اگر زنی از خانه فرار کرد...

فرارو- ولی‌الله نصر (مدیرکل آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی) گفت: برای اولین‌بار، برای زنان و دختران در معرض‌ خشونت، ١٨خانه امن در سراسر کشور تاسیس می‌شود. در اعلام این خبر آمده است زنان و دخترانی که توسط بستگان درجه یک دچار خشونت می‌شوند می‌توانند به این خانه‌ها مراجعه کنند.

یک جامعه‌شناس در این رابطه گفت: با وجود سایقه ضعیف چنین مکان‌هایی در ایران، حضور و گسترش آن‌ها به شرط داشتن پشتوانه مالی، قانونی و فرهنگی قوی بسیار مفید و ضروری است.

دکتر نیره توکلی (جامعه‌شناس و عضو گروه زنان انجمن جامعه‌شناسی) در گفتگو با فرارو، در پاسخ به این سئوال که "آیا تاسیس خانه‌های امن به آمار زیاد خشونت خانگی برعلیه زنان در ایران اشاره دارد؟" گفت: به طور کلی آمار دقیقی از خشونت خانگی و سایر خشونت‌ها بر روی زنان در دست نیست. اما براساس آنچه مشهود است خشونت خانگی در ابعاد زیادی وجود دارد. این آمار نسبی را می‌توان بر اساس شاخص‌های دیگر مورد ارزیابی قرار داد؛ بالا رفتن آمار دختران فراری، افزایش تعدا زنان خیابانی، افزایش آمار اعتیاد در میان زنان و ... همه شاخص‌هایی هستند که هریک به نوعی به معلولی که آن خشونت بر علیه زنان است اشاره دارند. ما نمی‌توانیم به این آمار از طریق شکایات واصله و یا آسیب‌های بدنی دست یابیم؛ چرا که عنوان نمی‌شود.

توکلی در ادامه و با اشاره به خبر تاسیس 18 مرکز خانه امن برای دختران و زنان در کشور گفت: تاسیس خانه‌های امن که توسط بهزیستی و امور زنان نهاد ریاست‌جمهوری در دست اجراست، بسیار مفید و خوب است. هر چند که اقدام به تاسیس این خانه‌ها در مقایسه با کشورهای دیگری مانند پاکستان دیر به مرحله انجام می‌رسد، اما مثبت است. در پاکستان، خانه‌های امن توسط سازمان‌های مردم‌نهاد تاسیس شده‌ و بسیار قوی هستند. در ایران و در زمان دولت نهم و دهم جلوی فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد تا حد زیادی گرفته شد و یا دست‌کم اجازه تقویت به آن‌ها داده نشد و همین است که امروز این سازمان‌ها کمرنگ و ضعیف شده‌اند که البته مجددا در حال بازیابی‌اند.

این جامعه‌شناس در ادامه اظهار کرد: همان‌گونه که معاون رئیس‌جمهور در امور زنان گفته است سازمان‌های مردم‌نهاد باید به دولت برای بهبود وضعیت زنان کمک کنند. دلیل این امر احتیاج به این سازمان‌ها به‌دلیل کسرِ بودجه دولت و مشکلات پیش رو است. دولت به تنهایی نمی‌تواند این کار را با موفقیت پیش ببرد.

سابقه ضعیف خانه‌های امن در کشور
دکتر توکلی با اشاره به ضعیف‌بودن سابقه نهادهای مردمی در ایران توضیح داد: پیش از این توسط شهرداری و نهادهای مردمی، سازمان‌هایی برای کمک به زنان به وجود آمدند. این سازمان‌ها اغلب محدود بوده و با شکست مواجه می‌شدند. برای مثال می‌توان به "خانه سبز" اشاره کرد که به دلیل مشکلات فرهنگی و محلی و عدم حمایت دولتی با شکست مواجه شد. همچنین می‌توان موسسه "خانه خورشید" را مثال زد که سعی در حمایت از زنان معتاد داشت.

