پیشگیری از بیماری‌های قلبی

هادی درویشی؛ بیماری‌های قلبی – عروقی رتبه نخست علت مرگ ومیر در جهان را به خود اختصاص داده و بیشتر مردم دنیا هر ساله بیشتر از هر علت دیگری جان خود را به علت بیماری‌های قلبی و عروقی از دست می‌دهند، طبق برآورد صورت گرفته ۱۷. ۵ میلیون نفر در جهان در سال ۲۰۱۲ به علت بیماری‌های قلبی عروقی فوت نموده‌اند که ۳۱ درصد از کل موارد مرگ و میر‌ها را شامل می‌شود، از این مرگ‌ها حدود ۷. ۴ میلیون به بیماری عروق کرونر قلب و ۶. ۷ میلیون ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی بوده‌است، بیش از سه چهارم مرگ و میر قلبی و عروقی در کشورهای کم درآمد و با در آمد متوسط رخ می‌دهد.

 

از ۱۶ میلیون مرگ و میر زیر ۷۰ سال به علت بیماری‌های غیر واگیر، ۸۲ درصد آن در کشورهای کم در آمد و با در آمد متوسط ایجاد می‌شود و ۳۷ درصد این بار مرگ و میر به علت بیماری‌های قلبی و عروقی است. در ایران نیز آمارهای رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که ۳۳ تا ۳۹. ۳ درصد مرگ و میرها درکشور ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی است، به‌طوری که ایران رکورددار بالاترین آمار مرگ قلبی درجهان نامیده شده‌است، براساس این گزارش، روزانه ۳۰۰ نفر در کشور بر اثر عوارض قلبی فوت می‌کنند و این درحالی است که شیوه زندگی و نوع تغذیه مردم، ریسک بروز این بیماری را به حداکثر رسانده‌است.

 

بیماریهای قلبی- عروقی اولین علت مرگ با ۳۹. ۳ درصد کل موارد مرگ‌ها می‌باشد که از این تعداد ۱۹. ۵ درصد آن مربوط به سکته قلبی، ۹. ۳ درصد ناشی از سکته مغزی، ۳. ۱ مربوط به فشار خون بالا و مابقی مربوط به سایر بیماریهای قلبی- عروقی می‌باشد. اکثر بیماریهای قلبی و عروقی با اصلاح عوامل خطر رفتاری مانند استعمال دخانیات، رژیم غذایی ناسالم و افزایش وزن و چاقی توام هستند و همچنین با انجام فعالیت جسمانی می‌توان از آن‌ها پیشگیری کرد.

 

افراد مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و یا کسانی که در معرض خطر قلبی و عروقی بالا (با توجه به وجود یک یا چند عامل خطرمانند فشار خون بالا، دیابت، افزایش چربی خون) هستند نیاز به تشخیص زود هنگام و استفاده از مشاوره و خدمات پزشکی مناسب جهت پیشگیری از این بیماری‌ها را دارند.

بیماری قلبی و عروقی چیست؟
بیماریهای قلبی و عروقی (CVD) یک گروه از اختلالات عمده قلب و عروق هستند که عبارتند از: ۱ - بیماری عروق کرونر قلب ۲ -بیماری عروق مغزی ۳ - بیماری شریان محیطی ۴ - بیماری روماتیسم قلبی ۵ - بیماری مادرزادی قلبی ۶ - ترومبوز ورید و آمبولی ریه که شامل لخته شدن خون در پاهاست که می‌تواند به سمت قلب حرکت کند، می‌باشند. حوادث قلبی و سکته معمولا حاد هستند و به طور عمده به علت انسداد عروق از جریان خون به سمت قلب و مغز جلوگیری می‌شود. رایج‌ترین دلیل این اختلال ایجاد رسوبات چربی بر روی دیواره داخلی عروق تامین کننده قلب و مغز هستند و سکته مغزی می‌تواند با خونریزی از یک رگ خونی در مغز و یا از لخته شدن خون ایجاد شود.

