51درصد کودکان معتاد تریاک مصرف می کنند

کودکان و نوجوانان معتاد؛ کسانی که حالا چندسالی است که نگرانی درباره‌شان روزبه‌روز در حال افزایش است. برای همین هم جمعیت  امام علی (ع) سمیناری را درباره «وضعیت کودکان و نوجوانان معتاد در محله‌های معضل‌خیز» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار کرد. سمیناری که پر بود از آمار و ارقام مختلف درباره اعتیاد کودکان زیر ۱۸‌سال در ایران.

زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع) اولین سخنران این سمینار بود. او ابتدا گفت:  «اینکه در اخبار می‌بینیم صحبت از ایجاد کمپ برای کودکان می‌شود نشان می‌دهد که خبر بالاخره به بالادستی‌ها رسیده و همین که قرار است اقدامات ابتدایی در این‌باره انجام شود، بسیار خوب است اما مشکل هنوز بجاست؛ موضوع اینجاست که ما همیشه می‌گذاریم یک مشکل به حالت انفجار برسد بعد به‌دنبال راه‌حل برای آن می‌گردیم.» او ادامه داد:  «کودکان بی‌دفاع‌ترین قشر جامعه‌اند و در حال حاضر اعتیاد از بزرگترین معضلات جامعه است. تلفیق اعتیاد و کودکان مساله‌ای بغرنج برای جامعه است که تبعات زیادی در جامعه دارد و می‌توان گفت این معضل برای فعالان اجتماعی نقاط کور بسیاری دارد.» رحیمی گفت که اعضای جمعیت امام علی (ع) در چند هفته ده‌ها کودک مبتلا به اعتیاد را شناسایی کرده و تنها در بیرجند بیش از ۷۰ تا ۸۰ مورد کودک معتاد شناسایی شده‌اند.

مدیرعامل جمعیت امداد مردمی دانشجویی امام علی(ع) در ادامه گفت اعتیاد کودکان دو بعد دارد: «یکی آن‌که کودکان که آینده‌سازان کشور هستند با ابتلا به اعتیاد نمی‌توانند نقشی در آینده کشور داشته باشند و مشکلاتی را برای جامعه ایجاد می‌کنند و دیگر آن‌که بسیاری از کودکان مبتلا به اعتیاد اختیاری در انتخاب مصرف موادمخدر نداشتند. بسیاری از کودکان معتاد به دنیا می‌آیند و بسیاری از آنان از کم‌و‌کیف ماده مصرفی خود و این موضوع که مصرف این مواد به اعتیاد منجر می‌شود خبر ندارند و به لحظه‌ای خوش بودن در وانفسای زندگی خود قانع هستند. ما حتی کودکانی را داشتیم که وقتی فهمیدند اسم بیماری‌ای که دارند اعتیاد است، شوکه شدند.»

نتایج تحقیق از ۱۱۶ کودک معتاد در کشور
مریم کیانی، دبیر سمینار اعتیاد کودکان و نوجوانان سخنران بعدی این سمینار بود. او گفت که جمعیت امام علی (ع) از ٣‌سال پیش تاکنون در زمینه اعتیاد کودکان فعالیت می‌کند و حالا نتایج تحقیقی که این جمعیت در طول این ٣‌سال درباره اعتیاد کودکان و در ۱۰ استان انجام داده، مشخص شده است:  «تهران، البرز، مازندران، خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی، بوشهر، بندرعباس، گلستان، زنجان و کرمان،  ۱۰ استانی‌اند که جمعیت امام علی(ع) درباره وضع اعتیاد کودکان و نوجوانان در آنها تحقیق کرده است.»

به گفته او در این تحقیق ۱۱۶ کودک مورد مطالعه قرار گرفته‌اند؛ کودکانی که درگیر اعتیادند و در محله‌های معضل‌خیز شهر‌ها زندگی می‌کنند: «براساس نتایج این تحقیق، ۷۳‌درصد این کودکان پسر و ۲۷‌درصد آنها دخترند، البته نمی‌توان براساس این نتایج، نتیجه‌گیری کرد که دختران کمتر از پسران معتاد می‌شوند، این نتایج به این دلیل است که پسران بیرون خانه مواد مصرف می‌کنند و دختران به دلیل سوءاستفاده‌هایی که از آنها می‌شود، داخل خانه‌ها هستند. بیشتر این کودکان در سنین ۷ تا ۱۳‌سال قرار داشته و درگیر اعتیاد بودند و از طرف دیگر تعداد کودکان نوزاد تا ٢ساله مبتلا به اعتیاد در پژوهش بسیار بالا بوده است؛ این کودکان فراوانی بیشتری نسبت به سایر گروه‌های سنی داشته‌اند.» آن‌طور که کیانی گفت نزدیک به نیمی از کودکان معتاد مشاهده شده در این تحقیق، اوراق هویتی ندارند: «این موضوع باعث شده که این کودکان از حقوق زیادی برخوردار نباشند. در این تحقیق وضع تحصیلی این کودکان هم بررسی شد. ۳۱‌درصد این کودکان هنوز به سن مدرسه نرسیده‌اند و بیش از ۵۶‌درصد آنها از سیستم آموزش‌وپرورش بیرون بودند یا وارد مدرسه نشدند. ۲۶‌درصد بچه‌ها وارد مدرسه شده بودند ولی ترک تحصیل کرده‌اند و ۱۳‌درصد آنها هم در سنین دبیرستان مشغول تحصیل بودند.»

