تصاویری که مردم را به سینما کِشاند

بهزاد غریب‌پور، طراح و گرافیست، درباره تاریخچه طراحی پوستر می‌گوید: اولین نشانه‌های طراحی پوستر از نقاشی شروع شد. نخستین طراحان پوستر فرانسوی‌ها بودند که از هنر نقاشی برای طراحی پوستر استفاده می‌کردند. در آن دوره پوسترها برای تبلیغ برخی از مکان‌ها طراحی می‌شدند و بعدها کاربرد آن‌ها وسیع‌تر شد و برای تبلیغ محصولات فرهنگی و تجاری نیز طراحی شدند.

او می‌افزاید: زمان اطلاع‌رسانی یک پوستر باید خیلی کوتاه باشد. مخاطب در مواجهه با آن نباید معطل شود و بتواند از فونت‌هایی که برای طراحی آن استفاده شده، به پیامش دست پیدا کند. از طرف دیگر یک پوستر خوب پوستری است که فقط در یک لحظه تأثیرگذار نباشد بلکه در ذهن بماند و این تأثیرگذاری را تا مدت‌ها در ذهن مخاطب حفظ کند. پوستر در مرحله اول باید طوری طراحی شده باشد که مخاطب را به سمت خود جذب کند و بعدها هم ماندگاری‌اش را حفظ کند.

 پوسترها با مضامین مختلفی از جمله شناختی (مکان‌ها و اشخاص معروف)، خبری، آموزشی و تربیتی، فراخوان و اطلاع رسانی، اقتصاد و تجارت طراحی می‌شوند، اما جایگاه آن را در صنعت سینما نمی‌توان نادیده گرفت. در سینمای دنیا از همان سال‌های ابتدایی، چهره ستاره‌های سینما که با رنگ و فرم سعی در جذب تماشاچی به سالن‌های سینما داشتند، بر سر در سینماها نقش بست و مردم را به دیدن فیلم‌ها ترغیب کرد.

در ایران طراحی پوستر برای فیلم‌ها نخستین بار بر پایه هنر نقاشان شکل گرفت. 21 مهر 1286 اولین آگهی نمایش فیلم در عکاسخانه روسی‌خان (ایوانف) در روزنامه حبل‌المتین (یکی از نشریه‌های مشروطه‌خواه) چاپ شد. پس از آن آگهی‌های مطبوعاتی پشت سر هم در روزنامه‌هایی چون «صور اسرافیل»، «صبح صادق» و به ویژه «ایران نو» چاپ شدند. دو سال بعد در پاییز 1288 اولین پوستر سینمایی ایران که دعوت به تماشای فیلم در سینما فاروس (سینمای روسی‌خان) در خیابان لاله‌زار تهران بود، متولد شد.

از اواخر دهه 1290 تا اوایل 1300 به خاطر تلاطمات سیاسی در ایران و جهان از جمله قیام جنگل، سقوط سلسله قاجار، جنگ جهانی اول و انقلاب بلشویکی در روسیه معدود سالن‌های سینما از رونق افتادند با فرو نشستن این اتفاقات از سال 1304 به بعد و تأسیس سالن‌های جدید سینما، اعلان‌های سینمایی نیز جان تازه‌ای گرفتند.

«آبی و رابی» ساخته آوانس اوگانیانس از نخستین فیلم‌های ایرانی بود که برایش پوستر طراحی کردند. پوستری که برای آن طراحی شده بود تصویری است از بازیگران فیلم که نگاه متعجب خود را به بیرون از کادر دوخته‌اند. پوستر فیلم «دختر لر» ساخته عبدالحسین سپنتا نیز از نخستین پوسترهای سینمایی ایران بود که توسط کمپانی امپریال بمبئی طراحی شده بود.

تا قبل از سال 1327 که سینماهای ایران از فیلم‌های خارجی اشباع شده بودند، طراحان پوستر در ایران طرح‌هایی را برای این فیلم‌ها تهیه می‌کردند. بعد از این دوره بود که خطاطان و نقاشان ایرانی دست به کار می‌شوند و برای فیلم‌های داخلی پوستر طراحی می‌کنند. «با شرمسار» اسماعیل کوشان، «آخرین شب» حسین دانشور، «چهارراه حوادث» ساموئل خاچیکیان، «گلنسا» سرژ آزاریان و ... از جمله فیلم‌هایی هستند که تا قبل از دهه 40 و 50 که شروعی برای دوره جدیدی از پوستر در ایران بود، برایشان پوستر طراحی شد.

 طراحی پوستر در ایران با نام «مرتضی ممیز» گره خورده است. او با تعدادی از اساتید گرافیک توانست از دهه 40 به بعد این هنر را به صورتی مستقل از نقاشی معرفی کند. غریب‌پور در این‌باره می‌گوید: اولین پوسترها در ایران در حدود سال‌های دهه 40 شمسی طراحی شدند. اولین ابداع‌کننده و طراح پوسترها به این شکلی که می‌بینید مرتضی ممیز بود. او این هنر را منسجم و آکادمیک کرد. در آن سال‌ها این هنر با نقاشی هم‌سنگ بود.

معروف‌ترین طراحی پوستر ممیز برای فیلم، پوستر فیلم «گوزن‌ها» است. «گوزن‌ها» در سال 1353 به کارگردانی مسعود کیمیایی ساخته شد و از آن به عنوانی یکی از بحث‌برانگیزترین و برترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران یاد می‌شود. غریب‌پور درباره این پوستر اظهار می‌کند: موضوع سینما خیلی به رونق بخش طراحی پوستر کمک کرد. من همیشه از پوستر فیلم «گوزن‌ها» را که مرتضی ممیز آن را طراحی کرده است، به عنوان یکی از بهترین کارهایی که در این زمینه دیده‌ام، یاد می‌کنم. در این پوستر تمام عناصر، لوگو و طراحی آن کاملا فکر شده و دقیق است.