مسجد تاریخانه یکی از زیباترین و کهن‌ترین مساجد ایرانی است و قدمت آن به قرن دوم ه. ق می‌رسد، اما تاکنون مورد توجه مسئولان و متولیان امر نبوده است. عرصه و حریم این بنای تاریخی از سال‌های گذشته با ساخت و ساز‌های غیرمجاز مورد تهدید قرار گرفته است.
به گزارش ایلنا، «حسین خلیلی‌نژاد» مدیر عامل خانه تسنیم دامغان در رابطه با اهمیت مسجد‌تاری‌خانه و رفع موانع آن برای قرار گرفتن در فهرست یونسکو گفت: با توجه به اهمیت و ویژگی‌های منحصربه‌فرد مسجد تاریخانه، اما این بنای کهن تاریخی به اندازه جایگاهی که دارد مورد توجه مسئولان قرار نگرفته است و این بی‌توجهی مربوط به امروز و دیروز نیست سالهاست که این مسجد کهن تاریخی در انزوا قرار گرفته است.
او گفت: با توجه به اینکه پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی درحال آماده شدن است، اما کنشگران و فعالان میراث‌فرهنگی دامغان بسیار نگران هستند که این مسجد که اتفاقا جزو نخستین مساجد ایران و حتی بنا به برخی از روایت‌ها اولین مسجد ایران است در این فهرست قرار نگیرد.
مدیرعامل خانه تسنیم دامغان به ثبت ۵۴ کاروانسرا در فهرست جهانی اشاره کرد و افزود: ما بسیار متاسف هستیم که هیچ‌کدام از کاروانسرا‌های دامغان در فهرست کاروانسرا‌های جهانی قرار نگرفت. کاروانسرای مرکز شهر به‌دلیل آنکه در مجاورت آن ساخت و ساز غیرمجاز شده بود نتوانست در فهرست جهانی کاروانسرا‌ها راه پیدا کند و دقیقا در خصوص مسجد تاریخانه نیز همین موضوع تکرار شده و این نگرانی وجود دارد که مبادا تاریخانه از لیست پرونده مساجد ایرانی حذف شود.
خلیلی‌نژاد افزود: با توجه به اینکه پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی مطرح است به‌نظر می‌رسد که باید به مسجد تاریخانه جدی‌تر نگاه کرد و موانعی که بر سر راه این مسجد قرار گرفته رفع شود.
او به ساخت و ساز‌های گذشته اشاره کرد و افزود: متاسفانه موانع ثبت جهانی این مسجد به ساخت و ساز‌هایی برمی‌گردد که روی عرصه و حریم این مسجد انجام شده و کاملا خلاف قوانین و ضوابط میراث‌فرهنگی است. یکی از این موانع به ساخت یک مسجد درست روی عرصه تاریخانه در حدود ۴۰ سال پیش مربوط می‌شود. هر چند که تلاش‌هایی برای جابجایی مسجد انجام شد، اما این اتفاق نیفتاد.
مدیرعامل خانه تسنیم دامغان معتقد است، رفع موانع تاریخانه مستلزم همت مسئولان شهری است، اما متاسفانه علیرغم‌شان و منزلتی که این مسجد کهن تاریخی دارد کاری از سوی مسئولان شهری، استانی و حتی کشوری صورت نگرفته است.
با اینکه فعالان میراث‌فرهنگی سال‌ها از ساخت و ساز‌های غیرمجاز در حریم بنا‌های تاریخی کشور گلایه‌مند هستند و یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی مسجد تاریخانه این است که در همین یکی دو سال گذشته در منتهای الیه حریم تاریخانه بنایی با ارتفاع غیرمجاز ساخته می‌شود.
خلیلی‌نژاد می‌گوید: با اینکه ساخت این ساختمان با ۳ طبقه ارتفاع مجاز بوده، اما سازنده ارتفاع آن را بیشتر کرده و به جای سه طبقه، چهارطبقه ساخته است و طبقه غیرمجاز در کمیسیون ماده ۱۰۰ با پرداخت جریمه مجاز شده است!
او می‌گوید: ساخت و ساز در حریم تاریخانه با ارتفاع غیرمجاز مورد اعتراض بسیاری از کنشگران میراث‌فرهنگی قرار گرفت و علیرغم اینکه میراث‌فرهنگی به دفعات تذکر داد و ۵ نامه هم به شهرداری نوشت و تاکید کرد این بنای با ارتفاع غیرمجاز سبب چالش جدیدی برای مسجد تاریخانه و مانع از ثبت جهانی می‌شود، اما متاسفانه در کمیسیون ماده ۱۰۰ صرفا تصمیم به جریمه گرفته شد نه حذف طبقه اضافی!
با اینکه پروژه ساختمانی در حریم مسجد تاریخانه هم‌اکنون متوقف است، اما گفته می‌شود مسئولان میراث‌فرهنگی هیچ توضیحی برای ارزیابان یونسکو درخصوص چرایی ساخت و ساز جدید با ارتفاع غیرمجاز ندارند.
این درحالی است که ساخت و ساز‌های غیراصولی و خلاف ضوابط میراث‌فرهنگی فقط بلای جان تاریخانه نبوده‌اند. آنطور که خلیلی می‌گوید: موانع ریز و درشت دیگری هم وجود دارد که شامل زوائد و آلودگی‌های بصری و زیست محیطی مثل تعمیرگاه‌های موتورسیکلت در مجاورت این مسجد باشکوه است.
این کنشگر میراث‌فرهنگی می‌گوید: متاسفانه دامغان با وجود بنا‌ها و محوطه‌های کهن و ارزشمند هنوز نتوانسته در فهرست جهانی قرار بگیرد و هیچ کدام از آثار و بنا‌های دامغان به ثبت جهانی نرسیده است. کاروانسرا‌های دامغان هم به‌دلیل ساخت و ساز‌های غیراصولی از ثبت جهانی جا ماندند. امیدواریم مسئولان شهری با رفع موانع تاریخانه اجازه ندهند این اتفاق ناخوشایند گریبان مسجد تاریخانه را بگیرد.
