بیم و امیدهای مذاکرات استانبول

مجتبی نجفی> تا آغاز مذاكرت استانبول چند هفته‌اي بيشتر باقي نمانده است و آنچنان كه مقامات ديپلماسي كشورمان مي‌گويند قرار است اين مذاكرات در اوايل بهمن برگزار شود. 

در يك ابتكار رسانه‌اي و سياسي، ايران از نمايندگان كشورهاي مختلف در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درخواست كرده است كه براي بازديد از تاسيسات اتمي نطنز و اراك به كشورمان سفر كنند. اقدامي كه مي‌تواند در راستاي اعتمادزايي از سوي كشورمان تفسير شود. چند هفته پيش ديلي‌تلگراف خبر داد كه مذاكراتي محرمانه ميان ايران و مقامات تركيه براي دستيابي به يك راه‌حل در جريان است. بعد از اين خبر بود كه وزارت خزانه‌داري آمريكا برخي از شركت‌ها و شخصيت‌هاي ايراني را در ليست تحريم قرار داد. اين تحريم‌ها در حالي صورت گرفت كه پيش از آن وال‌استريت ژورنال از توافق آمريكا و اروپا براي تشديد تحريم‌هاي يكجانبه خبر داده بود. 

ايران بر عكس گذشته واكنش تندي نسبت به تحريم‌هاي يكجانبه نشان نداد. حتي محمود احمدي‌نژاد رئيس‌جمهور كشورمان در تركيه از نشست آتي استانبول به عنوان نقطه عطف مذاكرت ايران و گروه 1+5 نام برد. وي در برخي از مقاطع ديگر نيز بر اهميت اين مذاكرات تاكيد كرده و از روند گفت‌وگوهاي ژنو نيز ابراز رضايت كرده است. مدت زماني است كه نه‌تنها از سوي رئيس‌جمهور بلكه در برخي از رسانه‌هاي كشور و از سوي بسياري از كارشناسان از بازي برد-برد سخن گفته مي‌شود بازي كه مي‌تواند طرفين را براي دستيابي به راه حل‌هاي بينابيني تشويق كند. در حال حاضر كارشناسان داخلي تاكيد مي‌كنند در مذاكرات آتي دو محور بايد براي ايران به رسميت شناخته شود. محور اول پذيرش حق غني‌سازي در ايران از سوي غرب است و محور دوم آغاز فرآيند لغو تحريم‌هاست.

از زماني كه پيشنهادات سه‌گانه رابرت آينهورن، معاون هيلاري كلينتون در امور تسليحات در نوول ابزرواتور فاش شد گمانه زني‌ها در مورد رويكرد دولت اوباما براي حل مسئله هسته‌اي با ايران آغاز شد. اين گمانه‌زني با حضور آينهورن در مذاكرات ژنو 3 تقويت شد و گزارش ديلي‌تلگراف از محتواي مذاكرات محرمانه ايران و تركيه نيز نشان داد كه پيشنهادهاي آينهورن مي‌تواند مبناي مذاكرات استانبول باشد.
 
در پيشنهاد‌هاي سه‌گانه آينهورن يك پيشنهاد از بقيه برجسته تر بود: ارسال اورانيوم ايران به روسيه در ازاي تعهد ايران به عدم نصب سانتريفوژهاي بيشتر و البته پذيرش حق غني‌سازي اورانيوم ايران از سوي غرب. اين همان پيشنهادي بود كه با واكنش منفي شديد فرانسه روبه‌رو شد و حتي فرانسوي‌ها كه اين روزها موضع خصمانه‌تري نسبت به ساير كشورهاي عضو گروه 1 + 5 دارند تهديد كردند كه در صورت ارائه اين پيشنهاد مذاكرات را ترك خواهند كرد. اما به‌نظر مي‌رسد دستگاه ديپلماسي كشورمان با ارسال اورانيوم با غناي كم مشكلي ندارد و نسبت به مقصد اين اورانيوم ابهام دارد. به‌همين دليل ايران به‌واسطه اعتمادي كه به ترك‌ها دارد تمايل دارد تركيه مقصد اورانيوم ايراني باشد. مشكل دوم در اين مورد ميزان اورانيوم است كه به‌نظر نمي‌رسد كشورمان با ارسال سه‌هزار كيلوگرم اورانيوم به خارج از كشور موافقت كند.

