اثری کم‌نظیر در تاریخ‌نگاری نظری سیاست

«کتاب سیاست؛ شرح اندیشه‌های بزرگ به زبان ساده» اثری کم‌نظیر در حوزه تاریخ‌نگاری اندیشه سیاسی است. این اثر فراتر از عنوان خود به شخصیت‌ها و تاریخ عمومی سیاست در جهان نیز می‌پردازد و مخاطب را به جای آشنایی تفکیک شده با اندیشمندان‌، وارد جریان زنده اندیشه سیاسی می‌کند.

به گزارش فرارو، اندیشه‌های سیاسی بخشی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین دغدغه‌های انسان را شامل می‌شود. از فیلسوفان پیشاسقراط تا امروز، بسیاری در خصوص فلسفه سیاست اندیشیده و نظریه‌پردازی کرده‌اند. جهان امروز ما همین‌طور متاثر از سیاستمدارانی بزرگ و در بستری زنده از تحولات بی‌شمار سیاسی قرار گرفته است. اگر قبول کنیم که ساختن جهان، نیازمند اندیشه و عمل است، «کتاب سیاست» طرحی کلی از راه‌حل‌های ارائه شده عملی و نظری در خصوص حکومت به ما عرضه می‌کند.

«کتاب سیاست؛ شرح اندیشه‌های بزرگ به زبان ساده» ویراسته پاول کلی و تالیف رد داکومبه، جان فارنون، ای. اس. هادسن جسپر، جانسون نیال کیشتاینی، جیمز میدوی، آنکا پوسکا و مارکوس ویکس و با ترجمه شهروز ابراهیمی، به همت انتشارات سبزان در 416 صفحه منتشر شده است. این کتاب از کتاب‌های پرفروش سایت آمازون است و با ترجمه‌ای روان، اثری ماندگار را به ادبیات سیاسی کشورمان عرضه می‌کند.

در خصوص کتاب
«کتاب سیاست» یکی از صد کتاب برجسته سایت آمازون است. معتبرترین سایت فروش کتاب جهان، اثر حاضر را چنین معرفی می‌کند: «کتاب سیاست، اندیشه بزرگان را از فلاسفه باستان و قرون وسطایی مانند کنفوسیوس و توماس آکویناس تا رهبران اندیشه انقلابی مانند توماس جفرسون و لئون تروتسکی و تا کسانی که  سیاست در جهان امروز را شکل داده‌اند، همچون مائو تسه تونگ و مالکوم ایکس به سادگی و روشنی شرح می‌دهد». این کتاب 100 اندیشمند سیاسی تاریخ اندیشه سیاسی را معرفی کرده است.

شما در این کتاب اندیشه‌های سیاسی را با شیوه‌ای خاص ملاحظه می‌کنید. در ابتدای هر فصل، که به نام یک اندیشمند یا سیاستمدار است، جمله مهمی متناسب با ایدئولوژی آن فرد نقل شده است. سپس جدولی قرار دارد که زمینه فکری اندیشمند مورد بحث را منعکس کرده است. این جدول، ذیل عناوین ایدئولوژی، محور و قبل و بعد از آن فرد اطلاعات بسیار مختصری را ارائه می‌کند.
در خود هر فصل نیز وجود نمودارها و عکس‌ها باعث شده است تا کتاب از حالت درسی و یکنواخت خارج شود. رئوس اصلی فکری اندیشمند در هر کتاب دیگری برجسته شده است و این باعث می‌شود خواننده نگاهی اجمالی به ابعاد متفاوت متفکر داشته باشد.

در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: «آیا درست است خط‌کشی که دقیق نیست را دور بیندازیم؟ آیا دموکراسی بهترین شیوه حکومت‌داری است؟ آیا تاکنون وقوع جنگ توجیه شده است؟ در سرتاسر تاریخ بشریت، این سوالات و هزاران سوال بزرگ‌تر در مورد اینکه چگونه می‌توانیم به بهترین شکل خود را اداره کنیم، پرسیده شده است و متفکران بزرگ راه‌حل‌هایی ارائه داده‌اند که به شکل‌گیری دنیای ما استمرار بخشیده است. کتاب سیاست که با کلامی ساده و روان نوشته شده است، با توضیحات مختصر و مفیدی همراه شده که برشی از اصطلاحات خاص و نمودارهای مرحله به مرحله است که نظریات پیچیده و روشنگری‌های کنایه‌داری که با ذهن ما بازی می‌کند را ساده‌سازی می‌کند. فرقی نمی‌کند شما مبتدی باشید یا یک دانش‌آموز مشتاق و یا یک متخصص. شما یک غذای مناسب برای ذهن خود یافته‌اید.»