عوامل خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی چیست؟
از مهمترین عوامل خطر رفتاری ایجاد کننده بیماری قلبی و عروقی و سکته‌ها می‌توان به رژیم غذایی ناسالم، عدم فعالیت جسمانی و مصرف دخانیات و همچنین مصرف الکل اشاره کرد. اثرات عوامل خطر رفتاری ممکن است به عنوان افزایش فشار خون، قند خون بالا، چربی بالا و اضافه وزن و چاقی خود را نشان دهد.

 

این عوامل خطر در مراکز مراقبت‌های اولیه بهداشتی، اندازه‌گیری و ریسک افزایش خطر ابتلا به حمله قلبی، سکته مغزی، نارسایی قلبی و سایر عوارض مشخص می‌شود. قطع مصرف دخانیات، کاهش نمک در رژیم غذایی، مصرف میوه‌ها و سبزیجات، فعالیت جسمانی منظم و عدم مصرف الکل نشان داده است که باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.

 

علاوه بر این درمان دارویی دیابت، فشار خون بالا، و چربی بالا برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی و جلوگیری از حملات قلبی و عروقی و سکته مغزی ضروری می‌باشد. در زمینه کاهش بار بیماریهای قلبی و عروقی سیاست‌های بهداشتی برای ایجاد محیط مساعد برای ایجاد انگیزه در افراد برای اتخاذ و حفظ رفتارهای سالم ضروری می‌باشد. عواملی مانند جهانی شدن، شهر نشینی و پیر شدن جمعیت که بازتابی از تغییرات اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی است همچنین فقر، استرس و عوامل ارثی در ایجاد بیماریهای قلبی موثرند.

علایم شایع بیماریهای قلبی و عروقی چیست؟
علائم سکته قلبی و مغزی ممکن است اولین هشدار از بیماری‌های زمینه‌ای باشد، علائم حمله قلبی عبارتند از: درد یا ناراحتی در قفسه سینه، درد یا ناراحتی در بازوها، شانه چپ، آرنج فک و یا پشت باشد، علاوه براین فرد ممکن است دچار تنگی نفس، احساس استفراغ، سرگیجه و ضعف، عرق سرد و رنگ پریده شود.

 

رایج‌ترین نشانه‌های سکته مغزی، ضعف ناگهانی در صورت بازو یا پا، اغلب در یک طرف از بدن است، سایر علائم شروع ناگهانی بی حسی در صورت، بازو، مشکل در صبحت کردن و گفتار، مشکل دید در یک یا هر دو چشم، اختلال در راه رفتن، سر گیجه از دست دادن تعادل و هماهنگی و سردرد شدید بدون علت شناخته شده و غش و بیهوشی باشد در صورت تجربه این علایم بایستی که بلافاصله مراقبت‌های پزشکی انجام شود. حدود سه چهارم از مرگ و میر‌ها در جهان به علت بیماری‌های قلبی و عروقی در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط رخ می‌دهد.

 

در کشورهای کمتر توسعه یافته مراقبت‌های اولیه یکپارچه برای تشخیص زود هنگام عوامل خطردر مقایسه با کشورهای توسعه یافته وجود ندارد و مردم از این مراقبت‌ها بی‌بهره هستند. مردم در کشورهای در حال توسعه از بیماری‌های غیر واگیر به علت عدم دسترسی کمتر به خدمات بهداشتی موثر و عادلانه که پاسخگوی نیاز آن‌ها باشد رنج می‌برند در نتیجه بسیاری از مردم در کشورهای با درآمد کم و متوسط به علت تاخیر در تشخیص در سن جوانی بعلت بیماریهای قلبی و عروقی و سایر بیماری‌های غیرواگیر جان خود را از دست می‌دهند که بیشتر این افراد از قشر مولد جامعه می‌باشند.

 

افراد کم درآمد در کشورهای کمتر توسعه یافته و با درآمد پایین به علت فقر مالی و عدم پرداخت هزینه‌های درمان تحت تاثیر بیماریهای قلبی و عروقی می‌باشند که اثرات فاجعه باری بر روی سلامت جامعه دارد. بیماری‌های قلبی و عروقی در سطح کلان بار مالی سنگینی را بر روی اقتصاد کشورهای در حال توسعه می‌گذارد.

