رشد نظامی‌گری در جمهوری آذربایجان

جمهوري آذربايجان كشوري كه از استقلالش حدود 20 سال مي‌گذرد، در آغاز تولد خود با ارمنستان وارد جنگي پرهزينه شد. جمهوري آذربايجان كه ظاهرا از هر نظر بر حريف خود برتري داشت، نتيجه‌اي جز اشغال 20درصد از خاكش و از دست دادن يكي از مهم‌ترين مناطقش يعني قره‌باغ را به دست نياورد.

اما هم‌اكنون دولت علي‌اف تبديل به يكي از خريداران اصلي اسلحه شده و آمار نشان‌دهنده اين است كه در آسياي مركزی جمهوري آذربايجان بزرگ‌ترين خريدار اسلحه است. اما مساله مهم اين است كه كشوري همچون جمهوري آذربايجان با حدود 9ميليون جمعيت و اقتصادي شديدا وابسته به نفت و داراي ساختاري نسبتا كهنه تا كي مي‌تواند چنين روالي را ادامه دهد. كشوري كه با چالش‌هاي داخلي شديدي روبه‌رو است تا جايي كه پخش يك سريال خارجي برايش مشكلات تاميني درست مي‌كند و براي همگان محرز است راه‌حل آن در مواردي به غير از خريد اس 300 است.

جمهوري آذربايجان كه در دكترين نظامي خود ارمنستان را بزرگ‌ترين چالش نظامي خود ناميده است، حال دست به خريد تسليحاتی زده كه در مورد ارمنستان به كار چنداني نمي‌آيد ارمنستان نه موشك بالستيك دارد كه جمهوري آذربايجان نياز به اس300 داشته باشد نه براي بمباران هوايي‌اش به موشك دوربرد نياز است كه جمهوري آذربايجان نياز به سفارش چنين موشكي از چين داشته باشد، در حقيقيت جمهوري آذربايجان به‌دنبال توهمات رهبرانش در حال حركت است. مساله‌اي كه در سير صعودي بودجه دفاعي‌اش نمايان است.

بودجه ارتش از سال 2005 به بعد سير صعودي خود را آغاز كرد. بودجه اين نهاد كه در سال 2005 نزديك به 300ميليون دلار بود تا 2009رشد نزديك به 9 برابري داشته و به حجم 6/2ميليارد دلار و در سال 2011 به حدود 1/3ميليارد دلار رسيد كه به معني اختصاص يافتن 7/19درصد بودجه دولت به اين مساله است.

اين بودجه در سال 2012 حدود دو درصد افزايش يافت و با وجود رشد شش ‌درصدي درآمد ناخالص ملي، باز هم بخش قابل‌توجهي از بودجه را كه حدود 8/14درصد از مجموع بودجه است به خود اختصاص داده است. بخش اعظم اين بودجه صرف خريد تسليحات مي‌شود كه شاهد آن معامله كلان تسليحاتي جمهوري آذربايجان با اسراييل در سال كنوني است.

ارتش جمهوري آذربايجان فقط بخشي از تجهيزات نظامي مورد نياز خود را به وسيله «صنايع دفاعي جمهوري آذربايجان» توليد مي‌كند و بخش ديگر آن را از طريق كشورهاي خارجي تامين مي‌كند كه عبارتند از: تركيه، آمريكا، اسراييل، اوكراين، پاكستان، بلاروس و روسيه. نكته مهم در مورد اين ارتش شگفت‌انگيز شايد قراردادهاي بين‌المللي آن باشد. زيراكه اين كشور با بيش از 30 كشور دنيا قرارداد نظامي دارد.

جمهوري آذربايجان پيمان نيروهاي مسلح متعارف (سي‌اف‌اي) را امضا كرده و از ديگر قراردادهاي جمهوري آذربايجان مي‌توان به قرارداد منطقه‌اي «گوام» (ميان چهار كشور گرجستان، اوكراين، جمهوري آذربايجان و مولداوي) اشاره كرد. اين ارتش در خارج از مرزهايش نيز فعاليت مي‌كند. البته اين عمل در ابعاد بسيار خفيف و بيشتر به‌منظور تبليغات داخلي انجام مي‌يابد.

