تابوی « سقط جنین» می‌شکند؟

سقط جنین در ایران رو به افزایش است. آمارهای رسمی‌پزشکی قانونی حکایت از درخواست بیش از شش هزار و 600 سقط جنین قانونی در سال 91 دارد که از این میزان برای 72 درصد، مجوز صادر شده است. سقط جنین در ایران موضوعی همواره چالشی بوده و هر از گاهی سازمان هایی چون پزشکی قانونی، آمارهایی از درصد‌های قانونی آن ارائه داده اما هرگز آماری از سقط جنین‌های غیر قانونی در دست نیست. سقط جنین بر اساس قوانین اسلامی‌حتی تا قبل از سن 4 ماهگی  جرم محسوب شده و مصداق قتل نفس است و برای آن دیه در نظر گرفته اند.

  خبری از سقط‌های غیر قانونی نیست
آخرین آمار سازمان پزشکی قانونی از مجوزهای صادر شده برای سقط درمانی در کشور، روز گذشته اعلام شده و نشان مي‌دهد که 72 درصد متقاضیان سقط درمانی در سالی که گذشت، مجوز قانونی در این زمینه دریافت کردند. این آمار که روز گذشته به نقل از روابط عمومی‌سازمان پزشکی قانونی کشور روی خروجی برخی از خبرگزاری‌هاقرار گرفت، نشان می‌داد که 6 هزار و 656 نفر برای دریافت مجوز سقط درمانی در سال گذشته به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند که 4هزار و 818 نفر شرایط دریافت مجوز سقط درمانی را داشته اند که این رقم در مقایسه با سال قبل از آن، هفت درصد افزایش داشته.

با این حال اشاره ای به افرادی که موفق به کسب این مجوز نشده‌اند و دلایل این عدم موفقیت نشد و هم چنین از چند وچون سقط‌های غیر قانونی در کشور نیز سخنی به میان نیامد. سقط هایی که نه تنها همه روزه جایی دور از زندگی روزمره و نگاه مردم انجام می‌شوند، بلکه در اماکن اغلب نمور و غیر بهداشتی و فاقد امکانات، با جان زنان باردار بازی می‌کنند. حسین باهر، جامعه‌شناس و عضو فرهنگستان علوم پزشکی گروه سلامت اجتماعی، در گفت‌و‌گو با «قانون» معتقد است که بحث سقط جنین و اسقاط جنین، دو بحث کاملا مجزا از یکدیگر است. سقط جنین به سقوط خود به خودی جنین در اثر نارسایی رحم یا رخ دادن حادثه ای برای مادر باردار گفته می‌شود، اما اسقاط جنین، خارج کردن تعمدی جنین از رحم مادر است. وی می‌افزاید که اسقاط جنین دارای دو وجه مجاز و غیر مجاز است که آمار اعلام شده به وجه مجاز آن بر می‌گردد، اما مجرمانه بودن موضوع در برگیرنده مرد و زنی است که مبادرت به از بین بردن جنینی خودخواسته یا ناخواسته بدون دریافت مجوز کرده باشند که وجه دوم، در جامعه ای مانند جامعه ما که با پایین بودن سطح آگاهی عمومی‌در این زمینه مواجه است، متاسفانه در حال افزایش است.

  پزشکی سازی اسقاط جنین به هر شکل
کامبیز نوروزی، حقوقدان، در گفت و گو با «قانون» در خصوص افزایش آمار مجوزهای سقط درمانی به 72 درصد، می‌گوید که این افراد مادران بارداری هستند که لزوما به دلیل بیماری جنین یا شرایط نامساعدی که به تهدید جانی این مادر منجر می‌شود از پزشکی قانونی مجوز دریافت کرده اند، و 28 درصد باقی مانده که این مجوز را دریافت نکرده اند مطمئنا با معیارهای سازمان برای صدور مجوز هماهنگی نداشته اند که این عدم موافقت در مواردی می‌تواند زمینه‌های روی آوردن به سقط ‌های غیر قانونی را فراهم کند.

