در ساعات اولیه فاجعه پلاسکو چه رخ داد؟

فرارو- تلاش ها ادامه دارد تا وضعیت ساختمان پلاسکو از شرایط بحرانی خارج شود. امروز روز چهارم تلاش امدادگران است. روز چهارم انتشار گزارش های زنده رسانه ها از اتفاقات چهار راه استانبول است. "پلاسکو" همچنان در صدر اخبار است. سرنوشت کسانی که زیر آوار جامانده اند همچنان در ابهام قرار دارد. آواربرداری ادامه دارد و احتمالا تا آخر هفته نیز ادامه داشته باشد. تاکنون جنازه سه تن از زیر آوار بیرون کشیده شده است. گزارش ها از این حکایت دارد که  بیش از 20تن زیر آوار قراردارند که بیشترشان آتش نشان هستند.

به گزارش فرارو، در دو روز گذشته رسانه ها، مردم و مسئولین درگیر وضعیت بحرانی و اخبار میدانی پلاسکو بودند از امروز افکار عمومی از اخبار میدانی عبور و سعی در تجزیه و تحلیل اتفاقات در میدان حادثه دارند. پرسش اصلی کوتاه و ساده است "چرا کار به اینجا رسید؟" اما پاسخ مثنوی هفت من است و بسیار پیچیده.

برای پاسخ به این پرسش باید پرسید "دقیقا در پلاسکو چه شد؟" در چهار روز گذشته تلاش رسانه ها این بوده است که نشان دهند دقیقا در پلاسکو چه خبر است؟ روایت ها عموما یکسان است. از  مدیریت بحران ضعیف تا جان فشانی پرسنل آتش نشانی. اکثر گزارش ها این را نشان می دهد.

گزارش ها نشان می دهد که چه بی نظمی در انتشار اخبار توسط مقامات وجود دارد. به گونه ای که تاکنون حتی دقیقا نمی توان گفت چند نفر زیر آوار گرفتار شده اند. هر خبری منتشر می شود دقایقی پس از آن توسط مقامی دیگر تکذیب می شود. همین مسئله باعث شده است که به سادگی نتوان فهمید در پلاسکو چه خبر است؟

کنار گذاشتن خبرنگاران رسانه ها از محل واقعه و انحصار رسانه ای صداوسیما هم باعث شده است که شایعات بیش از پیش بالا بگیرد. از طرفی تلاش برخی مسئولان برای بهره برداری سیاسی از اخبار باعث شده است که وضعیت پیچیده تر شود.

با این حال در دو روز اخیر اظهار نظر ها و مطالبی مطرح شده است که می تواند وضعیت حادثه پلاسکو را روشن تر کند.

در ساعات اولیه حادثه چه رخ داد؟
ساعت 7:15 صبح روز پنجشنبه به ایستگاه آتش نشانی حسن آباد اعلام کردند که در طبقه 9 پلاسکو آتش سوزی رخ داده است. به فاصله دودقیقه‌و ٢٠ ثانیه مأموران آتش‌نشانی به محل رسیدند و عملیات امداد را آغاز کردند. با توجه به اینکه مغازه‌های ساختمان پلاسکو مملو از پوشاک و مواد قابل احتراق بود، بلافاصله مأموران آتش‌نشانی به ١٠ ایستگاه دیگر که نزدیک‌ترین ایستگاه‌ها به محل بودند، بی‌سیم زدند و درخواست کمک کردند.

آتش هر لحظه گسترش پیدا کرد. تصاویر و اخبار از سوختن طبقه های بالای پاساژ پلاسکو حکایت می کرد. شبکه خبر نیز به صورت مستقیم تصاویر حادثه را پوشش می داد. در شرایطی که به نظر می رسید حریق کنترل شده است، ناگهان بر اثر یک انفجار بخشی از ساختمان به شدت  آسیب دید زمان زیادی طول نکشید که دو انفجار دیگر در طبقات رخ داد و کل شیشه های ساختمان شکست.