دبیر سمینار اعتیاد کودکان و نوجوانان ادامه داد: «کودکانی که در محله‌های معضل‌خیز زندگی می‌کنند، کار اجباری می‌کنند. ۶۷‌درصد ۱۱۶ کودکی که ما درباره آنها تحقیق کردیم کار می‌کنند و بقیه هم احتمالا سابقه کار دارند. از طرف دیگر خلاف دید عموم و مسئولان که تصور می‌کنند بچه‌های معتاد، افغان و مهاجرند، ۲۴‌درصد کودکان مورد مطالعه ما مهاجر و بقیه ایرانی بودند.» او درباره علت شروع مصرف مواد از سوی این کودکان گفت: «در این تحقیق کودکانی که به اجبار رئیس باند در گروه‌های کاری مبتلا به اعتیاد می‌شوند ۴ درصد، میزان کودکانی که از طریق مصرف شیر مادرشان معتاد شده‌اند ۴۲ درصد، کسانی که تحت‌تأثیر دوستانشان معتاد شده‌اند، ۱۰‌درصد و ۳۵‌درصد به دلیل شرایط خانوادگی بوده است. از طرف دیگر بررسی انگیزه‌های اعتیاد این کودکان نشان داد که ۵۴‌درصد این کودکان به صورت اجباری درگیر اعتیاد شده‌اند، ۹‌درصد به دلیل الگویی که از خانواده دریافت کرده‌اند، ۷‌درصد به دلیل کنجکاوی، ۹‌درصد توسط دوستان و ۶‌درصد هم به صورت اختیاری معتاد شده‌اند.»

در این تحقیق وضع پدر و مادر کودکان معتاد هم بررسی شده‌اند:  «پدران ۸۰‌درصد این کودکان معتاد بودند، ۹‌درصد فوت کرده، ۳‌درصد بیمار و ۳‌درصد خانه و زندگیشان را‌‌ رها کرده بودند. از طرف دیگر پدران ۲۵‌درصد این کودکان کارگر، ۲۲‌درصد بیکار، ۱۴‌درصد موادفروش، ۳‌درصد نگهبان و بقیه به کارهای پست مشغول بودند. از طرف دیگر ۲۳‌درصد پدران این کودکان شیشه مصرف می‌کنند، ۲۳‌درصد هرویین و شیشه، ۱۵‌درصد شیشه و تریاک و بقیه هم سایر موادمخدر را مصرف می‌کنند.» او درباره وضع مادران کودکان و نوجوانان معتاد گفت: «۶۲‌درصد مادران این کودکان معتاد، ۳‌درصد خانه را‌‌ رها کرده، ۲۲‌درصد سرپرست خانواده، ۹‌درصد فوت کرده و بقیه یا کارتن‌خوابند یا تن‌فروشی می‌کنند. ۶۹‌درصد مادران این کودکان بی‌سواد، ۲۰‌درصد ابتدایی، ۴‌درصد راهنمایی و ۷‌درصد تا دبیرستان تحصیل کرده‌اند. ۱۹‌درصد مادران این کودکان خانه‌دار، ۱۱‌درصد موادفروش، ۲۷‌درصد متکدی، ۴‌درصد جمع‌آوری ضایعات و ۷‌درصد کارگرند.» کیانی درباره موادمصرفی مادران کودکان معتاد هم گفت: «۳۶‌درصد آنها شیشه، ۳‌درصد هرویین، ۱۶‌درصد هرویین، شیشه، ۱۱‌درصد تریاک و ۱۵‌درصد شیشه، تریاک مصرف می‌کنند.»