این کتاب در ذیل بخش‌هایی که هر یک به نوعی به بخشی از تاریخ اندیشه پرداخته، سامان یافته است. «اندیشه‌سیاسی دوره باستان»، «سیاست در قرون وسطی»، «عقلانیت و دوره روشنگری»، «اندیشه‌های انقلابی»، «ظهور توده‌ها»، «رویارویی ایدئولوژی‌ها» و «سیاست پس از جنگ جهانی دوم» بخش‌هایی از این کتاب را تشکیل می‌دهند.

نویسندگان تلاش کرده‌اند آراء کنفوسیوس، افلاطون، ارسطو، آگوستین، فارابی، ماکیاولی، ژان بدن، توماس هابز، منتسکیو، روسو، توماس پین، جرمی بنتام، هگل، لینکل، نیچه، وبر، گاندی، مارکس، لنین، کارل اشمیت، هایک، رالز، چامسکی، رابرت نوزیک و ... را معرفی کنند.

رویکرد تاریخی
به عنوان آخرین ویژگی می‌توان به عدم قضاوت در خصوص اندیشمندان اشاره کرد. هر مخاطبی با هر ایدئولوژی می‌تواند با شرح توصیفی اندیشمندان سیاسی آشنا شود، هر چند خود در مقام مخاطب می‌تواند نظراتی انتقادی در تقریر مولفان داشته باشد. برای مثال در خصوص علی شریعتی، قضاوتی درباره او نشده و صرفا به صورتی کاملا توصیفی اقدام به معرفی شده است. در معرفی شریعتی می‌خوانیم: «فیلسوف ایرانی علی شریعتی در دفاع از تفکر و اعتقادات اسلامی، به عنوان یک روشنفکر مسلمان برای برقراری جامعه اسلامی و استقلال از تسلط غرب تلاش کرد. شریعتی در پی دفاع از اسلام و دور شدن از کج‌فهمی‌ها بود. از نظر او، این کج‌فهمی‌ها تا حد زیادی از شکاف میان قشر تحصیل‌کرده و توده مردم ناشی می‌شد. او به تمایز میان روشنفکران و مردم آگاه قائل بود. مردم آگاه بر عکس روشنفکران نیاز به مدرک دانشگاهی ندارند اما از رسوم، دین و نیازهای افراد مطلع هستند». در این فراز و فرازهای بعدی ما اثری از قضاوت نمی‌بینیم. مولفان تلاش کرده‌اند تا موضوعات مورد بررسی خود را در چارچوب ادبیات و ایدئولوژی که در آن قرار دارند معرفی کنند.

نگاه تقلیل‌گرایانه
یکی از اشکالاتی که می‌تواند بر کتاب وارد شود، نگاه تقلیل‌گرایانه است. مولفان تلاش کرده‌اند تا با ساده‌سازی اندیشه‌های بزرگ، آن‌ها را در ذیل ایدئولوژی‌هایی مشخص خلاصه کنند. این مسئله باعث شده است تا همه بخش‌ها و محور‌های یک اندیشمند دیده نشود. برای مثال چنانچه یاد شد محور تاثیر سیاسی پیامبر اسلام، جنگ عادلانه مشخص شده است؛ در حالی که برابری از ارزش‌های مهم در اندیشه سیاسی اسلام است. به عنوان مثال دیگر می‌توان به قرار دادن شریعتی در «اسلام‌گرایی» اشاره کرد. هرچند شریعتی قطعا تمایلات اسلام‌گرایانه داشته است، اما ملاحظاتی دیگر مانند نقد ملت‌پرستی، سرمایه‌داری و ... نیز در اندیشه‌های او وجود داشته است.

ارزشمند‌ترین ویژگی‌ این کتاب را می‌توان در رویکرد تاریخی کتاب جست. «کتاب سیاست» با زندگی‌نامه شخصی اندیشمندان شروع نمی‌کند، بلکه می‌کوشد با ارائه ایدئولوژی و محور فکری و همچنین قبل و بعد تاریخی متفکران، نمایی کلی از یک اندیشمند ارائه دهد. اگر ما بخواهیم برای مثال اندیشمندی کلاسیک مانند ارسطو را مورد بررسی قرار دهیم، با یکی از جمله‌های بنیادین وی یعنی «انسان ذاتا حیوان سیاسی است» روبرو خواهیم شد و سپس ایدئولوژی ارسطو را «دموکراسی» خواهیم یافت که با محور «فضیلت سیاسی» به تفلسف پرداخته است. این کتاب توضیح می‌دهد که قبل از ارسطو، پریکلس بیان کرده است که دموکراسی عدالت را برای همه تامین می‌کند و افلاطون طرفدار حکومت «شاه فیلسوفان» یعنی کسانی که صاحب عقل هستند، بوده است. «کتاب سیاست» توضیح می‌دهد که پس از ارسطو، اندیشه‌های او توسط آکویناس با دکترین مسیحیت ادغام شد، در سال 1300 گیلز روم بر اهمیت حکومت قانون برای زندگی در جامعه مدنی تاکید کرد و هابز در سال 1651 قرارداد اجتماعی را برای جلوگیری از زیستن در «وحشی‌گری» طرح کرد.

