فارن پالیسی: اوباما بالاخره در مقابل ایران کوتاه آمد

پایگاه اینترنتی فارن پالسی در گزارشی به قلم کولوم لینچ و جان هادسون نوشت:

 دولت باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا بیش از چهار سال است که ایران را به این متهم کرده است که یکی از عوامل اصلی تحریک درگیری های خونین در سوریه است. دولت اوباما با تاکید بر این ادعا، درخواست های مکرر میانجیگران بلندپایه صلح سازمان ملل را - که تصریح کرده اند دستیابی به هر گونه راه حلی سیاسی پایدار بدون حضور جمهوری اسلامی ایران در این مذاکرات غیرقابل تصور خواهد بود- رد کرده است. وزارت امور خارجه آمریکا همواره پافشاری کرده است که ایران باید در ازای مجوز حضور در این مذاکرات، به طور صریح متعهد شود راه حل صلح به میانجیگری سازمان ملل را که به انتقال سیاسی قدرت در سوریه و کناره گیری بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از قدرت منجر می شود، بپذیرد.

با مداخله نظامی روسیه در درگیری های سوریه و تغییر اوضاع علیه مخالفان سوری تحت حمایت آمریکا، واشنگتن در نهایت منعطف تر شد و به ایران اجازه داد در مذاکرات سیاسی درباره سوریه که روز جمعه در وین آغاز شد، شرکت کند. ایران روز چهارشنبه دعوت برای شرکت در این مذاکرات را پذیرفت. اما این کشور هیچ تعهدی نداده است که لزوم انتقال سیاسی قدرت را در سوریه بپذیرد.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران پنجشنبه هنگام ورود به وین به خبرنگاران گفت: « کسانی که تلاش کردند بحران سوریه را حل و فصل کنند، به این نتیجه رسیده اند که بدون حضور ایران، هیچ راهی برای دستیابی به راه حلی منطقی برای حل این بحران وجود ندارد.»

یک مقام ایرانی نیز در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفت: « ایران با پذیرش حفظ اسد بر قدرت تا شش ماه، حاضر به سازش و توافق است. البته، این بر عهده مردم سوریه خواهد بود تا درباره سرنوشت کشورشان تصمیم بگیرند.»

این گشایش دیپلماتیک در حالی صورت گرفته است که سه ماه از امضای توافقنامه تاریخی هسته ای بین این دو دشمن دیرینه می گذرد. توافقنامه ای که موجب محدودیت دامنه برنامه هسته ای ایران در ازای کاهش تحریم های بین المللی و تحریم هایی می شود که آمریکا علیه ایران اعمال کرده است. همچنین این گشایش دیپلماتیک نشانه تمایل واشنگتن و تهران برای حرکت رو به جلو فراتر از توافقنامه هسته ای، و بررسی امکان تلاش هماهنگ چندجانبه برای مقابله با گروه تکفیری صهیونیستی داعش در سوریه و عراق است.

بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل روز پنجشنبه با استقبال از تصمیم مبنی بر شرکت دادن ایران در مذاکرات وین گفت از قدرت های بزرگ بین المللی و قدرت های منطقه ای، به ویژه آمریکا، روسیه، عربستان، ایران و ترکیه خواسته است برای پایان دادن به این درگیری ها همکاری کنند.

بان کی مون که برای دیدار با ماریانو راخوی، نخست وزیر اسپانیا و دیگر مقامات بلندپایه این کشور به مادرید رفته بود، با ابراز خوشحالی از حضور این کشورها در نشست وین ابراز امیدواری کرد شرکت کنندگان در مذاکرات وین با وجود اختلاف نظرهای سیاسی، رویکرد انعطاف پذیری از خود نشان دهند و بتوانند به موضوع بحران سوریه به طور مؤثر رسیدگی کنند.

اعضای مخالفان سوری با حضور ایران در این مذاکرات مخالفند و بیم دارند شرکت دادن این کشور در گفتگوهای وین نشانه افزایش تمایل آمریکا به پذیرش راه حلی سیاسی باشد که در چارچوب آن سرنوشت اسد در آینده سوریه چندان مشخص نخواهد بود. اما مقامات آمریکا تاکید کرده اند که سیاست واشنگتن مبتنی بر لزوم برکناری اسد است.
یکی از مقامات بلندپایه وزارت امور خارجه آمریکا روز پنجشنبه اعلام کرد: «قرار است این تعاملات ما نیت یا هدفمان را تحت تاثیر قرار دهد.»

با این همه، تصمیم مبنی بر اجازه دادن به ایران برای شرکت در این مذاکرات هنوز ممکن است موجب خشم برخی از متحدان اصلی آمریکا در منطقه از جمله اسرائیل و عربستان شود، چرا که این دو بیم دارند تعامل آمریکا با ایران موجب تقویت جایگاه این کشور به عنوان یک قدرت به رسمیت شناخته شده منطقه ای شود.

