چقدر به نام‌های پارسی باور داریم؟!

سياوش مهرآئين، کارشناس خودرو در یادداشتی نوشت:
 
روز گذشته طی مراسمی با حضور رئیس مجلس، وزیر صنعت و مدیرعامل سایپا، از خودروی جدید سایپا به نام «کوییک» رونمایی شد.
 
این خودرو در طول دو سال و در قالب پروژه 212 سایپا معرفی شده و قرار است با گیربکس اتومات و امکانات متفاوت مانند سیستم استارت دکمه ای، سیستم ورود بدون کلید، نمایشگر لمسی و...  روانه بازار شود.
 
نکته قابل توجه در معرفی این محصول نام این خودرو است که به گفته سایپا نامی خاص است که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد.
 
انتخاب نام ایرانی برای این خودرو بهانه ای شد تا اشاره ای در مورد قدر و سهم زبان فارسی و کلمات و واژگان این زبان در پهنه ادبیات جهانی داشته باشیم.
 
واقعیت این است که زبان عنصری زنده و پویا است و مانند هر موجود زنده‌ی دیگری بده و بستانی نیز با محیط اطراف خود دارد. زبان و ادبيات فارسي يكي از مهمترين حلقه‌ها در سلسله آثار ادبيات جهاني و گوهری ممتاز در شرق زمين و دنيای اسلام است كه در واقع محصول فرايندی عظيم از برخوردها و تاثيرپذيري‌های متقابل است كه در طول قرن‌ها انجام پذيرفته و آن را به يكي از بزرگترين ميراث‌ فرهنگي بشريت تبديل كرده است.
 
خوش آهنگی و انسجام در ادب پارسی باعث شده که در سال‌های ۲۰۱۰، ۲۰۱۱، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبه‌های ۲۹، ۲۴، ۲۲ و ۱۷ ارتقا یابد. همچنین در سال ۲۰۱۴ زبان فارسی از این حیث رتبه ۱۷ دنیا را کسب نمود.
 
فارسی و انگلیسی به عنوان دو زبان هند واروپایی واژگان بسیاری از زبان نیا هندواروپایی (Proto-Indo-European) به ارث برده‌اند. بسیاری از این واژگانِ همانند شکل مشابهی نیز دارند. اما موضوع اصلی نگارنده فقط وام ‌واژه‌هایی است که از فارسی به انگلیسی وارد شده‌اند. چه به طور مستقیم و چه از طریق یک یا چند زبان واسط.
 
بسیاری از واژه‌های با ریشه فارسی از مسیرهای متفاوتی به انگلیسی راه پیدا کرده‌اند. برخی از آن‌ها مانند پردیس (paradise) در دوران روابط فرهنگی میان ایرانیان و یونیان و رومیان باستان به زبان‌های یونانی و لاتین راه یافته و راه خود را تا انگلیسی ادامه داده‌اند. فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام بسیاری از زبان‌های دنیای مسلمان‌نشین را تحت تأثیر خود قرار داده و واژه‌های آن وارد جهان اسلام شده‌اند.
 
بسیاری از واژه‌های فارسی-عربی هم به واسطه زبان اردو در دوران استعمار بریتانیا در هند وارد انگلیسی شدند. زیرا فارسی زبان بین‌المللی هندوستان (پاکستان امروزین و شمال غربی هند امروزین) پیش از حکومت انگلیسی‌ها بود. برخی واژه‌های فارسی نیز در دوران روابط فرهنگی مورها و مسیحیان در شبه‌جزیره ایبری در سده‌های میانه وارد زبان‌های اروپایی (و در بعضی موارد زبان انگلیسی) شدند و به همین دلیل از زبان عربی به عنوان زبان واسط عبور کرده‌اند.
 
برخلاف تصور بیشتر ما این مبادلات  بین زبانی همیشه یک جریان یک طرفه نیست و در کنار کلمات وارداتی از زبان‌های مختلف کلماتی هم که از زبان فارسی به  زبان های دیگر صادر شده اند کم نیستند. در موارد زیر به سراغ کلماتی رفتیم که ریشه‌ای فارسی دارند کلماتی که از اینجا به آن سوی مرزها رفته‌اند و برگشته اند و حالا خودمان هم باور نمی کنیم که خاستگاه شان روزی از همین زبان فارسی خودمان بوده است.
 
Sugar/شکر: خود واژه شکر در زبان فارسی از زبان سنسکریت ریشه گرفته بعدها از زبان فارسی به عربی با عنوان«سکر»  و از عربی به اروپا و بعد به زبان انگلیسی راه پیدا کرده است.
 
 Orange/نارنجی: این کلمه در زبان انگلیسی که معنی پرتقال و رنگ نارنجی می‌دهد قبل از اینکه به این زبان راه پیدا کند از  کلمه نارنج در عربی و نارنگ یا همان نارنگی خودمان در فارسی گرفته شده است که ریشه آن در زبان سنسکریت است.
 
Candy/قند: تلفظ کلمه candy یا همان شکلات انگلیسی را اگر در نظر بگیرید آن هم با احتساب اینکه در زبان انگلیسی تلفظ حرف قاف کار چندان راحتی به نظر نمی آید از کَندی گفتن هم می شود به نزدیکی تلفظ آن با اصل کلمه «قندی» در فارسی که معنای چیزهای شیرین را می‌دهد پی برد.
 