در حالی که آتش نشانان همچنان در تکاپوی تخلیه ساختمان بودند ناگهان با صدای مهیبی کل ساختمان فروریخت. ساختمان 17 طبقه ای پلاسکو به تلی از خاک و آهن تبدیل شد.

با گذشت 4 روز ابعاد فاجعه به طور کامل مشخص نشده است. با این حال می توان گفت چند شهروند و آتش نشان جان خود را از دست داده اند. صدها میلیارد تومان خسارات وارد شد و چند هزار نفر از کار بیکار شده اند.

این وضعیت بحرانی می توانست هیچ وقت به وجود نیاید یا می توانست  آنقدر پیچیده نباشد. زمانی به این قضاوت نزدیک تر می شویم که اتفاقات را موشکافنه تر ببینیم. رحمت الله حافظی عضو شورای شهر تهران درباره علت حادثه می گوید: «حادثه از طبقات ٩ و ١٠ که در آن ساعت جمعی از کسبه برای زیارت عاشورا در آن حاضر بوده‌اند، شروع شده و عامل آتش‌سوزی هم جرقه‌زدن کلید برق در اثر نشت گاز بوده است. شاهدان عینی بوی گاز را اعلام کرده‌اند.»

این موضوع به گونه ای توسط یکی از کسبه تائید شده است. او به روزنامه شرق  می گوید: «هر هفته روزهای پنجشنبه بین ساعت هفت تا هشت صبح زیارت عاشورا در ساختمان داشتیم که به همت تعدادی از کسبه برگزار می‌شد و ما هم در آن حضور داشتیم. حدود ساعت هشت صبح که دعا تمام می‌شود و کسبه به محل کار بر‌می‌گردند، روشن‌کردن کلید یکی از واحدها باعث جرقه و آتش‌سوزی می‌شود.»

اظهار نظری که نشان می دهد عدم رعایت نکات ایمنی در این حادثه آشکار است.

احمد مسجد جامعی دیگر عضو شورای شهر تهران نیز درباره دقایق ابتدایی حادثه می گوید: "من در ساعات ابتدایی و طلایی حادثه در محل حضور داشتم و هیچ مدیریت بحرانی وجود نداشت. از مسئولان و حاضران می‌پرسیدم فرمانده عملیات کیست چند اسم را می‌گفتند؛ مثلا می‌گفتند آقای شوشتری! من تعجب می‌کنم که آقای شوشتری فردی عادی مثل ماست، چه تجربه‌ای دارد؟"

به نظر می رسد منظور  مسجد جامعی محمد جواد شوشتری مشاور و مدیرکل دفتر شهردار تهران است.

به گفته مسجد جامعی "در همان زمان خبرنگاران و عکاسانی که در محل بودند، برنامه‌ریزی نداشتند و حتی نگران بودند شاید برخی از همکارانشان در ساختمان پلاسکو بوده باشند. او تأکید کرده است که در آن زمان با استاندار و معاون رئیس‌جمهور تماس گرفتم و خواستم خودشان مستقیما حضور داشته باشند و دستور پیگیری بدهند."

این بخش از سخنان عضو شورای شهر تهران نشان می دهد که مقامات مسئول دولتی نیز دیر هنگام به محل حادثه رسیده اند.

در این بین برخی از گزارش ها هم از کمبود نیروهای آتش نشان در دقایق اولیه آتش سوزی حکایت دارد. روز گذشته یکی از آتش نشانان مصدوم حادثه در این باره اظهار کرد: «پنجشنبه نصف پرسنل سازمان رفته بودند امتحان بدهند؛ امتحان درس‌هایی که گذاشته‌اند و اجبار کرده‌اند که باید لیسانس بگیرید. برای همین نیرو کم بود. فقط لوله‌کشی به طبقات ساختمان 80 نیرو می‌خواست اما 40 نیرو حضور داشتند.»

