چرا کتاب در حال حذف شدن است؟

نجفقلی حبیبی می‌گوید: در حال حاضر کتاب به عنوان وسیله‌ای برای ارتقای سطح دانش، آگاهی و علم تقریبا از زندگی نسل جدید در حال خارج شدن است.

او همچنین با بیان این‌که آن‌چه یک زبان را نگه می‌دارد کتاب است اظهار می‌کند: رادیو و تلویزیون در حال عوام‌زده کردن زبان هستند.

نجفقلی حبیبی در گفت‌وگو با ایسنا درباره علت شرایط بد کتاب، نشر و مطالعه در جامعه امروز ایران گفت: یکی از دلایل مشکلات ما در این حوزه گرانی کاغذ است که باعث شده چاپ کتاب به سمت دیجیتال برود؛ در حالی که اعتبار کتاب هنوز با کاغذ است. این درست است که سایت‌ها و فضای اینترنت وجود دارند اما هنوز کتاب می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

او افزود: مسئله مهم‌تر این است که خواننده نسل جدید با تصور این‌که از امکانات اینترنتی به راحتی می‌تواند استفاده کند دچار نوعی حالت ذوق‌زدگی شده به همین خاطر سعی می‌کند تمام اطلاعاتش را از طریق اینترنت به دست آورد، در حالی که سایت‌ها و فضای اینترنت تنها می‌توانند اطلاعات سطحی را منتقل کنند. خود موضوع استفاده از فضای اینترنت باعث شده کتاب کمتر خریده شود و شرایطی به‌وجود بیاید که در آن شمارگان کتاب به کمتر از 500 نسخه برسد چون در حالت فعلی سرمایه ناشر برنمی‌گردد.

عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به گفت‌وگوهایش با تعدادی از تحصیل‌کرده‌ها، گفت: معمولا آن‌ها وقتی با این سوال مواجه می‌شوند که چرا کتاب نمی‌خوانید زیر بار نمی‌روند، چون معتقدند از طریق اینترنت و سایت‌ها مطالعه می‌کنند و برای مطالعه حتما لازم نیست کتاب بخوانند. اما در پاسخ به آن‌ها باید گفت که فعلا تنها منبع جامع اطلاعات هنوز کتاب است و چیز دیگری نتوانسته جای کتاب را بگیرد.

حبیبی به مورد دیگری اشاره و اظهار کرد: مقداری از وضعیت به‌وجودآمده در حوزه کتاب به مطالب کتاب‌ها برمی‌گردد. مطالب کتاب باید جذاب باشد و نیاز مخاطب را برآورده کند. کتاب باید دغدغه‌مند باشد و نیاز مخاطبان را پاسخ بدهد. اما وقتی این‌گونه نیست، بسیاری کتاب‌ خواندن و کتاب‌ خریدن را ترک می‌کنند. الان کتاب به عنوان یک وسیله برای ارتقای سطح دانش، آگاهی و علم تقریبا از زندگی نسل جدید در حال خارج شدن است. در این وضعیت متخصصان، ناشران و نویسندگان باید خیلی تلاش کنند تا راهی پیدا کنند که بتوانند معلومات مردم را بالا ببرند چون در حال حاضر معلومات جامعه در دست سایت‌ها قرار گرفته است که معمولا عمق ندارند و اطلاعات سطحی به آن‌ها می‌دهند و متأسفانه ما هم نمی‌دانیم این بیماری را چگونه می‌توان درمان کرد.

عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها با تأکید بر این‌که محتوای کتاب برای ترغیب مخاطب به کتاب‌ خواندن بسیار حائز اهمیت است، بیان کرد: در گذشته کتاب‌ها به تناسب خواننده سطح‌بندی می‌شد. مثلا در همین حوزه‌های علمیه کتاب‌ها در سطح‌های مختلف نوشته و به مرور پیچیده‌تر می‌شدند. طرح مسئله‌ها در کتاب‌ها از همان پایه باعث می‌شد که آدم‌ها فکر کنند و وقتی که فکر می‌کردند به تفکر عادت می‌کردند و به عمق مطالب پی می‌بردند. در آن‌جا استادان طلاب را وادار به مطالعه می‌کردند نه صرفا خواندن و طلبه با مطالعه و فکر کردن، خود صاحب تفکر و استدلال می‌شد اما الان به خاطر رویکرد ساده‌نویسی در نگارش کتاب‌ها، خواننده خیلی نیاز به فکر کردن ندارد، چون نویسنده همه چیز را در اختیارش می‌گذارد و همین مسئله باعث سطحی بار آمدن خواننده شده است.

