هفت‌خوان دولت پزشکیان؛ توافق آخرین شانس اقتصاد ایران است؟

۳۰ جولای مراسم تحلیف مسعود پزشکیان برگزار شد؛ مراسمی که در جریانش تعداد زیادی از مقامات خارجی برای استقبال از پیروزی اولین رئیس جمهور اصلاح طلب جمهوری اسلا می ایران در دو دهه اخیر، در مجلس گرد آمدند. این مرد ۶۹ ساله که در انتخاباتی زودهنگام پیروز شده، در باب حل بن‌بست طولانی‌مدت برنامه هسته‌ای تهران با قدرت‌های آمریکایی و اروپایی به امید کاهش تحریم‌ها تاکید بسیاری دارد.

به گزارش اقتصادنیوز، پزشکیان در جمع حاضران در این مراسم از جمله مقامات اتحادیه اروپا، چین، روسیه و کشور‌های عربی، گفت: «تا زمانی که این تحریم‌های ناعادلانه برداشته نشود، آرام نخواهم گرفت.» او در ادامه تاکید کرد: «ما می‌خواهیم روابط اقتصادی خود را با جهان عادی کنیم». با این همه چند ساعت بعد ترور اسماعیل هنیه، رهبر ارشد حماس در اقامتگاه خود واقع در قلب ایران معادلات را تحت تاثیر قرار داد. او یکی از مهمانانی بود که برای حضور در مراسم تحلیف به ایران آمد، ترورش هدفمند بود و خاورمیانه را در بزرخ نگران کننده‌ای قرار داده است.

بسیاری در باب نحوه پاسخ احتمالی ایران گمانه زنی می‌کنند و این که می‌تواند گفت منطقه در آستانه لغزش به سمت جنگی تمام عیار قرار دارد یا نه. این ترور خونین چالش‌های بزرگی را در مسیر تحقق تعهدات پزشکیان ایجاد کرده است. از همین رو فایننشال تایمز با انتشار یادداشتی ادعایی نوشت: شانس موفقیت پزشکیان در گرو نحوه عبور از پیچیدگی‌های سیاست در ساختار ژئوپلیتیک و خصومت‌های رو به افزایش با اسرائیل است.

همه احتمالات علیه پزشکیان

فایننشال تایمز در این یادداشت آورده است که محمدصادق جوادی حصار، سیاستمدار اصلاح طلب مدعی است: «وقتی خبر ترور هنیه را شنیدم، با خودم فکر کردم که چه مسیر سخت و دردناکی پیش روی پزشکیان قرار دارد. اسرائیل با تلاش برای کشاندن او به جنگ، رئیس جمهوری ایران را در اجرای وعده نخستش که همانا تعامل با جهان است، به چالش کشید. برخی از رقبای پزشکیان در داخل نیز شاید از این که او درگیر چنین چالشی شده، ناراضی نبودند».

فایننشال تایمز در ادامه یادداشت ادعایی اش آورد که حتی قبل از ترور اسماعیل هنیه، بسیاری در داخل و خارج از ایران که در باب تغییرات چشمگیر در سیاست داخلی یا خارجی تردید داشتند، براین باور بودند که احتمالاتی علیه پزشکیان وجود دارد. محافظه کاران که از منظر ایدئولوژیک مخالف تعامل با ایالات متحده هستند، در سال‌های اخیر قدرت خود را تقویت کرده اند، در حالی که اصلاح طلبان در همین بازه زمانی در حاشیه قرار داشتند. همزمان آنگونه که این نشریه مدعی است، روابط با غرب نیز بدتر شده، زیرا ایران برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده و همکاری‌های نظا‌می‌با روسیه را تقویت کرده است.

به ادعای فایننشال تایمز درگذشت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سانحه سقوط بالگرد زمینه را برای بازگشت اصلاح طلبان فراهم کرد. پس از اعلام برگزاری انتخاباتی زودهنگام، تایید نامزدی پزشکیان برای ریاست جمهوری، بسیاری را شوکه کرد. سیاستمداران اصلاح‌طلب ناگهان انرژی گرفتند و حول برنامه پیشنهادی او گرد آمدند. پزشکیان بدین طریق توانست در دور دوم انتخابات سعید جلیلی، چهره محافظه کار و رقیب خود را شکست بدهد.