به گفته او ۳۴‌درصد این کودکان در تهران، ۳۰‌درصد در خراسان‌رضوی، ۸‌درصد در مازندران، ۱۲‌درصد در خراسان‌جنوبی، ۵‌درصد در کرمان و ۳‌درصد در البرز زندگی می‌کنند:  «با این‌که ما در سیستان‌وبلوچستان در این‌باره تحقیقی انجام نداده‌ایم اما براساس اطلاعاتی که از بهزیستی این استان به ما رسیده، ۳۰۰ کودک معتاد در این استان زندگی می‌کنند.»  به گفته او حدود ۷‌درصد از این کودکان رابطه با جنس موافق و۱۷‌درصد از آنان رابطه با جنس مخالف را تجربه کرده بودند که البته ممکن است آمار بیش از این باشد. همچنین ۲۰‌درصد از کودکان مورد پژوهش سابقه کارتن‌خوابی داشته‌اند:  «۳۴‌درصد این کودکان با اعتیاد به دنیا آمده‌اند و ۲۰‌درصد توسط شیر مادر معتاد شده‌اند. ۱۶‌درصد این کودکان شیشه، ۳۳‌درصد هرویین و ۵۱‌درصد آنها تریاک مصرف می‌کنند. این در حالی است که فقط ۷‌درصد آنها به بهزیستی مراجعه و ۹۳‌درصد آنها به بهزیستی مراجعه نکرده‌اند. ۳۶‌درصد این کودکان فروشنده مواد و ۶۴‌درصد دستی در فروش مواد نداشته‌اند.

از طرف دیگر فقط ۱۰‌درصد این کودکان آزمایش ایدز داده‌اند که آن هم توسط جمعیت امام علی(ع) انجام شده است.»

درمان کودکان معتاد نیازمند مدیریت یکپارچه است
 «کودکان نباید با بزرگسالان در یکجا ساماندهی شوند و ساماندهی کودکان خیابانی با مشارکت شهرداری به سازمان بهزیستی کشور محول شده است.» این جمله‌ای بود که محسن روشن‌پژوه، معاون پیشگیری از اعتیاد و درمان سازمان بهزیستی در سمینار اعتیاد کودکان و نوجوانان گفت. به گفته او بهزیستی برای درمان کودکان مبتلا به اعتیاد که دارای والد هستند با مشکل مواجه می‌شود:  «براساس مصوبه شورایعالی اداری در ‌سال ۱۳۷۸ آیین‌نامه ساماندهی متکدیان و افراد خیابانی تشکیل شد و قرار شد شهرداری و بهزیستی این افراد را شناسایی و ساماندهی کنند. در همین‌ سال این موضوع موردتوجه قرار گرفت که کودکان نباید با بزرگسالان در یکجا ساماندهی شوند و ساماندهی کودکان خیابانی با مشارکت شهرداری به سازمان بهزیستی کشور محول شده است.

همچنین در آیین‌نامه ساماندهی مصوب ۱۳۸۴ هیأت وزیران قرار شد ١١ دستگاه زیرنظر شورایعالی رفاه به امر ساماندهی کودکان خیابانی کمک کنند که از جمله آن می‌توان به صداوسیما، هلال‌احمر و سازمان بهزیستی اشاره کرد.» او گفت که ما همیشه درباره مسائل اجتماعی عقب هستیم و در سایه آسیب‌های اجتماعی حرکت می‌کنیم: «در کشور ستاد مبارزه با موادمخدر وجود دارد که وظیفه تمامی امور مرتبط با موادمخدر را برعهده دارد، بنابراین فصل مشترکی در ساماندهی کودکان معتاد در میان چند دستگاه وجود دارد. با توجه به آن‌که کودکان اختیار زیادی در اعتیاد و درمان خود ندارند، بنابراین مسئولیت درمان آنان به‌عهده وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی کشور است.»

معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ادامه داد:  «سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت براساس قوانین موظف هستند برای درمان اعتیاد اقداماتی را انجام دهند که ما در حوزه اعتیاد بزرگسالان فکر کرده‌ایم اما برای زنان و کودکان کمتر به فکر پرداخته‌ایم و به صورت مشخص تعداد اندکی واحد تخصصی برای درمان اعتیاد کودکان داریم.» او ادامه داد: «من موافق مدیریت یکپارچه در این خصوص هستم و از ‌سال ۹۰ به این موضوع که برای درمان کودکان زیر ۱۸‌سال باید چاره‌اندیشی شود پی برده‌ایم. در ‌سال ۹۰ پروتکلی برای درمان این کودکان نوشته شد اما برای پیاده‌سازی آن چالش‌هایی از نظر اعتبارات، قانون و... داشته‌ایم.» روشن‌پژوه ابراز امیدواری کرد تا آخر امسال در تهران نیز مرز اختصاصی حمایت از کودکان درگیر اعتیاد راه‌اندازی شود.