روز چهارشنبه پس از آنکه ایران دعوت برای شرکت در مذاکرات وین را پذیرفت، عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان در نشست خبری مشترک با فیلیپ هاموند، همتای انگلیسی خود در ریاض به خبرنگاران گفت این مذاکرات دو روزه محکی برای «ارزیابی مقاصد سوری ها و روس ها خواهد بود.» وی افزود: « اگر آنها جدیت نداشته باشند، ما خواهیم فهمید، و اگر جدی باشند، باز هم خواهیم فهمید، و دیگر وقتمان را تلف نخواهیم کرد.»

بنا بر اعلام خبرگزاری سوریه (سانا) عمران الزعبی، وزیر اطلاع رسانی سوریه با اشاره به مذاکرات وین برای پایان دادن به بحران سوریه، به عادل الجبیر توصیه کرد «دهانش را ببندد و کشورش را در موضوعی دخالت ندهد که هیچ ربطی به آن ندارد.»

بحث بر سر فهرست اسامی شرکت کنندگان در این مذاکرات زمینه را برای برگزاری اجلاسی در وین فراهم کرد که شرکت کنندگان در آن شامل ایران و روسیه - که هر دو از رژیم اسد حمایت می کنند- و آمریکا، عربستان و ترکیه - که مخالف رژیم اسد هستند- فراهم کرد. مسئله قابل توجه این است که نهاد اصلی مخالفان سیاسی سوری و رهبران مخالفان مسلح به این نشست دعوت نشده بودند.

معلوم نیست چه چیز باعث شد آمریکایی ها و ایرانی ها به مخالفت با مذاکرات مستقیم پایان دهند.
میانجیگران صلح سازمان ملل از تابستان سال 2012 - زمانی که کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل به عنوان میانجی سازمان ملل در امور سوریه برای تضمین حمایت از تلاش های صلح خود به تهران سفر کرد- از آمریکا خواسته اند به ایران اجازه شرکت در مذاکرات درباره یافتن راه حل سیاسی برای بحران سوریه را بدهد.

احمد فوزی، سخنگوی عنان و اخضر ابراهمی، دیپلمات سابق الجزایری که به جای عنان به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه منصوب شد گفت: « ایران باید بخشی از هر گونه راه حل» برای توقف درگیری های سوریه باشد، زیرا این کشور «بازیگری کلیدی در منطقه است و حامی سیاسی، مالی و نظامی سوریه به شمار می رود.»

بان کی مون ژانویه 2014 تا جایی پیش رفت که از ایران برای شرکت در مذاکرات سیاسی درباره سوریه در ژنو دعوت کرد، اما به خاطر اصرار واشنگتن دعوت از ایران را پس گرفت. واشنگتن درخواست کرده بود که ایران بیانیه ژنو - که در سال 2012 صادر شد-بپذیرد. این بیانیه توافقنامه ای به میانجیگری سازمان مل لاست که در آن ، شرایط برای روی کارآمدن یک دولت انتقالی با «اختیارات کامل اجرایی» تعیین شده است. آمریکا و متحدانش معتقدند که توافقنامه ژنو زمینه را برای برکناری اسد از قدرت فراهم می کند. اما روسیه - که این بیانیه را امضا کرده است- این گونه فکر نمی کند. این کشور اعلام کرده است هر گونه تصمیم درباره آینده سوریه مستلزم توافق رهبران سوریه، از جمله مقامات دولت اسد است.

جنیفر ساکی، سخنگوی وقت وزارت خارجه آمریکا در آن زمان گفت: « اگر ایران بیانیه ژنو را به طور کامل و علنی نپذیرد، باید دعوت از این کشور برای شرکت در مذاکرات لغو شود. این اقدامی است که ایران هرگز به طور علنی انجام نداده است، و مسئله ای است که ما همواره به صراحت بر لزوم آن تاکید کرده ایم.»

تی دبلیو شانون، از اعضای کنگره آمریکا روز پنجشنبه با توضیح درباره تغییر رویکرد آمریکا در نشست کمیته روابط خارجی سنا گفت تصمیم مبنی بر دعوت از ایرانی ها برای نشستن پای میز مذاکرات درباره سوریه ناشی از افزایش حضور نظامی ایران و روسیه در سوریه در هفته های اخیر است.

وی گفت: «حضور ایران و روسیه در سوریه یا حمایت آنها از اسد مسئله تازه ای نیست، اما حضور نظامی و حملات هوایی روسیه تازگی دارد. حضور نظامیان و نیروهای ویژه ایرانی در سوریه مسئله جدیدی است.»

شانون تصریح کرد: « به همین دلیل، وزارت امور خارجه به این نتیجه رسید که زمان آن فرا رسیده است تا همه را گردهم آوریم و ببینیم آیا تعهد علنی آنها برای مبارزه با داعش و تروریسم، ملموس و واقعی است یا خیر.»  