این نشریه مدعی است، سیاستمداران اصلاح‌طلب می‌دانند که احتمالاً این آخرین شانس آن‌ها در قدرت است، زیرا در صورت شکست، به سختی می‌توانند اعتماد رای دهندگان را دوباره به دست آورند. فایننشال تایمز در ادامه ادعا کرد، به واسطه اجماع فزاینده در مورد پزشکیان، یک تغییر قابل توجه بی سر و صدا در حال رخ دادن است. برای این تغییر دیر نیست؛ سعید لیلاز، تحلیلگر سیاسی می‌گوید: ما هنوز در نقطه بی بازگشتی قرار نداریم. سیاستمداران اصلاح طلبکه زمانی معتقد بودند جمهوری اسلا‌می‌در در آستانه فصلی پرتنش قرار دارد، اکنون برای دستیابی به مناصب ارشد رقابت می‌کنند.

مسیر دشوار تعامل

این نشریه در ادامه ادعا کرد: پزشکیان علاوه بر تنش‌های ناشی از جنگ اسرائیل و حماس، درست در شرایطی سکان ریاست را در دست گرفته که تنش‌ها میان تهران با غرب افزایش یافته است. از همین رو در صورت افزایش تنش‌ها، ایران در مسیری قرار خواهد گرفت که در قابش رویارویی با غرب در باب برنامه هسته‌ای‌اش اجتناب ناپذیر هست. این در حالی است که مشکلات اقتصادی در داخل به واسطه تحریم‌ها افزایش خواهد یافت.

بیژن عبدالکریمی، استاد فلسفه، ماه گذشته به رسانه‌های ایران گفت: «پزشکیان آخرین سنگر است. اگر دیوار‌های دولت پزشکیان فرو بریزد، تمام بنیاد آسیب خواهد دید و همه متضرر خواهند شد. فرقی ن‌می‌کند اصلاح طلب باشیم یا تندرو. سونا‌می‌شکست همه را با خود خواهد برد» او در ادامه افزود، اما اگر او موفق شود، تنش‌های داخلی و خارجی تا حد زیادی کاهش خواهد یافت، تنش‌ها یی که ار سال ۲۰۱۸ و با خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای میان ایران با آمریکا و قدرت‌های جهانی آغاز شده و به واسطه پس لرزه‌های کمپین فشار حداکثری رئیس جمهوری پیشین به اوج خود رسیده است.

ولی نصر، استاد روابط بین الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین المللی پیشرفته جان‌ها پکینز می‌گوید: «این یک دوره چهار ساله حساس است. نتیجه انتخابات فقط یک مهلت است. انتخاب پزشکیان به تنهایی نمی‌تواند سیاست را تغییر دهد یا ما را به مکان دیگری برساند - این روند است که تعیین می‌کند که آیا او می‌تواند یا نه.»

اجرایی شدن بسیاری از تعهدات پزشکیان از یک طرف به هم صدایی در داخل و از سوی دیگر به رویکرد دولت‌های غربب منوط است. رئیس جمهوری ایران می‌تواند بر سیاست‌ها و جهت گیری‌ها تأثیر بگذارد: او ریاست نهاد‌های کلیدی از جمله شورای عالی امنیت ملی را بر عهده دارد و بر اقتصاد نظارت می‌کند. رئیس جمهور همچنین می‌تواند لحن دولت را هم در داخل و هم در تعامل با جهان خارج بازتعریف کند.

پزشکیان جراح قلب است که دو دهه پیش وزیر بهداشت بود و برای چهار دوره نماینده مجلس. او مدت‌ها به عنوان یک چهره اصلاح‌طلب شناخته می‌شد. پزشکیان به نوبه خود بار‌ها بر دولت وحدت ملی متشکل از محافظه کاران و اصلاح طلبان تاکید کرده است. تحلیلگران می‌گویند که رئیس جمهور اصلاح طلبی که یک دولت میانه رو رهبری می‌کند، به دنبال اجماع است تا تغییرات جدی، که فصل جدیدی را در سیاست ایران رقم می‌زند.