این آتش نشان همچنین مدعی شد: «از 40 دقیقه قبل از ریختن کل ساختمان صدای آوار می‌آمد و معلوم بود که ساختمان می‌ریزد اما تخلیه نیروها صورت نگرفت. البته آتش‌نشانی هم از وضعیت ساختمان بی‌اطلاع بود اما وقتی حریق به اصطلاح قارچی شد باید نیروها را بکشید بیرون. بعضی بچه‌ها خودشان را از طبقات بیرون انداختند.»

همچنین برخی دیگر از گزارش ها از نبود فرماندهی واحد عملیات خبر می دهند موضوعی که احمد مسجد جامعی نیز به آن اشاره کرده است.

روز گذشته روزنامه جهان صنعت در این باره نوشت: "تمام مغازه‌های این ساختمان که در زمینه تولید پوشاک فعالیت می‌کردند، بیش از حد استاندارد پارچه و لباس در مغازه‌ها انبار کرده بودند وقتی ۱۵ ایستگاه آتش‌نشانی به طور همزمان شروع به وارد کردن آب به طبقات مختلف این ساختمان کردند، چیزی حدود ۲۰۰ تن به وزن ساختمان اضافه شد و یکی از ستون‌های اصلی هم طاقت تحمل این وزن را نداشت و شکست. آیا نمی‌شد با خراب کردن همان دو طبقه بالایی که آتش گرفته بود، از ورود آتش به طبقات پایینی جلوگیری کرد؟ چرا آتش‌نشانان حاضر در صحنه هم از فرماندهای واحد حرف‌شنوی نداشتند و هر ایستگاه به صورت مجزا فعالیت می‌کرد؟"

این ها خرده روایت هایی از اتفاقات ساعات اولیه است که با روایت های رسمی تفاوت هایی دارد.  پس از ساعات اولیه و ریزش کامل ساختمان داستان شکل دیگری به خود گرفت محمد باقر قالیباف شهردار تهران سفر قم را نیمه کاره رها کرد و به محل حادثه رسید و فرماندهی میدان را بر عهده گرفت. فرماندهی عملیاتی که تاکنون چهار روز از آن گذشته است اما هنوز حتی تعداد زیر آوار ماندگان آن مشخص نشده است.

چهار روز گذشته است اما هر چه  آوار بر می دارند نهایتا به کپسول اکسیژن لوازم آتشنشان می رسند. خبری از پیکر مفقودی ها نیست. تاکنون فقط دو جنازه کشف شده است. ولی آمار دولتی از حداقل 20 کشته حکایت دارد.

هر دقیقه خبری تازه منتشر می شود و ثانیه ای بعد تکذیب می شود. بی نظمی در این باره بیداد می کند.

نیروهای عملیاتی تا  آواری را بر می دارند دود سفید از زیر آن بیرون می آید و آتش شعله ور می  گردد. آتش زیر خاکستر و آوار پلاسکو احتمالا جاماندگان زیرسیمان و آهن را از بین برده است، اما این پایان ماجرا نیست.

فاجعه پلاسکو همچون دیگر فاجعه ها ابعاد پنهان و ناگفته دارد، سوال هایی وجود دارد که هنوز پاسخی برای آن نیست. هنوز مشخص نیست چرا این مجتمع تجاری با این عظمت  استاندارد نبوده است؟ چرا مالک به اخطار ها توجه نکرده است؟ چرا وزارت کار و شهرداری  و دیگر نهادهای نظارتی اقدامی برای ایمن سازی این ساختمان و حتی پلمپ آن صورت نداده اند؟ چرا در کلان شهری همچون تهران مدیریت بحران وجود ندارد؟ و ...

به نظر می رسد آتش زیر خاکستر پلاسکو در آینده خود را نشان می دهد. آتشی که دود سیاه حاصل از آن به چشم آتش نشانان، کسبه پلاسکو، کارگران و شهروندان رفته است، آیا دامن مقصران آن را هم خواهد گرفت؟