فرایند تغییر نام کوچک در شناسنامه

انتخاب نام مناسب از جمله حقوقی است که والدین در مقابل فرزند بر عهده دارند. در موارد متعددی افراد به علت راضی نبودن از نامی که توسط والدین‌شان برای آنان انتخاب شده است، نسبت به تغییر نام خود تمایل دارند.
 
به گزارش  باشگاه خبرنگاران، انتخاب نام مناسب از جمله حقوقی است که والدین در مقابل فرزند بر عهده دارند. قانون ضوابطی را برای انتخاب نام مقرر داشته است که بر طبق این ضوابط جز در موارد مصرح در قانون، افراد در انتخاب نام برای فرزند خود آزاد هستند. با وجود این، در موارد متعددی افراد به علت راضی نبودن از نامی که توسط والدین‌شان برای آنان انتخاب شده است، نسبت به تغییر نام خود تمایل دارند.

 

دسته‌ای از این افراد ناراضی کسانی هستند که در بین اطرافیان به نامی غیر از نام مندرج در شناسنامه خود که توسط والدین آنان انتخاب شده است، شهرت دارند و گاه نسبت به اقدامات قانونی برای اصلاح نام مندرج در شناسنامه اقدام می‌کنند. در ذیل نمونه‌ای از آرای صادره در این خصوص را بررسی می‌کنیم:  
 
به گزارش حمایت، شخصی با نام کوچک «مریم» با مراجعه به دادگاه عمومی حقوقی دادخواستی با خواسته تغییر نام به طرفیت اداره ثبت احوال تقدیم کرده است.  
 
وی در شرح دادخواست چنین اظهار داشته که نام حقیقی وی از بدو تولد سارا بوده و به علت این دوگانگی نام، برای وی در زندگی روزمره محیط اجتماعی، فضای کار و خانواده مشکلاتی فراهم آمده است.  
 
با توجه به این اظهارات تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر محکومیت اداره ثبت احوال به عنوان خوانده و الزام وی به اصلاح شناسنامه از حیث تغییر نام از مریم به سارا با احتساب خسارت‌های دادرسی را دارد. وی در اثبات ادعای خود به شهادت شهود استناد می‌کند.  
 
دادگاه با توجه به ضرورت اخذ گواهی گواهان با صدور قرار استماع شهادت شهود مبادرت به اخذ اظهارات نامبردگان می‌کند. سه شاهد شامل دو مرد که یکی عمو و دیگری همسایه خواهان و یک زن که همسر عموی او هستند، با التزام به راستگویی شهادت می‌دهند که با توجه به این امر که نام خواهان را والدین وی انتخاب نکرده‌اند، از ابتدای کودکی به نام سارا شناخته و نامیده می‌شد.  
 
استدلال مخالفان تغییر نام
نماینده حقوقی اداره ثبت احوال در لایحه ارسالی به دادگاه اظهار می‌دارد؛ نخست اینکه نام کوچک خواهان مستند به ماده 20 قانون ثبت احوال که اختیار انتخاب نام نوزاد را به اعلام کننده واقعه ولادت تفویض کرده، آزادانه توسط ولی قهری خواهان انتخاب و به مامور ثبت احوال اعلام شده است و نام اعلامی در سند سجلی ثبت و پس از امضا و تایید اعلام‌کننده، شناسنامه صادر شده است و هیچگونه اشتباهی در اعلام ولادت و تحریر سند سجلی صورت نگرفته است.
 
دوم اینکه خواهان از بدو صدور شناسنامه تا کنون به مدت 27 سال خود را مریم معرفی و مدارک مختلفی نیز به همین نام دریافت کرده است و در این مدت طولانی با این نام در جامعه شناخته شده است. به علاوه حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آن‌ها ایجاب می‌کند که بدون دلیل قانونی و به صرف سلیقه افراد تغییری در آن‌ها حاصل نشود.  
 
سوم اینکه نام خواهان از اسامی مقبول و متعارف در جامعه بوده و اشتهار به نامی غیر از نام مندرج در اسناد سجلی و شناسنامه که به علت رسمی بودن حفظ اعتبار آن‌ها لازم و ضروری است و دو نامی بودن که امری متداول در جامعه است، از جمله موجبات قانونی تغییر نام محسوب نمی‌شود. با استناد به این استدلالات در لایحه تقدیمی از سوی خوانده تقاضای رد دعوای مطروحه شده است.
 
رای دادگاه
در نهایت دادگاه با بررسی لایحه تقدیمی از سوی خوانده، اظهارات خواهان و شهادت شهود به این شرح اقدام به صدور حکم کرده است: در خصوص دادخواست تقدیمی از سوی خواهان (مریم) به طرفیت اداره ثبت احوال به خواسته تغییر نام از مریم به سارا که اظهار داشته به رغم ذکر این نام در شناسنامه از همان کودکی به نام سارا شهرت داشته و در بین اقوام و آشنایان به این نام مورد خطاب قرار می‌گرفته، به طوری که این دوگانگی نام باعث ایجاد مشکلاتی برای مشارالیه شده و از این رو صدور حکم به شرح خواسته را استدعا کرده است، دادگاه با نگرش به محتویات پرونده و با توجه به اظهارات خواهان و گواهی گواهان معرفی شده که به صحت اظهارات نامبرده گواهی داده‌اند و از طرفی نبود دفاع موثر و موجه از سوی خوانده ادعای مطروحه را ثابت تشخیص داده و مستندا به مواد 995 و 198 قانون آیین دادرسی مدنی نسبت به تغییر نام مشارالیه از مریم به سارا به الزام خوانده و نیز صدور شناسنامه جدید برای وی به نام سارا با حفظ سایر مندرجات اظهار عقیده می‌کند.
 