چگونه می‌توان بار بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش داد؟
بهترین مداخلات موثر جهت کاهش بیماری‌های قلبی و عروقی توسط سازمان جهانی بهداشت ارایه شده که شامل دو نوع مداخلات مبتنی بر جمعیت و فرد می‌باشدکه توصیه شده‌است بصورت ترکیبی از آن‌ها استفاده شود. نمونه هایی از مداخلات مبتنی برجمعیت که به منظور کاهش بیماری‌های قلبی و عروقی اجرا شده است عبارتند از: سیاست‌های جامع کنترل دخانیات، مالیات برای کاهش مصرف غذاهایی که چربی و نمک و شکر بالا دارند، فراهم آوردن تسهیلات مناسب جهت افزایش فعالیت جسمانی منظم، استراتژی‌هایی برای کاهش مصرف الکل، ارائه وعده‌های سالم غذایی به کودکان در مدارس.

در سطح فردی نیز برای پیشگیری از مشکلات قلبی -عروقی مداخلاتی همچون کنترل فشار خون بالا و سطح کلسترول بالاکه همراه با ترک سیگار باعث پیشگیری از حدود ۷۵ درصد از حوادث قلبی - عروقی می‌شود پیشنهاد شده‌است.

اقدامات سازمان جهانی بهداشت
تحت هدایت و رهبری سازمان جهانی بهداشت، همه کشورهای عضو (کشور ۱۹۴) در سال ۲۰۱۳ توافق کردند به منظور کاهش بار بیماری‌های قلبی و عروقی طرح اقدام جهانی برای پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر را از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰ به اجرا در آورند. این طرح با هدف کاهش تعداد مرگ و میر زودرس ناشی از بیماری‌های غیر واگیر به میزان ۲۵ درصد تا سال ۲۰۲۵ از طریق اجرای ۹ هدف جهانی و داوطلبانه صورت می‌گیرد.

 

تمرکز دو تا از این اهداف به طور مستقیم در پیشگیری و کنترل بیماریهای قلبی و عروقی می‌باشد، هدف ششم در این برنامه جهانی خواستار کاهش شیوع فشار خون بالا می‌باشد زیرا که فشارخون بالا از عوامل خطر اصلی بیماری‌های قلبی و عروقی می‌باشد. شیوع فشار خون بالا به فشار خون سیستولیک/دیاستولیک ۹۰ / ۱۴۰ اطلاق می‌شود که در سال ۲۰۱۴ در افراد ۱۸ سال به بالا در سطح جهان ۲۲ درصد بوده است.

 

کاهش بروز فشار خون بالا با اجرای سیاست‌های به منظور کاهش عوامل خطر رفتاری از جمله مضرات استفاده از الکل، عدم فعالیت جسمانی، مصرف نمک بالا، چاقی و اضافه وزن برای رسیدن به این اهداف ضروری می‌باشد. هدف هشتم در طرح اقدام جهانی برای پیشگیری از بیماریهای قلبی و عروقی دسترسی حداقل ۵۰ درصد از افراد واجد شرایط به درمان دارویی برای جلوگیری از حملات قلبی و عروقی و سکته مغزی می‌باشد.

 

دسترسی به این اهداف نیاز به تقویت اجزای نظام سلامت از جمله تامین مالی مراقبت‌های بهداشتی برای اطمینان از دسترسی به فن‌آوری بهداشتی اولیه و داروهای ضروری بیماری‌های غیر واگیر می‌باشد. در سال ۲۰۱۵ در کشورهای عضو روند اجرای این اهداف آغاز و نشستی در ۲۰۱۸ جهت بررسی میزان پیشرفت این برنامه در سطح بالا و با حضور اعضا برگزار خواهد شد.

 

در ایران نیز این طرح از سال ۹۵ آغاز شده که هدف آن کاهش عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر و رسیدن به اهداف توصیه شده سازمان جهانی بهداشت می‌باشد که امید است با برنامه ریزی دقیق و منسجم و آینده‌نگر جهت رسیدن به این امر از طریق اطلاع رسانی به آحاد جامعه و هماهنگی نهادهای مختلف مرتبط با امر سلامت این مهم انجام شود.