باهر اما طی اظهار نظری متفاوت معتقد است که افزایش آمار مجوز‌های سقط درمانی نه فقط به دلیل وجود خطر برای مادر و جنین، که به دلیل افزایش حضور کودکان غیر مجاز در سطح جامعه رواج یافته است. باهر معتقد است زوجی که بدون محرمیت صاحب فرزند می‌شوند، در جامعه‌ای که فرهنگ عمومی‌پذیرای آن‌ها نیست یا باید دست به از بین بردن جنین بزنند یا از کشور خارج شوندیا بمانند و آمار کودکان غیر مجاز را افزایش بدهند. به گفته وی در این زمینه اصطلاحی وجود دارد به نام پزشکی سازی اسقاط جنین به هر شکل، به این معنا که مراکز پزشکی تحت نظارت پزشک متخصص و صاحب تشخیص، این قدر اختیار داشته باشند که بتوانند از ازدیاد این کودکان در  سطح جامعه جلوگیری کنند. عضو فرهنگستان علوم پزشکی گروه سلامت اجتماعی در پاسخ به «قانون» مبنی بر مسکوت ماندن موضوع اسقاط جنین، رسوب پنهان و زیرزمینی آن در سطح جامعه و فقدان آمار‌هایی که حتی تا حدودی به واقعیت نزدیک باشند، می‌گوید که موضوع پیچیده تر از آن است که جواب سر راست داشته باشد، مانند بیماری ایدز و تابویی که راه‌های انتقال و ابتلا به آن در جامعه ایجاد کرده بود و شکستن این تابوها با موجی که در ادامه افزایش‌های بی وقفه آن به راه افتاد، به این معنا که به این نتیجه رسیدیم که راهی جز افزایش آگاهی عمومی‌و بالا بردن فرهنگ جامعه در این خصوص و پرهیز از تابو کردن آن برای کاهش آن وجود ندارد.

  آمار سقط در استان‌های مختلف
بر اساس گزارش سازمان پزشكي قانوني كشور، در سال گذشته استان آذربایجان غربی بیشترین کاهش را در مراجعان دریافت مجوز سقط درمانی داشت، تعداد این متقاضیان از 165 نفر در سال 1390 به 66 نفر در سال 1391 کاهش یافت. یادآور می‌شود تمامی‌متقاضیان دریافت مجوز سقط درمانی این استان در سال گذشته شرایط دریافت مجوز را داشتند. در سال گذشته در استان تهران با یکهزار و 684 مراجعه برای دریافت مجوز سقط جنین درمانی در مقایسه با دیگر استان‌هابیشترین تعداد مراجعه را داشته است که از این تعداد 761  نفر شرایط دریافت مجوز را داشتند. همچنین پس از تهران استان‌های خراسان رضوی با 592 مراجعه و خوزستان با 543 مراجعه بیشترین آمار مراجعان سقط درمانی را در سال گذشته داشته اند. این در حالی است که در سال گذشته کمترین تعداد مراجعان سقط درمانی با 35 نفر در استان سمنان ثبت شده است که از این تعداد متقاضی، 27 نفر مجوز سقط جنین درمانی را دریافت کردند. پزشکی قانونی در گزارش خود گفته که زمان در رسیدگی به پرونده‌های سقط درمانی بسیار  اهمیت دارد تا آنجا که تنها مورد از وظایف پزشکی قانونی که بررسی آن نیازی به دستور مقام قضایی ندارد، رسیدگی به موارد درخواست سقط جنین است. بنابراین با توجه به اهمیت زمان در پرونده‌های سقط درمانی، پزشکی قانونی به مدارک متقاضیان در اسرع وقت رسیدگی و در صورت وجود شرایط قانونی با درخواست سقط جنین موافقت می‌کند.

  سقط جنین، قاچاق پنهان این روزها
در بازار پزشکی زنان، سقط جنین رواجی بیش از اندازه داشته و اگرچه آماری از میزان این افزایش و رقمی‌که حتی تا حدودی بیانگر واقعیت آنچه هست و اتفاق می‌افتد باشد وجود ندارد، اما گفته‌هاو شنیده‌ها و دیده‌های همه ما به عنوان عضوی از این جامعه نشان می‌دهد که قبح این موضوع نه تنها در عده ای از خانواده‌هاکه بین تعداد بی شماری از جوانان ریخته و حتی به تجربه‌های متعدد سقط جنین رسیده است. بازار متخصصان زنان پشت در بسته مطب هایی که به سقط جنین اختصاص داده اند گرم است و بسته به شرایط اقتصادی متقاضی، نه دلسوزانه که تنها به صرف منفعت اقتصادی دست به سقط جنین می‌زنند.