کودکان نباید در دادگاه انقلاب محاکمه شوند
علی کاظمی، رئیس اداره مطالعات حقوقی و قضایی قوه‌قضائیه یکی دیگر از سخنرانان این سمینار بود. او به لحاظ قانونی جایگاه اعتیاد کودکان را بررسی کرد:  «طبق آمارهای جهانی، ۱۶۲ تا ۳۰۴‌میلیون نفر در جهان درگیر موادمخدر هستند و از این میان در‌ سال ۲۰۱۳، حدود یک‌میلیون و ۷۰۰‌هزار نفر، از این طریق به HIV مبتلا شده‌اند. در جهان ۲۹۶‌هزار و ۷۲۰ هکتار زیرکشت موادمخدر است و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آن نیز کشور همسایه، افغانستان است. ۷۶ تا ۸۵‌درصد محصول افغانستان وارد ایران می‌شود. با این حال ‌درصد کشفیات ما بسیار کم و ناچیز است.»

او ادامه داد: «در ایران طبق آمار رسمی حدود یک‌میلیون و ۲۰۰‌هزار تا ٢‌میلیون و ۴۰۰‌هزار نفر درگیر اعتیاد هستند و‌ درصد زیادی از آنها هم کودک هستند. در تهران و شهرهای بزرگ، موادمخدر یکی از عناوین مجرمانه است که پرونده‌های زیادی را تشکیل داده است. استان‌ها، بنابر شرایط هرکدام گرفتار جنبه‌ خاصی از معضلات موادمخدر هستند مثلا در خراسان‌جنوبی، روستاهایی به‌وجود آمده‌اند که تنها محصول آنها، موادمخدر است.»

او گفت: «براساس آمار آبان امسال، در دادگستری کشور، نهمین جرم از ۱۰ جرم اصلی جرایم مربوط به موادمخدر بوده است اما ۷۰‌درصد قرارهای مجرمیت مربوط به موادمخدر است. در این ماه ٢‌هزار و ۳۷۱ پرونده در تهران درباره جرایم موادمخدر پرونده تشکیل شده است.»

کاظمی در بخش دیگری از سخنان خود گفت:  «اتفاق جالبی به لحاظ حقوق حمایت از کودکان معتاد رخ داد. طبق ماده ۱۸ قانون مبارزه با موادمخدر، مجازات کسی که کودکی را معتاد کند ٥/١ برابر سایرین است، بعد‌ها این قانون بی‌دلیل حذف شد و مجددا در‌ سال ۸۹ تحت‌عنوان ماده ۳۵ به قوانین بازگشت و دلیل حذف آن هنوز هم مورد سوال است. در قانون مبارزه با موادمخدر مجازات‌های سختی برای مجرمان موادمخدر در نظر گرفته است مانند اعدام و.... اما من معتقدم که کودکان مشمول قانون مجازات اسلامی می‌شوند. من معتقدم که شرایط کودکان با بزرگسالان فرق دارد و کودکان نباید در دادگاه انقلاب محاکمه شوند، بلکه باید در دادگاه‌های ویژه اطفال با وکیل و دیگر شرایط محاکمه شوند.»

شهرداری در قبال اعتیاد کودکان مسئولیتی ندارد
حسن غلامی، مدیر امور پیشگیری و ارتقای سلامت اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری هم در این سمینار گفت:  «قرار است کمپ بزرگسالان درگیر اعتیاد ساخته شود اما در حوزه کودکان هیچ اطلاعی ندارم و اولین‌بار است که این مسأله را می‌شنوم.» او گفت که «شهرداری تهران درخصوص اعتیاد کودکان بزرگسالان، هیچ مسئولیتی ندارد و تنها درباره پیشگیری آن مسئول است. شهرداری تهران درخصوص فراهم‌سازی زیرساخت‌های ارایه خدمات به کودکان وظایفی برعهده ‌دارد. ما بیش از ۱۶ مرکز در اختیار NGO‌ها قرار داده‌ایم اما در زمینه اعتیاد کودکان کار تخصصی انجام نشده است.»

غلامی با بیان این‌که در زمینه زیرساخت مشکلی نداریم، ادامه داد: «اگر مسئولان بالادستی به این نتیجه برسند، بی‌تردید شهرداری زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی کمپ اعتیاد کودکان درست خواهد کرد.»