(تصاویر) فولا، باربی مُحجبه را بشناسید

عروسک فولا طوری طراحی شده است که بر خلاف باربی نماد یک زن مسلمان باشد که زندگی اش بر محور خانه و خانواده می چرخد اما برخی معتقدند فولا تنها یک باربی محجبه است.

نام عروسک «فولا»، با تلفظ عربی فُلَه، برگرفته از نوعی گل یاس عربی است که بیشتر در منطقه شامات می روید.

ایده ساخت این اسباب بازی دخترانه در سال 1999 شکل گرفت و اواخر سال 2003 بود که وارد بازار سوریه و سپس جهان عرب شد. این عروسک یازده و نیم اینچی که شبیه باربی است در نوع پوشش و سبک زندگی با رقیب آمریکایی اش تفاوت دارد.
فولا با یک مجموعه از وسایل مثل چتر، ساعت، دوچرخه، دوربین، صندلی های بادی و استخر عرضه می شود. این عروسک طوری طراحی شده است که بر خلاف باربی نماد یک زن مسلمان باشد که زندگی اش بر محور خانه و خانواده می چرخد. برخی پدر و مادرهای مسلمان معتقدند اگر دخترانشان به عروسک هایشان حجاب بپوشانند خود تشویق به داشتن حجاب می شوند و لذا فولا را عروسکی می دانند که می تواند الگوی نقش های اسلامی را در فرزندانشان نهادینه کند.

برخی پدر و مادرهای مسلمان معتقدند اگر دخترانشان به عروسک هایشان حجاب بپوشانند خود تشویق به داشتن حجاب می شوند.
شرکت نیوبوی
طراح و سازنده باربی محجبه معروف شرکتی است به نام «نیوبوی» که به عرضه محصولات اسباب بازی، خوردنی و لوازم التحریر در خاورمیانه و شمال آفریقا می پردازد. مرکز اصلی این شرکت که در سال 1999 تاسیس شد در دوبی پایتخت امارات قرار دارد. عروسک های این شرکت در چین، برزیل، آفریقای شمالی، مصر و اندونزی و در آمریکا هم مشتری دارد.

عروسک فولا پس از عرضه در بازار به سرعت تبدیل به پر فروش ترین عروسک در خاورمیانه شد و تا سال 2006 در کشورهای عربی حدود 2 میلیون فروش داشته است. این فروش باعث توجه برخی رسانه های آمریکایی به فولا شد. روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در یکی از گزاش هایی که درباره این عروسک منتشر کرد، چنین نوشت: «تقریبا غیر ممکن است که از مغازه ای در سوریه، مصر، اردن یا قطر رد شوید و با خوردنی های فولا رو به رو نشوید. این جا دختربچه ها ذهنشان مشغول فولا است و پدرمادرهای محافظه کار که مایل نیستند برای دخترانشان باربی بخرند از ای نکه برای عروسکی که جانماز دارد هزینه می کنند خوشحالند».

عروسک فولا پس از عرضه در بازار به سرعت تبدیل به پر فروش ترین عروسک در خاورمیانه شد.
اما فولا اولین عروسک محجبه نیست. پیش از فولا عروسک های دیگری هم بوده اند که محجبه طراحی شده اند مثل باربی مراکشی و سارای ایرانی اما هیچ کدام به اندازه فولا مشهور نبوده اند. شرکت آمریکایی متل هم لیلی را طراحی کرد، همچنین امینه بوسنیایی و از همه معروف تر رازان که محصول شرکت نور آرت بود و سالی سی هزار فروش داشته است.
اما چیزی که بر اهمیت فولا به عنوان یک عروسک افزود الگو بودن این عروسک برای دختران مسلمان است که خود نشان می دهد چه تعدادی از مسلمانان علاقه دارند دخترانشان محجبه باشند.

تفاوت ویژه فولا با رقیبش باربی در ظاهر عربی اسلامی آن است. فولا برای هر زمان و مکانی لباس خاص خودش را دارد که البته دارای هویت و خصوصیات عربی است. برای ارائه تصوری بهتر از تفاوت های فولا و باربی ابتدا به سه خصوصیت تمایزبخش این اسباب بازی عربی یعنی پوشش، رفتار و ویژگی های جسمی آن اشاره می کنیم:

1. پوشش
فولا در بازار عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس با چادر مشکی و روسری عرضه شده است اما در دیگر بازارها چادر به سر ندارد چراکه طراحان آن قصد نداشتند فقط یک مدل سخت گیرانه را مطرح کنند. برای کشورهای معتدل تر فولا یک روسری روشن و دامنی بلند دارد که تا زیر زانویش را می پوشاند؛ همانطور که مسلمان ها به طور سنتی لباس های پوشیده به تن می کردند. همچنین فولا گاهی اوقات لباس آستین کوتاه می پوشد اما هرگز لباس بی آستین ندارد.