هم‌اكنون 184 نظامي جمهوري آذربايجاني در افغانستان مستقر هستند. نيروهاي مستقر در عراق (شامل 14 افسر، 16 گروهبان و 120 سرباز) محافظت از سد برقآبي الحديثه عراق را از تابستان 2003 برعهده دارند. مهم‌ترين بخش اين روابط مربوط به تركيه و اسراييل است. جمهوري آذربايجان و تركيه براساس توافق‌نامه امضا شده مورخ 11 آگوست سال 1992 در زمينه آموزش نظامي همكاري دارند.

همچنين توافق‌نامه ديگر مورخ 10 ژوئن سال 1996 در امور آموزش نظامي، علمي امضا شده است. تا به ‌حال بيش از پنج‌هزار نظامي جمهوري آذربايجاني در مراكز نظامي تركيه مشغول به تحصيل شده‌اند. به‌منظور تسليح ارتش به تجهيزات مدرن نمايندگي شركت صنايع دفاعي «آس لاسان» تركيه در سال 1998 در باكو تأسيس شده است. در راستاي همين همكاري جمهوري آذربايجان با اين شركت و شركت ديگري از تركيه به‌نام «راكتسان» در زمينه ساخت مشترك سلاح‌هاي 105 ميلي‌متري و در زمينه توليد مشترك راكت‌هاي 122ميلي‌متري و تجهيزات ديد در شب اقدام كردند.

جمهوري آذربايجان به انعقاد قراردادهايي با تركيه براي آموزش نيروي زميني خود نيز اقدام كرده است. براي مثال نيروهاي ويژه‌ (معروف به ببرها) توسط نيروي دريايي تركيه در سال 2001 در گنجه آموزش ديده‌اند. همچنين نيروهاي توپخانه‌اي نيز به وسيله افسران ترك آموزش مي‌بينند.

جمهوري آذربايجان يكي از بزرگ‌ترين معاملات تسليحاتي تاريخ خود را با اسراييل در سال‌جاري به منظور خريد پهپاد و سيستم ضدموشكي انجام داده است و کارشناسان تاکید دارند كه جمهوري آذربايجان در امور مربوط به سيستم‌هاي اطلاعاتي از اسراييل كمك مي‌گيرد.

ارتش جمهوري آذربايجان شامل سه بخش نيروي زميني، نيروي آفند و پدافند هوايي و نيروي دريايي است كه در كنار اين ارگان‌ها، نهادهايي همچمون گارد ساحلي و ارگان شبه‌نظامي نيمه مستقل گارد ملي كه به شخص رييس‌جمهوري وابستگي مطلق دارد به ايفاي نقش مي‌پردازند. وظيفه اين نهاد مستقل از يك سو بسيج قوا در هنگام خطر و از سوي ديگر مقابله با هرگونه كودتا احتمالي از سوي ساير ارگان‌هاست.

نيروي زميني
نيروي زميني ارتش جمهوري آذربايجان داراي 126‌هزار نيروي فعال است و حدود 15هزار نيروي شبه‌نظامي هم در اين كشور وجود دارد. به علاوه حدود 575هزار نيروي گارد ملي در قامت نيروي ذخيره كه در دوران خدمت وظيفه اجباري آموزش ديده‌اند، حفظ امنيت اين كشور را بر عهده دارند.درباره توان زرهي نيروي زميني ارتش جمهوري آذربايجان با توجه به مخفي‌كاري‌هاي حكومتي از يك سو و اغراق‌هاي دستگاه‌هاي تبليغاتي از سوي ديگر نمي‌توان به طور قطعي به ارايه اطلاعات پرداخت اما مي‌شود به ذكر آن دسته از امكانات كه وجودشان محرز است، پرداخت.

