گسل مسبب این زمین‌لرزه گسل ماهدشت –جنوب کرج بوده است. هرچند احتمال وجود گسل ناشناخته نیز در منطقه وجود دارد و نمی‌توان از اساس آن را انکار کرد.به‌عنوان مثال زمین‌لرزه سال ۸۳ در بم به دلیل فعالیت گسلی ناشناخته روی داد که دقیقا از وسط شهر بم عبور می‌کرد اما به دلیل آنکه در طول هزاران سال با ۲ تا ۳ کیلومتر لایه‌های خاک پوشانده شده بود اساسا در سطح زمین رخ‌نمون نداشت و بعد از وقوع زمین‌لرزه مهیب بم شناسایی شد.