فولا در دیگر بازارها چادر به سر ندارد چراکه طراحان آن قصد نداشتند فقط یک مدل سخت گیرانه را مطرح کنند.

به طور کلی لباس های این عروسک طوری طراحی شده که با آداب و رسوم و ارزش های دینی منطقه عربی همخوانی داشته باشد. فولا بیرون از خانه محجبه است و پوشش وی همگام با مد روز و مناسبت های مختلف رنگ ها و اشکال متنوعی دارد. همچنین لباس های فولا از کشوری به کشور دیگر مختلف است به طوری که مثلا در مصر لباس های رنگارنگی همانند دختران مصری محجبه به تن دارد و همچنین لباس های محلی هندی، عربستانی، مغربی و اماراتی هم برای وی طراحی شده است.
برای فولا لباس های محلی مختلفی طراحی شده است.

«طارق محمد عزیز»، مدیر فروش یک فروشگاه بزرگ اسباب بازی کودکان در مصر می گوید: «فولا بیشتر فروش می رود چون با ارزش های شرقی ما قرابت بیشتری دارد؛ پاها و بازوهایش معلوم نیست و از باربی ارزان تر است علی رغم این که مثل باربی ساخت چین است».

2. سبک زندگی و رفتار
سایت فولا این عروسک را چنین معرفی می کند: «فولا دختری 16 ساله که ویژگی های جسمی و اخلاقی اش عربی است. عاشق زندگی است و یادگیری را دوست دارد. به پدر و مادرش نیکی می کند و با خانواده و دوستانش مهربان است. با دقت به حرف های دوستانش گوش می دهد و به اطرافش توجه دارد و مراقب برادر و خواهر دوقلویش نور و بدر است و در مقابل رفتارهای بچه گانه برادران کوچکش صبور است. او همچنین عاشق کتاب خواندن، دانستن است و سرگرمی اش نقاشی است. برای خود آرزوهایی دارد و اجازه نمی دهد مشکلات اراده اش را سست کنند چراکه سختی ها را جزئی از زندگی می بیند که شخصیت انسان را می سازد. فولا همیشه سعی می کند برای اطرافیانش مفید باشد و تاجایی که در امکانش باشد به دیگران ببخشد زیرا که بخشش را موجب غناء روح و افزایش قدرت نوآوری می داند. شخصیت فولا اهل دوست داشتن، توجه کردن، صداقت و احترام به پدر و مادرش است. با دوستانش مهربان و راستگوست و دروغ نمی گوید».
در مجموع این عروسک نماد دختری است که سعی دارد در مسیر نوآوری، نوگرایی و صلح حرکت کند و این جهان را مکانی بهتر برای همه سازد. برای آینده فولا دو شغل معلمی و دندانپزشکی که از نظر مسلمانان مناسب زنان است در نظر گرفته شده است.
3. ویژگی های جسمی
در ابتدا فولا طوری طراحی شده بود که موهایی به رنگ سیاه زغالی و چشم هایی به رنگ قهوه ای و خرمایی داشته باشد اما بعدها مدل هایی با رنگ چشم و موی روشن هم ارائه شدند. گروه طراحی این عروسک قبل از شکل دهی به ظاهر آن دهها چهره معروف در جهان عرب را مورد نظر قرار دادند. به طور کلی این عروسک به گونه ای طراحی شده است که مانند دختری معمولی به نظر برسد و چندان جلب توجه نکند.

فولا طوری طراحی شده بود که موهایی به رنگ سیاه زغالی و چشم هایی به رنگ قهوه ای و خرمایی داشته باشد اما بعدها مدل هایی با رنگ چشم و موی روشن هم ارائه شدند.

می توان گفت علاوه بر پوشش اسلامی فولا، خصوصیت عربی و به ویژه موی سیاه، چشمان قهوه ای تیره و رنگ پوست مایل به سبزه که ویژگی عموم عرب هاست تمایز بخش ظاهر این عروسک از دیگر عروسک های غربی است.
محیط اجتماعی فولا
فولا علاوه بر برادر و خواهر کوچکترش به نام های «بدر» و «نور» که دوقلو هستند دو دوست به نام های «یاسمین» و «ندا» دارد.