اطلاعات منتشر شده توسط نشريه‌هاي خارجي به‌خصوص نشريه «مسكو ديفنس بريف» حاكي از اين است كه جمهوري آذربايجان در سال‌هاي 2006- 2002 با خريد نزديك به 45دستگاه تانك تي-72 از روسيه و تعدادي دستگاه زره‌پوش مدل 106 از اوكراين و بلاروس و تعدادي توپ ضدتانك‌ ام‌تي 12 از اوكراين به انضمام تعداد قابل‌توجهي قبضه گلوله‌ ام‌46 ارابه يدكي تانك از بلغارستان و تعدادي زره‌پوش مدل بي‌تي آر90اس ساخت كارخانه نظامي «آرزاماس» روسيه سعي در مدرنيزه كردن توان نيروي زميني خود را دارد.

نيروي‌هوايي
خلبانان جمهوري آذربايجان ابتدا در «دانشكده هوايي جمهوري آذربايجان» آموزش مي‌بينند و سپس وارد پايگاه‌هاي هوايي مي‌شوند. البته مدرسه هوايي تركيه نيز نقش مهمي در تربيت اين خلبانان دارد و برخي از آنها هم در اوكراين آموزش مي‌بينند. آمريكا هم نقش بسزايي در نوسازي نيروي هوايي جمهوري آذربايجان دارد. پايگاه هوايي گالا و حاج زين‌العابدين تقي‌اف توسط آمريكا بازسازي شد و تجهيزات ويژه‌اي جهت ارتقاي سطح امنيت پروازها در آنجا نصب شد.

در حال حاضر هم مذاكرات مربوط به نوسازي پايگاه كوردامير در حال انجام است. صنايع هوايي جمهوري آذربايجان نيز با كشورهاي روسيه، اوكراين، تركيه و چك همكاري نظامي دارد. اوكراين تامين‌كننده اصلي هواپيماي نظامي براي جمهوري آذربايجان است.

يك قرارداد 125‌ميليون دلاري در سال 2005 ميان جمهوري آذربايجان و اوكراين منعقد شد كه طي آن، اوكراين نسل چهارم هواپيماهاي ميگ-29 روسي را در اختيار جمهوري آذربايجان قرار داد. طي سال‌هاي 2010-2008 نيمي از هواپيماهاي جمهوري آذربايجان با جت‌هاي جديد همچون جي‌اف 7، سوخو 27 و سوخو30 جايگزين شدند.

نيروي هوايي جمهوري آذربايجان قصد دارد طي پنج سال آينده نوسازي ناوگان هوايي خود را انجام دهد و تا سال 2015 نيز جنگنده‌هاي تندر را وارد يگان‌هاي هوايي خود كند. نيروي هوايي جمهوري آذربايجان با حدود 7900 پرسنل داراي پنج پايگاه هوايي اصلي به نام‌هاي: باكو كالا، دوليار، كيوردامير، ناسوسنايا و گنجه است. علاوه بر اين پايگاه‌ها نيز داراي 16پايگاه استراتژيك است.
پدافند هوايي جمهوري آذربايجان هم داراي 3500 نيروي فعال است.

يكي از مهم‌ترين ايستگاه‌هاي راداري جمهوري آذربايجان، در شهر قبله واقع است و حدود 6000 كيلومتر را پوشش مي‌دهد و به‌گونه‌اي طراحي شده است كه حتي موشك‌هاي شليك شده از سواحل اقيانوس هند را رديابي مي‌كند. بخشي از سامانه‌هاي راداري نصب شده، از دوران شوروي به جا مانده است.

همچنين در سال 2006، با همكاري آمريكا، دو ايستگاه راداري در نزديكي مرزهاي ايران و گرجستان نصب شد. چند سامانه دفاع موشكي ناتو نيز در نزديكي مرزهاي ايران و داغستان نصب شده است. همچنين براي مهار حملات احتمالي ارمنستان با به‌كارگيري صد سيستم موشك سطح به هوا از انواع سام 2 و 3 و 5 پوشش هوايي خود را تامين مي‌كند سيستم‌هاي مراقبت اين نيرو عبارتند از:
LONG TROUGH (SN - AR -1)
PORK TROUGH (SN - AR -21)
SMALL YAWN ISMALL FRED (GS13)

علاوه‌بر‌اين، اين نيرو مجهز به شش سامانه اس300مدل «پي‌ام يو 2» است. اين سامانه پدافندي ضدموشكي قادر به ردگيري و انهدام موشك‌هاي بالستيك، كروز و جت‌هاي جنگنده مدرن در فاصله150كيلومتري و تا ارتفاع 27كيلومتري مي‌باشد.