همین استدلال موجب شده تا گروهی مدعی شوند که ایران آماده رایزنی با غرب است، با این فرض که پزشکیان این دیدگاه عمل‌گرایانه را اتخاذ کرده که ایران برای کاهش مشکلات اقتصادی به لغو تحریم‌ها نیاز دارد. به ادعای فایننشال تایمز یکی از چالش‌های کلیدی پیش ایران این است که چگونه می‌توان با آمریکا، قدرت‌های اروپایی، روسیه و چین، امضاکنندگان توافق ۲۰۱۵، درباره توافق هسته‌ای جدید مذاکره کرد. صحنه هسته‌ای و سیاسی از زمان نهایی شدن توافق هسته‌ای به شدت تغییر کرده است. پیشرفت‌های هسته‌ای ایران بسیار بوده است. روسیه متحد ایران به اوکراین حمله کرده است. درگیری اسرائیل و حماس در مواردی زمینه را برای رویارویی تهران و تل آویو هموار کرده؛ آخرین بار ترور اسماعیل هنیه زمینه را برای تصاعد بحران هموار ساخت.

معادلاتی که پیچیده‌تر شده است

این نشریه در ادامه آورده، براساس برجام ایران موافقت کرد در ازای لغو تحریم‌ها، غنی‌سازی اورانیوم خود را تا ۳.۶۷ درصد محدود کند. اما بیش از سه سال است که ایران ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند و به ادعای ناظران در آستانه گریز هسته‌ای قرار دارد.

کارشناسان مدعی اند، افزایش ظرفیت تولید مواد شکافت پذیر کافی تا دو هفته به یکی از چالش‌های غرب تبدیل شده است. به ادعای این گروه، بند‌های اصلی توافقنامه ۲۰۱۵ در سال آینده منقضی می‌شود. دیپلمات‌های غربی بر این باورند که برای حل این بحران به توافق جدیدی نیاز است. دولت بایدن به احتمال زیاد تمایل زیادی برای مذاکرات جدی ندارد بالاخص به واسطه متغیرهایی، چون برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ماه نوامبر، ادامه جنگ اسرائیل و حماس و حمایت ایران از محور مقاومت در منطقه یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید در حالی که پزشکیان «ممکن است بر تعامل با غرب تاکید کند، اما در نهایت تصمیم‌گیری نهایی به او بستگی ندارد» پیروزی ترامپ در نوامبر معادلات را پیچیده‌تر می‌کند. اما به ادعای ناظران حتی در صورت بازگشت ترامپ تهران خواهان مذاکره سازنده است».

علی واعظ، کارشناس مسائل ایران در گروه بحران، می‌گوید بهترین نتیجه ممکن است این باشد که ایالات متحده و ایران به توافقی «برد- برد» برای کوتاه‌مدت دست یابند، مشابه آنچه در سپتامبر گذشته به دست آوردند که شامل مبادله زندانیان بود و به واسطه اش دولت بایدن موافقت کرد که ۶ میلیارد دلار از پول نفت ایران را آزاد کند. اما واعظ مدعی است: «تناسبی میان انتظارات غرب و ایران در مورد مطلوب، مقبول و ممکن وجود ندارد و از همین رو تداوم این بحث‌ها دشوار است». به ادعای ناظران برای پزشکیان، معامله و اجتناب از جنگ منطقه‌ای حیاتی است.

در حالی که او در مورد برنامه‌های اقتصادی خود صحبت کرده، به احتمال زیاد این اقتصاد است که تعیین می‌کند آیا پزشکیان می‌تواند چالش‌ها را کنار بزند یا نه. محمدعلی ابطحی، معاون سابق اصلاح‌طلب رئیس‌جمهور می‌گوید: «اقتصاد اولویت اصلی است، اما ارتباط نزدیکی با سیاست خارجی دارد، که به نوبه خود با سیاست داخلی مرتبط است. به همین دلیل پزشکیان دولت وحدت ملی تشکیل داده است. او تا کنون در کمک به ایجاد یک فضای اجتماعی و سیاسی متفاوت موفق بوده است، فضایی که قابل مقایسه با چند ماه پیش نیست. در غیر این صورت، بیشتر درباره جنگ می‌شنیدیم.»