برادر فولا، بدر، از شخصیت آرامی برخوردار است، فعال بوده و روابط خوبی با اطرافیانش دارد. همیشه سعی می کند به اطرافیانش این حس را منتقل کند که می توانند روی او حساب کنند اما نسبت به نور سرد است و زیاد توجهی ندارد. هنگامی که نور مرتکب اشتباهی می شود بدر با انگیزه و توجه کامل او را راهنمایی می کند و یا اشتباه نور را به مادرش و یا فولا اطلاع می دهد. بدر دائما سعی دارد نور را راهنمایی کند و این امر موجب رنجش نور می شود.

فولا علاوه بر برادر و خواهر کوچکترش به نام های «بدر» و «نور» که دوقلو هستند دو دوست به نام های «یاسمین» و «ندا» دارد.

بدر بازی های کامپیوتری جنگی را دوست دارد، بسکتبال و فوتبال بازی می کند و عاشق شنا است و دوچرخه سواری را خوب بلد است همچنین عاشق حل معما است.
نور اما بسیار فعال و پویا است. همیشه سعی دارد کمک کند بدون این که از کسی نظر بخواهد که گاهی باعث ایجاد مشکل می شود. برای نور مهم است که شخصیتش و استقلالش را اثبات کند و نسبت به آرامش بدر حسادت دارد و همچنین از توجه بیش از حد بدر به خودش عصبانی می شود و خود را بی نیاز از نظارت بدر می بیند. خواهر کوچکتر فولا همیشه از اشتباهاتش پشیمان می شود و سعی می کند اصلاحشان کند.

او در دوچرخه سواری با بدر مشارکت می کند و گاهی هم با او بسکتبال بازی می کند، عاشق اسب سواری و والیبال است و خواندن داستان و مجلات دخترانه را دوست دارد و آرزو می کند سر دبیر یک مجله دخترانه شود.

محصولات فولا
شرکت سازنده فولا غیر از عروسک محصولات دیگری هم دارد مثل کیف و کتاب، پوشاک، بازی، شیرینی جات، عطر، ماشین برای بازی کودکان، دکور خانه و مجله مخصوص دختران به نام «مجله فولا»، که همه این محصولات در کشورهای عربی از جمله امارات، عربستان، سوریه و مصر به فروش می رسد. این محصولات در امریکا، چین و انگلستان نیز فروش دارند.
مجله فولا
مجله ای است برای دختران بین 8 تا 16 سال که هر ماه به زبان عربی توسط شرکت نیوبوی منتشر می شود. این مجله حاوی 50 صفحه است که موضوعات مختلفی، از داستان تا فعالیت های خاص دختران، را پوشش می دهد. اولین نسخه این مجله در سال 2006 منتشر شد که در تیراژ 45000 نسخه در کشورهای عرب زبان و به ویژه حاشیه خلیج فارس توزیع شد. همچنین شرکت نیوبوی نسخه های الکترونیکی این مجله را از طریق کتابخانه سایتش به فروش گذاشته است.

کتابخانه الکترونیک نیوبوی یک درگاه برای دسترسی به همه موضوعات آموزشی از جمله «کتاب ها و مجلات الکترونیک» است که به نوعی با محصولات نیوبوی از جمله فولا مرتبط هستند.
تبلیغات درباره فولا
در عربستان سعودی زندگی فولا در قالب آگهی های و تبلیغات انیمیشنی نمایش داده می شود، مثلا عروسکی را نشان می دهند که نماز صبحش را به جای می آورد، برای این که دوستش را غافلگیر کند برایش یک کیک درست می کند و یا وقت خواب کتاب می خواند. این صحنه ها طراحی شده اند تا ارزش های مورد اعتقاد و رفتار فولا را نشان دهند.

اغلب تبلیغات فولا با آواز خواندن فولا به زبان عربی آغاز می شوند و عموما در این تبلیغات لوازم روزمره فولا نشان داده می شود، مثلا یک گروه از هنرمندان سوریه ای را نشان می دهند که وسایل، لوازم التحریر و کیف و کفش فولا را نمایش می دهند.

 مجموعه دیگری از تبلیغات تجاری هستند که فولا را خانوده دوست، دارای روابط خوب اجتماعی و مقید به ارزش ها نشان می دهند.

نه! به باربی در جهان اسلام
در سپتامبر 2003 عربستان سعودی فروش باربی را با اعلام این که این عروسک با معیارهای اسلامی همخوانی ندارد ممنوع اعلام کرد. در همین راستا فولا به عنوان جایگزین باربی و بازتاب دهنده ارزش های اسلامی ساخته شد.

فولا با جنس مخالف رابطه ندارد و نخواهد داشت زیرا که مسلمانان روابط عاشقانه خارج از چارچوب زناشویی را نمی پذیرند. طراحان فولا معتقدند فولا باید نماد ارزش های سنتی اسلامی باشد. فولا علاوه بر حجابش لباس های زیادی دارد که بازتاب دهنده لباس هایی است که یک دختر مسلمان روزانه می پوشد. لباس های فولا از یک سو با ارزش های اسلامی تناسب دارد و از سوی دیگر هنوز در غرب هم مد است.