Lemon/لیمو: این میوه از قرن ۱۵میلادی به انگلستان وارد شده اما قبل از آن،کلمه لیمو در زبان های دیگری مثل ایتالیایی، فرانسوی ،اسپانیایی هم ورود کرده، طبق اطلاعات موجود  ریشه آن از زبان فارسی گرفته شده است و از آنجا به جاهای دیگر راه پیدا کرده است. برای همین از این به بعد  وقتی کافی شاپ می رویم  و می خواهیم به جای سفارش دادن شربت آبلیمو با لهجه غلیظ لیموناد سفارش دهیم زیاد هوای خارجی بودن برمان ندارد چون این واژه از بن  یک واژه خودمانی است.
 
Sandal/صندل: خیلی ها وقتی می‌خواهیم از جایگزین صندل به جای واژه دمپایی استفاه کنیم تا بلکه با این جایگزینی شکل وشمایل و شخصیت بیشتری به پاپوشمان ببخشیم تصورمان این است که صندل یکی از همان واژه های فرنگی است که از کشورهای دور و بر به زبانمان ورود پیدا کرده است. خواستیم بگوییم در حین استفاده از این واژه اصلا خودتان را برای استفاده از یک واژه خارجی  سرزنش نکنید چون صندل یک واژه کاملا پارسی است که بعد از صدور به یک زبان خارجی هنوز هم اصالت آریایی خودش را حفظ کرده است.
 
Kiosk/کوشک: کیوسک یا دکه جفتش برای ما فرقی نمی‌کند  هر دو فارسی‌اند. چون کیوسک جزو کلمه هایی است که ریشه ایرانی دارد و از کلمه «کوشک» در زبان فارسی  یا در فارسی میانه از «گوشه»گرفته شده است. کلمه کوشک در معماری ایرانی به اتاقک هایی گفته می شده است که در مکان های عمومی قرار می گرفتند و فروشنده کالا یا ارائه دهنده اطلاعات در آن قرار می گرفته و مشغول خدمات رسانی می شده است. کوشک کلمه ای است که از زبان فارسی به اروپا رفته و بعد از گشت و گذار و تغییرات صورت گرفته مجددا با تلفظ«کیوسک»به آغوش وطن بازگشته است.
 
Bazaar /بازار: این کلمه هم دیگر ساختار و تلفظش به گونه‌ای است که  احتیاجی به  معرفی یا شرح و بسط ندارد. این کلمه از زبان پهلوی گرفته شده. علاوه بر ایران در مناطقی همچون بخش هایی از خاورمیانه،آفریقا و اروپا از کلمه بازار در زبانشان استفاده می‌کنند.که اصل تلفظ خود بازار«وازار» در زبان فارسی میانه و«واچار» در فارسی باستان بوده است.
 
Pajamas /پاجامه: حکایت این کلمه هم مثل صندل است اینکه خیلی موقع ها برای شخصیت دادن به شلوارهای راحتی در منزلمان  به جای استفاده از کلمه زیر شلواری از پیژامه استفاده می کنیم و باز خیال می کنیم که از یک واژه انگلیسی استفاده کرده ایم  در حالی که از اساس کلمه پیژامه یک واژه فارسی است.ماجرای این کلمه به این شکل است که واژه«پا جامه»بعد از اینکه از زبان ما به زبان انگلیسی و فرانسوی راه پیدا کرد تلفظش از«پاجامه» به «پیژامه»تغیر پیدا کرد و مجددا با همین تلفظ جدید به زبان فارسی برگشت.
 
Jungle/جنگل: کلمه جنگل جزو کلمه هایی است که  ریشه آن از  زبان سنسکریت که زبان قدیم آریاییان بوده گرفته و  نسل به نسل منتقل و از آن به زبان های دیگر صادر شده است.
 
Chemical /کیمیا: این واژه هم از کلمه کیمیا در زبان فارسی گرفته شده است. با اینکه خاستگاه کلمه کیمیا از بین النهرین و هند بوده  و حتی برخی ریشه آن را متعلق به یونان باستان هم می دانند اما چیزی که درباره کیمیا وجود دارد اینجاست که دانش کیمیا از ایران برخاسته و بعد از آن و از راه سرزمین های عربی به اروپا راه پیدا کرده  و حتی علاوه بر زبان انگلیسی، کلمه شیمی در فارسی را فرانسوی شده خود واژه کیمیا می دانند.
 
Devil /دیو: در انگلیسی یا همان شیطان به زبان خودمان طبق گفته برخی از کارشناسان ریشه در زبان اوستایی دارد و از واژه دیو در زبان فارسی باستان گرفته شده است.
 
Caravansary/caravan /کاروانسرا: سراپای این دوکلمه هم کاملا داد می زنند که واژه هایی وطنی هستند که هر دو کلمه کاروان و کاروانسرا کلماتی اند که از زبان پهلوی برگرفته شده اند.
 
Saffron /زعفران: کلمه زعفران هم یکی دیگر از همین کلمه های صادراتی است که با توجه به سابقه ایران در کشت زعفران از زمان های قدیم،  استفاده نشدنش در زبان های دیگر جای تعجب داشت.
 
پدر(father:patar)؛
مادر(mother:matar)؛
برادر(brother:bratar)؛
دختر(doughter;doughitar)؛ ستاره (star:setar)؛
نو (new:nava ) و... 

از دیگر واژگانی هستند که ریشه در زبان فارسی دارند.
 
امروزه یکی از وظایف مهم تولید کنندگان ایرانی استفاده از واژگان و نام‌های ایرانی برای زنده نگه داشتن فرهنگ غنی و ادبیات فارسی است که بایستی در نامگذاری محصولات ایرانی بیش از پیش مدنظر قرار گیرد . استفاده از نام«کوییک» برای این محصول که با استناد به نام «تپه کوییک» که درتاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۱۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده، به نوبه خود قابل تحسین است.