او افزود: بنابراین معتقدم خودِ کتاب‌ها باید به گونه‌ای نوشته شوند که خواننده را وادار به فکر کردن کنند. البته این به معنی این نیست که نویسندگان مثل گذشته پیچیده بنویسند اما باید کتاب‌هایی نوشته شوند که برای خواننده ایجاد مسئله کنند در غیر این صورت کتاب‌ها خوانده نمی‌شوند و جذابیتی هم برای خواننده ندارند.

او دیگر دلایل کتاب نخواندن در جامعه را سطحی‌نگری و سطحی‌اندیشی دانست و بخشی از علت آن را به خاطر روش معمول‌شده ساده‌نویسی عنوان کرد.

حبیبی گفت: عده‌ای از مردم جامعه هم می‌گویند اصلا ما چرا باید فکر کنیم. برخی از نویسندگان هم می‌گویند چرا ما باید آدم‌ها را وادار کنیم که فکر کنند. به همین خاطر بیشتر کتاب‌ها به خواننده چنین القا می‌کنند لازم نیست که فکر کنند چون نویسنده به جای آن‌ها فکر کرده است. این موضوع باعث شده جامعه هم به فکر نکردن عادت کند در حالی که هویت و شخصیت آدم‌ها زمانی ساخته می‌شود که خودشان فکر کنند و با تفکر به مسئله پی ببرند، نه چیزهایی که می‌شنوند یا دیگران به آن‌ها می‌گویند.

دبیر بیست و هفتمین دوره جایزه کتاب سال به مسئله دیگری در حوزه فضای دانشگاهی اشاره کرد و گفت: در حالی که اینترنت، فضای مجازی و چاپ دیجیتال از غرب آمده است اما خود غربی‌ها هنوز بر ارزش کتاب تأکید می‌کنند و به همین دلیل است کتاب‌هایشان تیراژ بالایی دارد. دلیل آن هم این است که آن‌ها در فضای دانشگاهی معتقد به نوشتن مقاله هستند اما این مقالات زمانی که کامل می‌شوند و مسئله‌ای که در آن‌ها طرح شده پخته می‌شود به صورت کتاب درمی‌آیند. اما ما در فضای دانشگاهی‌مان مقرراتی وضع کرده‌ایم که در آن تنها نوشتن مقاله برای استادان ارزش می‌آورد و آن‌ها وقتی می‌خواهند ارتقا بگیرند تنها به نوشتن چند مقاله اکتفا می‌کنند. چون با وجود چنین قانونی حتی اگر 20 کتاب هم منتشر کنند امتیاز چندانی برای آن‌ها به ارمغان نمی‌آورد. همین موضوع باعث شده است که در فضای دانشگاهی نیز کتاب از جایگاه خودش خارج شود. این مسئله آهسته آهسته در فضای فرهنگی جامعه رسوخ کرده و باعث شده کتاب رفته رفته مهجور شود چون با این مقررات در نظام دانشگاهی اعتبار کتاب را پایین آورده‌ایم و حتی در دانشگاه‌های معتبر کشور سال‌هاست که برای کتاب ارزش قائل نیستند.

حبیبی با بیان این‌که ما باید در حال حاضر عوامل تشویق کتاب‌خوانی را پیدا کنیم، اظهار کرد: کتاب همچنان اهمیت ویژه‌ای در هر کشوری دارد. کتاب زبان را نگه می‌دارد. مثلا زبان ما با زبان سعدی خیلی تفاوتی نکرده است و این موضوع به خاطر کتاب‌های‌مان بوده است. البته متأسفانه رادیو و تلویزیون در حال عوام‌زده کردن زبان هستند، اما در نهایت ما می‌توانیم از طریق کتاب، زبان را ماندگارتر کنیم. در حوزه رسمی نیز این فکر وجود دارد که باید زبان را از طریق کتاب نگه داریم و به همین خاطر است که جایزه کتاب سال برگزار می‌شود.