وی گفت: اما درباره این 18 مرکز باید پیش از هرچیز دید که عملکرد چیست؟ دسترسی زنان و دختران به این مراکز به چه صورتی قرار است انجام شود؟ برای مثال دخترانی که در معرض خشونت خانگی هستند و حتی تلفن همراهشان از آن‌ها گرفته می‌شود، به چه صورت می‌توانند به این مراکز اطلاع دهند؟ بنابراین در اینجا ما لزوم آموزش به دختران و زنان درباره چگونگی نحوه اطلاع به این خانه‌ها را احساس می‌کنیم که یکی از این مکان‌های آموزشی باید مدارس باشند.

توکلی همچنین درباره گستره فعالیت این خانه‌ها تصریح کرد: نکته دیگری که باید درنظر گرفت این است که مشخص شود این خانه‌ها چه گستره‌ای را شامل می‌شوند. برای مثال آیا چاره‌ای برای محدودیت‌های غیرمنطقی در خانه و برعلیه دختران و زنان وجود دارد؟ و یا این خانه‌ها صرفا مختص به موارد خاص و حاد هستند؟ باید توجه داشته باشیم که بسیاری از مشکلات دختران مانند محدودیت‌های بی‌مورد خشونت و در نتیجه فرار از خانه را موجب می‌شود.

این عضو انجمن جامعه‌شناسی گفت: یکی دیگر از مواردی که درباره این خانه‌ها باید وجود داشته باشد؛ لزوم وجود کمک‌های مشاوره‌ای به زنان و دختران است. چرا که کمک‌های فکری می‌تواند نقش موثری در کاهش خشونت دربرابر زنان داشته باشد.

لزوم پنهان بودن خانه‌های امن
نیره توکلی ضمن اشاره به لزوم پنهان بودن مکان این خانه‌ها گفت: مسئله مهم دیگری که باید به آن توجه کنیم، این است که این خانه‌های امن، جز در مورد دختران و زنانی که مورد آسیب هستند، باید پنهان باشند؛ کما اینکه در کشورهای دیگر پنهان هستند. به این دلیل که در موارد بسیار حاد که خطر جانی به همراه دارد، فردِ اعمال‌کننده خشونت می‌تواند با یادگیری محل این خانه‌ها دست به اقدامات خطرناک بزند. برای مثال می‌توان به خبری که چندین سال پیش منتشر شد اشاره کنیم؛ زنی از دست شوهر خود که اعتیاد داشت و او را کتک می‌زد فرار می‌کند و به نزد خواهرش می‌رود. اما آن مرد به آن خانه می‌رود و خواهر، شوهر خواهر و فرزندان خواهر زن خود را به قتل می‌رساند. توجه به این نوع از خشونت‌ها بسیار ضروری است چرا که اخبار نیز از ازدیاد خشونت‌ها و قتل‌های خانوادگی سخن می‌گویند.

دکتر توکلی با اشاره به خلاءهای قانونی موجود در این زمینه توضیح داد: اما یکی از مهم‌ترین مواردی که در رابطه با این خانه‌ها باید روشن شود، خلاءهای قانونی است. در قانون دختران زیر 18 سال و زنان شوهردار اگر به کسی پناه ببرند، قیِم و یا شوهر آن دختر یا زن می‌تواند از فرد پناه‌دهنده شکایت کند. البته درباره خانه‌های امن از لایحه قانونی نیز سخن به میان آمده، منتها باید درباره ابعاد آن شفاف‌سازی صورت بگیرد.

این جامعه‌شناس در انتها تصریح کرد: این خانه‌ها باید با آغوش باز پذیرای زنان باشند و نگاهی منفی و مجرمانه به آن‌ها نداشته باشند. حضور افراد متبحر در زمینه‌های مختلف روانی و اجتماعی برای کمک به این افراد در این خانه‌ها ضروری است. در کنار این ویژگی‌ها اگر خانه‌های امن از پشتوانه قوی قانونی و مالی برخوردار باشند، می‌توانند کمک زیادی به زنانی که در معرض آسیب هستند بکنند.