اسامی ممنوع
چنان که پیش‌تر اشاره شد والدین در انتخاب نام فرزندان خود آزاد هستند اما قانون برای جلوگیری از بروز برخی مشکلات اجتماعی برای دارنده نام و سایرین و نیز حفظ ارزش‌های حاکم بر جامعه انتخاب برخی از اسامی را ممنوع دانسته و دارندگان این قبیل اسامی ممنوعه می‌توانند با رعایت مقررات مربوطه نسبت به تغییر نام خود اقدام کنند.  
 
چنان که ماده 20 قانون ثبت احوال مقرر داشته انتخاب اسامی که موجب هتک حیثیت و مقدسات اسلامی باشند، عناوین کشوری یا لشکری و القاب، نام‌های زننده و مستهجن، نام‌های نامتناسب با جنس، نام‌های معرف صفات مذموم و مغایر با ارزش‌های والای انسانی، نام‌هایی که موجب تحقیر اشخاص می‌شود یا دارای معنای لغوی که در جامعه قابل پذیرش نباشد ممنوع است و قانون تغییر آن‌ها را جایز دانسته است.  
 
در این موارد همه اشخاص بالای 18 سال خودشان و در مورد افراد زیر 18 سال، پدر یا جد پدری با ارایه شناسنامه خود (برای فرزندان کمتر از 18 سال)، سرپرست قانونی (قیم، امین، وصی) برای افراد صغیر و محجور با ارایه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد، می‌تواند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به درخواست تغییر نام اقدام کنند.
 
چنان که ملاحظه می‌شود قانون در خصوص جواز یا فقدان جواز تغییر نام افرادی که به نامی غیر از نام مندرج در شناسنامه شهرت دارند، ساکت است. مطابق موازین حقوقی چنانچه امری با منع قانونگذار مواجه نشده باشد، علی‌الاصول جایز است، از یک سو این دیدگاه وجود دارد که افراد از حق انتخاب نسبت به نام خود برخوردار هستند و امکان اجبار افراد نسبت به ادامه زندگی به نام کوچکی که به آن علاقه‌مند نیستند یا تحمیل دشواری‌های ناشی از دوگانگی نام کوچک وجود ندارد.
 
از سوی دیگر باید دقت داشت که تغییر آسان و آزادانه نام می‌تواند مشکلاتی را در  
روابط اجتماعی و حقوقی افراد پدید آورد، از سوی دیگر از آنجا که شناسنامه و دفاتر سجلی سند رسمی محسوب می‌شوند، اهمیت و اعتبار این قبیل اسناد اقتضا می‌کند که تغییر در مندرجات آن آسان نباشد. بنابراین صلاحیت تصمیم‌گیری در خصوص جواز یا فقدان جواز تغییر نام، جز در موارد مصرح در قانون ثبت احوال با محاکم دادگستری است که با بررسی اوضاع و احوال و شرایط حاکم در هر مورد خاص، در خصوص امکان تغییر نام کوچک به تعیین تکلیف بپردازد.
 
مرجع صالح برای تغییر نام
در خصوص رسیدگی به درخواست تغییر نام کوچک، لازم است متقاضی درخواست خود را در قالب دادخواست به دادگاه محل اقامت خود و به طرفیت اداره ثبت احوال شهرستان یا بخش صادر کننده سند سجلی، طرح و اقامه کند. هر یک از اشخاص با رعایت موارد نام‌های قابل تغییر می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به درخواست تغییر نام اقدام کنند.
 
1 - اشخاص 18 سال به بالا.
2 - افراد کمتر از 18 سال که دارای حکم رشد باشند.
3- پدر یا جد پدری با ارایه شناسنامه خود برای فرزندان کمتر از 18 سال
4- سرپرست قانونی (قیم، امین و وصی) برای افراد صغیر و محجور با ارایه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد.
 
در ضمن برای تغییر نام می‌توان به ادارات ثبت احوال سراسر کشور مراجعه کرد و این ادارات در ساعات اداری مدارک متقاضیان را دریافت و به آن رسیدگی می‌کنند. در ضمن تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام در غیر از محل صدور شناسنامه بلا مانع است که در این گونه موارد پس از پذیرش درخواست و ارسال آن به اداره ذی‌ربط (محل صدور شناسنامه) و طرح در هیات حل اختلاف اقدام لازم معمول و نتیجه برای اطلاع متقاضی به اداره ارسال کننده اعلام خواهد شد.  
 
درخواست تغییر نام اگر به ادارات ثبت احوال تسلیم شود در هیات حل اختلاف اداره محل صدور شناسنامه مطرح و نسبت به آن با رعایت قوانین و مقررات مربوطه رای صادر می‌شود.  
 
بنابراین موافقت با تغییر نام مورد درخواست موکول به رای صادره از سوی هیات حل اختلاف خواهد بود. پس از وصول رای هیات حل اختلاف به این شرح اقدام خواهد شد:

در صورتی که رای صادره به نفع متقاضی صادر شده باشد پس از رؤیت متقاضی و تقاضای اجرا نسبت به تعویض شناسنامه با نام جدید اقدام خواهد شد. اما اگر رای صادره علیه متقاضی تعویض نام درخواست‌کننده صادر شده باشد متقاضی پس از رؤیت آن در صورت تمایل می‌تواند به استناد ماده 4 قانون ثبت احوال ظرف مهلت مقرر ( 10 روز از تاریخ ابلاغ) نسبت به تصمیم متخذه به دادگاه محل اقامت خود مراجعه و اعتراض کند.