بیماری و فرهنگ

کتاب «بیماری و فرهنگ» نوشته پیمان متین از سوی انتشارات فرهامه منتشر شده است. در این کتاب به دو مقوله بیماری و فرهنگ و ارتباط میان آنها پرداخته شده است.

موضوع اصلی این کتاب، به رابطه دوسویه فرهنگ و بیماری بازمی‌گردد و بر لزوم بازشناخت مفهوم بیماری در بسترهای فرهنگی تأکید می‌کند. نویسنده کتاب که خود یک پزشک و متخصص در علم انسان‌شناسی است، تلاش کرده با بررسی چندین بیماری مهم و فراگیر در کشور مانند ایدز، افسردگی، چاقی، دیابت، آسم و پدیده تراجنسی و... ضرورت درمان بیماری‌ها را با توجه به اندیشه‌های فرهنگی و در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و زیست فرهنگی- تاریخی یادآوری کند.
جهان مدرن رویكردها و فلسفه پزشكی را تغییر داد و نظام‌ها و بنیادهای تازه‌ای برای آن پایه‌ریزی كرد. این تغییر، هرچند كارایی كمی و كیفی بسیار قابل توجهی داشته و یكی از شاخصه‌های تفاوت عصر مدرنیسم و تكنولوژی با دوران كلاسیك و سنتی زندگی بشر به شمار می‌رود، اما پافشاری بر عقلانیت مطلق و روش‌های آزمایش‌گرایانه، رویكردی ماشینی و مقتدرانه به آن بخشیده است كه نسبت به انسان دیدگاه تقلیل‌گرایانه‌‌ای دارد و او را به مثابه موجودی ناقص و محمل بیماری می‌نگرد و به كلیت او در زمینه‌های فرهنگی‌اش بی‌اعتناست. بنابراین بدن بیمار را كالبدی مكانیكی فرض می‌كند كه فقط زبان فیزیكی و شیمیایی را درك می‌كند و رجوع و ارزیابی ارزش‌های فرهنگی در درمان بیماری‌ها را ضروری و لازم نمی‌بیند.

علی‌رغم موفقیت‌های پُرشمار پزشكی مدرن در درمان و ریشه‌كنی بیماری‌ها و هدایت جامعه بشری به سمت سلامتی و بهداشت نگاه تك‌ساحتی آن به انسان و عقلانیت پوزیتیویستی و عینیت‌گرایی بی‌چون‌ و چرا نوعی احساس نارضایتی و بی‌كفایتی را برای پزشكی مدرن پدید آورده است. در نتیجه، فرهنگ و توجه به زیرساخت‌های فرهنگی به عنوان عاملی مهم در نظام سلامت و درمان بیشتر اهمیت یافته است و در سال‌های اخیر انتقادات اساسی به پزشكی مدرن لزوم توجه به زیست فرهنگی را به جای زیست بیولوژیك متذكر شده است.

در ایران لزوم کشیده شدن بحث‌های فرهنگی به عرصه‌های علمی همچون پزشکی و زیست‌شناسی اهمیت دوچندانی دارد. زیرا از بافت فرهنگی چند لایه‌ای برخورداریم که تنوع و کثرت فرهنگی را به همراه داشته است. بنابراین برای رسیدن به بخشی از توسعه در عرصه‌های علوم پزشکی، بازتعریف زمینه‌های فرهنگی – تاریخی ما ضرورت دارد. کتاب «بیماری و فرهنگ» در واقع درآمدی است برای گشایش این بحث در جامعه امروز ایران. از آنجا که آثاری که به صورت عملی به راهیابی فرهنگ به حوزه های علمی بپردازند کمتر پدید آمده‌اند، شاید تولید و نشر این اثر برای آفرینش‌های بعدی در این باره، الهام‌بخش باشد.

از پیمان متین، مولف کتاب، در زمینه پزشکی و فرهنگ به ویژه انسان‌شناسی پزشکی، آثار مختلفی منتشر شده است و اثر جدیدش، نتیجه پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای است که در چندین سال گذشته انجام شده‌اند. این کتاب با نگاهی فرهنگی به تاریخ پزشکی ایران و بررسی نظام‌های کهن و سنتی و مقایسه با نظام‌های نوین آغاز می‌شود. سپس به اهمیت گشایش بحث‌های فرهنگی به سیستم پزشکی نوین می‌پردازد و برای شناخت بیشتر این مهم به چند بیماری از منظر پزشکی- فرهنگی نگاهی دارد.

نگاه انسان‌شناختی به افسردگی، افسردگی فرهنگی، بازنمود فرهنگی افسردگی، رویكرد فرهنگی به درمان افسردگی و نقش مذهب از موضوعات فصل دوم است. در فصل سوم بیماری ایدز مورد مطالعه قرار می‌گیرد که پس از بررسی خاستگاه و عوامل پیدایش بیماری ایدز مباحث انسان شناسی ایدز و فرهنگ، جامعه و ایدز مطرح می‌شود. سِل و چاقی از بیماری‌های رایج عصر حاضر هستند که در فصل‌های بعدی کتاب به رابطه فرهنگ در پیدایش و درمان یا پیشگیری از آنها اشاره شده است.

پدیده دیابت به عنوان تلخ‌ترین بیماری جهان زمینه‌های فرهنگی متعددی دارد که لزوم شناخت آن‌ها به موفقیت درمان این بیماری کمک می‌کند. بیماری‌های MS و آسم در فصل‌های بعدی مطالعه شده‌اند. عناوین مطالب جزئی تر این فصل‌ها عبارتند از: گروه‌های قومی‌ ـ‌ فرهنگی و دیدگاه‌های متفاوت نسبت به آسم، باورهای بهداشتی، باورهای فرهنگی و آسم، محیط‌شناسی و جمعیت‌شناسی در مدیریت آسم، آموزش دوسویه: بیمار، درمانگر، عوامل كلی تأثیرگذار بر MS، تأثیر سبك زندگی بر MS، قومیت‌ها و MS، نقش توارث در MS.زفصل نهایی کتاب هم به پدیده تراجنسی بودن و تغییر جنسیت با اعمال جراحی و مسائل فرهنگی پیرامون آن می‌پردازد.

این کتاب در قطع رقعی و در 167 صفحه با تیراژ هزار نسخه طی روزهای اخیر و از سوی انتشارات فرهامه، به چاپ رسیده است.