فولا: عروسک اسلامی یا باربی محجبه!
فولا و باربی شباهت های زیادی به هم دارند از جمله در اندازه و قد تا جایی که گاهی اوقات فولا را «باربی عربی» می نامند. تفاوت بین این دو بیشتر در سبک زندگی و پوشش است. فعالیت های فولا عموما شامل خرید، وقت گذرانی با دوستان، آشپزی، کتاب خواندن و نیایش و عبادت می شود. این در حالی است که عروسک باربی طیف گسترده ای از سرگرمی ها و شغل ها را دارد. طبق گفته طراحان فولا برای آینده این عروسک شغل پزشکی و معلمی در نطر گرفته شده است چراکه این دو شغل در فرهنگ اسلامی برای زنان پذیرفته شده است. اما باربی تقریبا در نقش تمام شغل ها دیده شده است.
به نظر منتقدان فولا هنوز یک باربی است! اگرچه بلوند نیست اما همچنان سفیدتر است و مشکلات سایز جسم باربی را دارد یعنی اگر در اندازه واقعی اش ساخته شود نمی تواند روی پاهایش راه برود.

اگرچه هم باربی و هم فولا لباس ها و پوشش ها، جواهرات ولوازم متنوعی دارند اما لباس هایی که برای خارج از منزل فولا در نظر گرفته شده پوشیده و مطابق عرف اسلامی هستند.

انتقادات
در حالیکه موج خرید فولا جهان عرب و خاورمیانه را تحت تاثیر خود قرار داد اما این محصول در کنار طرفدارانش منتقدینی هم دارد.

درست است که فولا با موهای سیاه، چشم های قهوه ای و پوست سبزه اش که بازتاب چهره عربی است از باربی با موهای بلوند، چشم های آبی و پوست سفیدش متمایز است اما از هر دو عروسک به خاطر «بازنمایی یک زیبایی غیر واقعی» انتقاد شده است.

طرفداران فولا معتقدند این عروسک برای مسلمانان گزینه بهتری است و «والدین با مشاهده بازی دخترانشان با فولا به جای باربی که هیچ شباهتی به فرهنگ عربی-اسلامی ندارد، احساس راحتی بیشتری می کنند».

یو اس تودی: در جهانی که با یک فرایند بزرگ جهانی شدن اقتصادی مواجه است، فولا نمایانگر روند رو به رشد تجاری سازی اسلام است.

اما برخی منتقدین این عروسک عربی معتقدند مساله تجارت و بازاریابی در میان است زیرا پس از خودداری مردم از خرید باربی چاره ای نبود جز اینکه جایگزینی برای آن در بازار عربی طراحی شود و لذا حجاب تنها وسیله ای بود که سود فروشندگان را تضمین می کرد.

«صبری عمر الکاثیری» مدیر اجرایی موسسه Toy Triangle-Group که نماینده شرکت نیوبوی در خاورمیانه است در پاسخ به اتهام تجارت به نام دین با عروسک فولا می گوید: «ما منافع تجاری داریم اما این ایده را به عنوان جایگزین عروسک های خارجی برای دختران عرب و مسلمان طرح کردیم و هدف ما تربیتی بود نه سوءاستفاده».

سایت یواس تودی با اشاره به فروش بالای فولا در تفسیری از این پدیده عروسکی می گوید: «در جهانی که با یک فرایند بزرگ جهانی شدن اقتصادی مواجه است، فولا نمایانگر روند رو به رشد تجاری سازی اسلام است».
به نظر برخی منتقدان دیگر فولا هنوز یک مشکل بزرگ دارد؛ او هنوز یک باربی است! اگرچه بلوند نیست اما همچنان سفیدتر است و مشکلات سایز جسم باربی را دارد یعنی اگر در اندازه واقعی اش ساخته شود نمی تواند روی پاهایش راه برود. از طرف دیگر ما فولا افریقایی یا شرق آسیایی نداریم که این عروسک را منحصر به استاندارد یک نژاد و قوم خاص می کند. همچنین فولا ماجراجویی هایی مثل سفر به ماه یا مهندسی ندارد.

به نظر این دسته فولا اساسا تصویر باربی را به چالش نمی کشد و در واقع این تصویر را می پذیرد. فولا طراحی شده تا یک زن کلیشه ای دیگر را تجسم بخشد و تنها تفاوت آنها در مسلمان بودن فولاست.