در مثالی دیگر، کتاب با معرفی جان استوارت میل به عنوان یک لیبرال و با محور آزادی فردی، تلاش می‌کند دوران قبل از میل را با اشاره کوتاه به جان لاک و اعلامیه استقلال آمریکا و پس از میل را با اشاره به رکود بزرگ دهه 40 قرن بیست، آیزیا برلین و رابرت نوزیک شرح دهد.

رویکرد تاریخی کتاب حاضر، سعی می‌کند با ارائه بستر نظری و عینی هر اندیشمند، ارتباطات بین متفکران و رویدادهای سیاسی را فارغ از داوری به ما ارائه دهد.

معرفی متفکران شاخص
دیگر ویژگی این کتاب معرفی متفکران شاخص است. مخاطب کتاب حاضر با اندیشمندان مطرح در دوره‌های مختلف آشنا می‌شود و درمی‌یابد که در هر دوره این اندیشمندان چه مباحثی را از گذشته اخذ کرده و با تولیدات فکری خود، چه میراثی را برای آینده به میراث گذاشته‌اند. برای مثال این کتاب با پرداختن به فارابی به عنوان شاخص‌ترین فیلسوف سیاسی جهان اسلام در دوران میانه، به تاثیر افلاطون، افلوطین و کندی (فیلسوف مسلمان پیش از فارابی) بر وی و تاثیر او بر ابوعلی‌سینا و آکویناس می‌پردازد. در این رویکرد نظر تنها بر جهان غربی نبوده است و کل جهان در نظر گرفته شده است.

معرفی سیاستمداران شاخص
معرفی سیاستمداران شاخص از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. تنها فیلسوفان و نظریه‌پردازان در این کتاب تشریح نشده‌اند بلکه با معرفی افراد تاثیرگذاری چون حضرت محمد(ص)، توماس جفرسون، گاندی، لنین، چرچیل، آتاتورک، چگوارا و گورباچف که وجه تاریخی‌شان پررنگ‌تر است، تلاش شده است پیوند میان نظر و عمل سیاسی برجسته شود. برای مثال در معرفی حضرت محمد(ص) ایشان بر بستر ایدئولوژی اسلام و با محور جنگ عادلانه تشریح شده‌اند.

نویسنده به اندیشمندان قبل از حضرت محمد(ص) مانند سون تزو و اگوستین قدیس و به اندیشمندان پس از ایشان یعنی توماس آکویناس و مسیحیان اولیه و ابوالعلا مودودی، نویسنده کتاب «در فهم اسلام»، که اسلام را حاوی همه ابعاد حیات انسانی از جمله سیاست می‌داند، پرداخته است.

معرفی ایدئولوژی‌‎های شاخص
با توجه به ارائه ایدئولوژی و محور هر یک از اندیشمندان، «معرفی و ارتباط بین جریان‌های نظری» دیگر ویژگی این کتاب است. ایدئولوژی‌هایی از جمله «اسلام»، «پارلمان‌خواهی»، «حقوق طبیعی»، «قانون اساسی‌خواهی»، «جمهوری‌خواهی»، «مارکسیسم»، «لیبرالیسم»، «سندیکالیسم»، «ناسیونالیسم»، «محافظه‌کاری»، «فمنیسم»، «برابر نژادی»، «فدرالیسم»، «ضداستعمار»، «پساساختارگرایی» و «اسلام‌گرایی» مورد تامل قرار گرفته است. خواننده می‌تواند تاثیر هر یک از اندیشمندان را بر ایدئوژی و یا محور سیاسی مورد نظر پیگیری کند.

آشنایی با بستر عینی سیاست
یکی از ثمرات نگاه تاریخی این کتاب، آشنایی با بستر عینی سیاست است. در این اثر مخاطب با بستر تاریخی یک متفکر، ایدئولوژی و محور سیاسی مورد بحث آشنا می‌شود. برای مثال در قسمت مربوط به علی شریعتی که با جمله «روشنفکران به غلط با اسلام درافتادند» آغاز شده است، به حمله شوروی و انگلستان به ایران در جنگ جهانی دوم، نقد تمدن غربی توسط جلال آل احمد به عنوان پیشینه تاریخ و انقلاب ایران، حمله عراق به ایران و روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به عنوان رویدادهای پس از شریعتی اشاره شده است. این بستر تاریخی به خواننده امکان می‌دهد تا درک کند یک اندیشمند یا سیاستمدار در چه فضای نظری و عملی خاص تاریخی به عمل و یا اندیشه‌ورزی پرداخته است و تاثیر او در رویدادهای پس از خود چه می‌تواند باشد.