وی همچنین افزود این مذاکرات محکی خواهد بود برای ارزیابی اینکه آیا روسیه و ایران «برای همکاری گسترده با جامعه بین المللی و متقاعد کردن اسد برای کنار رفتن از قدرت در روند انتقال سیاسی قدرت در سوریه » آمادگی دارند یا خیر.

تصمیم ایران مبنی بر قبول دعوت برای شرکت در این مذاکرات نیز تغییر موضعی آشکار است.

آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران ماه پیش با منتفی دانستن هر گونه مذاکرات جدید با آمریکا گفت توافقنامه هسته ای ایران یک استثنا بود. وی در سخنرانی خود در تهران تصریح کرد: «ما به طور خاص با مذاکرات با آمریکا درباره موضوع هسته ای موافقت کردیم. ما اجازه مذاکرات با آمریکا را در زمینه های دیگر نداده ایم، و با آنها مذاکره نخواهیم کرد.»
ظریف روز پنجشنبه آمادگی خود را برای همکاری با قدرت های جهان از جمله آمریکا برای حل و فصل بحران سوریه به صراحت اعلام کرد.

سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی و پژوهشگر دانشکده امور عمومی و بین المللی وودرو ویلسون دانشگاه پرینستون گفت آمریکا به این موضوع پی برده است که نمی تواند ایفای نقش ایران را در منطقه انکار کند- همچنین تهران دیگر نمی تواند جایگاه واشنگتن را در خاورمیانه انکار کند.

موسویان گفت: « هم اکنون آنها به این نتیجه رسیده اند که مذاکرات و همکاری با ایران برای یافتن راه حل صلح آمیز برای توقف بحران منطقه ای ضروری است. هم اکنون برای آمریکا روشن است که شکست خورده است و قادر به مهار داعش چه در عراق چه در سوریه نبوده است.»  

وی افزود آمریکا «به این نکته پی برده است که مبارزه با داعش بدون نیروهای زمینی غیرممکن است، و این در حالی است که این کشور قصد اعزام نیروی زمینی برای مبارزه با داعش را ندارد.» موسویان گفت بیشتر نیروهای زمینی از عراق، ایران و سوریه خواهند بود.
با این همه، این تصمیم موجب سردرگمی، و در برخی موارد، موجب بروز خشم در میان منتقدان رژیم اسد شده است. بسیاری از سران مخالفان سوری که به این مذاکرات دعوت نشدند، با حضور ایران در این مذاکرات به شدت مخالفت کردند.
بشار الزعبی، عضو ارتش یرموک که یک گروه وابسته به ارتش آزاد سوریه است گفت: « ایران خود بخشی از مشکل است، نه راه حل، و شرکت آن در این نشست این موضوع را به جهان ثابت خواهد کرد.»

مقامات آمریکایی می گویند در حال حاضر از «رویکرد دو وجهی» برای حل و فصل بحران سوریه استقبال می کنند. گام نخست تقویت حملات هوایی و زمینی علیه داعش - از جمله حملات هوایی بیشتر و تامین تدارکات نظامی جدید برای مخالفان میانه روی مستقر در شمال سوریه به منظور مبارزه و پیشروی به سمت رقه که پایگاه اصلی داعش- است. گام دوم تسریع گشایش دیپلماتیک از جمله در برابر ایران است.

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا چهارشنبه هفته پیش با سخنرانی در مؤسسه مطالعات صلح کارنگی گفتگام دوم بسیار دشوار خواهد بود.

وی تصریح کرد همه طرف های درگیر شماری از اهداف مشترک را دنبال می کنند. جان کری تصریح کرد: « ما در واقع همگی بر سر این موضوع توافق داریم که وضعیت موجود غیرقابل قبول است. همگی ما معتقدیم نیاز به یافتن راه حلی سیاسی داریم و باید از پیروزی داعش و هر گرو تروریستی دیگری جلوگیری کرد. ما همگی بر سر این مسئله توافق داریم که نجات کشور سوریه و نهادهای موجود در آن، و حفاظت از یک سوریه متحد و سکولار ضروری است.»  

آمریکا با وجود مخالفت های قبلی با مشارکت ایران در مذاکرات سیاسی درباره سوریه، در نهایت تمایل خود را برای نشستن پای یک میز با مقامات ایرانی در مذاکرات درباره سوریه اعلام کرد.

والری آموس، رئیس نهاد هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل در اواخر دهه 2013 نشست هایی را با حضور کشورهای کلیدی همچون آمریکا ، ایران، و عربستان سازماندهی کرد تا ببیند آیا این کشورها می توانند از نفوذ خود در میان طرف های درگیری در سوریه استفاده کنند و زمینه را برای انتقال و توزیع کمک های بشردوستانه در میان مردم نیازمند سوریه استفاده کنند.

اما شواهد نشان می دهد این همکاری ها منجر به بهبود چشمگیر توزیع کمک های بشردوستانه بین مردم سوریه نشد. مهم تر از همه، با توجه به خودداری ایران از پذیرفتن بیانیه ژنو، در آن مذاکرات به انتقال سیاسی قدرت در سوریه پرداخته نشد.