نكته جالب توجه در اين ميان، اين است كه ارمنستان به عنوان اصلي‌ترين رقيب منطقه‌اي جمهوري آذربايجان فاقد موشك‌هاي بالستيك، كروز و جنگنده‌هاي مدرن است و اگر صحبت‌هاي «ياور جمال‌اف» وزير صنايع دفاع جمهوري آذربايجان كه بيانگر قصد دولتش براي خريد موشك دور‌برد از چين بوده است، كنار تسليحات خريده شده توسط جمهوري آذربايجان از اسراييل كه عمدتا پهپاد‌هاي ميان‌برد هستند قرار دهيم، متوجه مي‌شويم كه برنامه تسليحاتي دولت علي‌اف محدود به مساله قره‌باغ نخواهد شد.

نيروي دريايي
نيروي دريايي جمهوري آذربايجان پنج‌هزار پرسنل در 16 يگان دارد و گارد ساحلي نيز از زيرمجموعه‌هاي آن است. جمهوري آذربايجان 800 كيلومتر خط ساحلي دارد. نيروي دريايي به كمك‌ آمريكا و تركيه تقويت مي‌شود. در سال 2005، رسته دريايي شركت بلك واتر متعهد شد آموزش‌هاي كماندوهاي دريايي جمهوري آذربايجان را بر عهده بگيرد.

در سال 2004 نيروهاي ويژه درياي آمريكا از پايگاه آبي- خاكي ليتل كريك ايالت ويرجينيا، در تمرين مشترك با يگان 641 ويژه دريايي جمهوري آذربايجان شركت كردند. در سال 2006 آمريكا سه قايق مجهز را به جمهوري آذربايجان اهدا كرد. همچنين قراردادهايي براي حمايت همه‌جانبه ناوگان جمهوري آذربايجان در درياي خزر با آمريكا بسته شده است. در 19 مي 2006 اين ارگان اقدام به انجام رزمايش مشتركي با تركيه جهت حفظ امنيت خطوط لوله نفت و گاز كرد. اين رزمايش با پاكسازي مين‌هاي كار گذاشته‌شده در بستر دريا آغاز شد.

در سال 2007، ارتش آمريكا طي قراردادي متعهد شد بخشي از ناوگان جمهوري آذربايجان را با سامانه هدف‌گيري ليزري مجهز كند. همچنين توافقنامه‌اي ميان جمهوري آذربايجان و قزاقستان، به وسيله آمريكا شكل‌گرفت كه هدف از آن افزايش امنيت خزر، مقابله با حمله تروريست‌ها و جلوگيري از قاچاق انسان است. اين در حالي است كه جمهوري آذربايجان تعداد 30ناوچه كوچك گشتي ساحلي و يك فروند ناوچه گارد ساحلي پوينت آبي‌25 از آمريكا خريده است.

آنچه هم‌اكنون در ارتش جمهوري آذربايجان شاهدش هستيم نوعي رشد غيرطبيعي است و در حقيقت به جاي توسعه بيشتر به بزرگ‌شدن حباب مي‌ماند زيرا كشوري همچون جمهوري آذربايجان نمي‌تواند در درازمدت به اين خرج‌هاي سرسام‌آور ادامه دهد، چون رشد اقتصاد كنوني در صورت عدم مديريت صحيح در پخش آن براي تهيه زير‌ساخت‌هاي اقتصادي و با وجود بار سنگين بودجه نظامي در درازمدت كشور دچار معضلات اقتصادي شديد خواهد شد و اين راهي است كه شوروي قبلا پيموده و در نتيجه ارتش پرطمطراق جمهوري آذربايجان نيز، نه به دست دشمن بيگانه، بلكه به دست سياست‌هاي اقتصادي نادرست رهبرانش دچار فروپاشي خواهد شد.