نوروزی در این خصوص معتقد است که این روزها، سقط جنین به یک قاچاق پنهان تبدیل شده که برای برخی از متخصصان و غیر متخصصان، چه در مطب و چه زیرزمین ها، پول به همراه دارد، نوعی سوء استفاده از یک اجبار پنهان که نتایج مهلک به بار آورده شده اش نیز مثل آمار‌هاکمتر آشکار شده و به گوش جامعه رسیده.نوروزی، از بحث سقط جنین در جامعه امروز ایران، به عنوان یکی از آسیب‌های دارای ابعاد پیچیده نام برده و معتقد است که به دلیل شرایط فرهنگی حاکم بر کشور، روابط خارج از ازدواج و تبعات آن در جامعه ما همیشه پنهان بوده که بارداری‌های ناخواسته نیز یکی از آن‌هاست که این روزها بیش از همیشه نیاز به بستر فرهنگی و اجتماعی قانونی برای طرح شدن و عنوان شدن دارد.در خصوص رواج اسقاط جنین‌های زیرزمینی و پنهانی، باهر به نگاه مسئولان در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: گاهی مسئولان برای حل یک موضوع نزد خود، آن را برای جامعه لاینحل می‌کنند. مسئولان در مورد بسیاری از آسیب‌های اجتماعی به جای اینکه جلوتر از مردم باشند به دنبال آن‌هامی‌دوند، یعنی حتما باید اتفاقی رخ دهد تا به فکر آن افتاد و پیشگیری و آینده‌نگری معنایی ندارد، همین است که ناگهان مجوز انجام 72 درصد از سقط‌های درمانی صادرمي‌شود در حالی که ممکن است تنها نام سقط درمانی را با خود همراه داشته باشد.

  سقط جنین، جرم است یا نیست؟
تا قبل از سال 1381 که کمیته کشوری سقط جنین، آیین نامه ای برای سقط درمانی پیشنهاد کند، سقط جنین به هر دلیل اعم از درمانی و غیردرمانی جرم تلقی مي‌شد، اما در سال 1384 پیشنهاد کمیته کشوری سقط جنین به تصویب رسید و جنبه درمانی این موضوع را از قبح و ممنوعیتی که در گذشته وجود داشت رهاند تا کمتر شاهد وجود کودکان عقب مانده و بیمار و ناتوان، و والدین خسته ای باشیم که وقف این کودکان شده‌اند. بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر شود، و بیماری مادر که با تهدید جانی توام باشد، سقط جنین را با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تاکید پزشکی قانونی قبل از سن چهارماه، مجاز شناخته شده است.

تاکید به انجام سقط قبل از سن 4 ماه به این دلیل است که بیمارستان‌هاپس از این بازه زمانی اقدام به سقط نمی‌کنند، حتی اگر پزشکی قانونی مجوز را قبل از این تاریخ صادر کرده باشد. کارشناسان آسیب‌های اجتماعی معتقدند که عواملی از جمله فقدان وجود نگرشی واقع بینانه در خصوص روابط پنهان در سطح جامعه، افزایش مصرف مسکرات و مخدرها که بسیاری از بارداری‌های ناخواسته در هنگام مصرف این مواد و در مواقعی که فرد از حالت طبیعی خود خارج شده رخ می‌دهد، و همچنین نداشتن درک درست از روابط جنس مخالف در خانواده‌هاو جامعه که اغلب به  هر چه سریع‌تر حادث شدن این آسیب‌هادامن می‌زند، در افزایش سقط جنین‌های زیرزمینی و تبعات آن تاثیری بسزا دارد. در چنین شرایطی باید دید که سقط جنین در ایران رسمی‌می‌شود یا همچنان ، بخشی باعنوان سقط درمانی به طور قانونی صورت گرفته و بخشی دیگر نیز در زیرپله‌هاو مراکز غیر قانونی صورت می‌گیرد؟