استانبول: جشن يا عزاي تندروها؟
راه‌حل منصفانه در مورد مكان و ميزان اين اورانيوم قابل دسترس است اما مشكل اساسي جاي ديگري است. دستيابي به را ه‌حل برد– برد مطلوب طرفين است اما واقعيت اين است كه از هم‌اكنون دولت اوباما براي عدم مذاكره با ايران يا تغيير فاز مذاكرات به‌منظور زمينه چيني براي شكست گفت‌وگوهاي استانبول تحت فشار قرار گرفته است. 

از امروز كنگره جديد آمريكا نيز كار خود را رسما آغاز خواهد كرد. دولت اوباما علاوه بر اينكه در سياست‌هاي داخلي خود مانند بيمه خدمات درماني، بحث‌هاي مالياتي و بودجه با رقباي جمهوريخواهش چالش خواهد داشت در مسائل اساسي سياست خارجي به‌ويژه در برنامه هسته‌اي كشورمان با نمايندگان و سناتور‌هاي جمهوريخواه چالش جدي خواهد داشت. اگر وعده‌هاي اوباما و تلاش‌هاي فراوان وي نبود چه‌بسا فرجام معاهده استارت 2 نيز نه در پايان سال گذشته ميلادي بلكه در سناي جديد مشخص مي‌شد. از زماني كه انتخابات ميان‌دوره‌اي در آمريكا به نفع رقباي جمهوريخواه اوباما پايان يافت تندرو‌ها در ايالات‌متحده عليه برنامه هسته‌اي كشورمان جولان داده‌اند و خواستار اتخاذ رويكرد سخت‌تر هستند. 

برگزاري سمينارها و كنفرانس‌هاي مختلف با محوريت مقابله با ايران كه بيشتر از سوي گروه‌هاي لابي يهودي سازماندهي شده است نشان مي‌دهند كه رئيس‌جمهور‌ دموكرات آمريكا براي رسيدن به توافق هسته‌اي با ايران راه‌درازي در پيش دارد. بخصوص اينكه راديكاليسم اروپايي نيز مي‌تواند در روند مذاكرات مانع ايجاد كند. به‌نظر مي‌رسد هم ايران و هم آمريكا بايد مذاكرات استانبول را جدي تلقي كنند. اگر اين مذاكرات شكست بخورد يا طرفين از عدم تفاهم با يكديگر سخن بگويند مسير براي تندروهايي هموار مي‌شود كه با اصل مذاكره مخالف هستند. 

مسلما از هم‌اكنون سناتور‌هاي تندرو جمهوريخواه منتظرند مرگ سياست ديپلماسي باراك اوباما را در پرونده هسته‌اي كشورمان اعلام كنند. حتي اظهارات افرادي مانند گري‌سيمور، مشاور باراك اوباما در هفته‌هاي گذشته مبني‌بر ضرورت حركت به سمت تحريم ايران در حوزه انرژي نيز در راستاي كاهش فشار مخالفان بوده است. 

اعلام اسامي برخي از شركت‌ها از سوي وزارت خزانه‌داري آمريكا نيز در همين راستا ارزيابي مي‌شود. اين تحريم‌هاي يكجانبه بيشتر از اينكه اقدامي در مقابله با ايران تلقي شوند مي‌توانند ابزاري براي كاهش انتقادهاي تند از باراك اوباما در نظر گرفته شوند. گزارش اخير وال‌استريت ژورنال مبني‌بر كشاندن حوزه تحريم‌ها به انرژي مي‌تواند نمونه‌اي از آماده باش تند روهاي آمريكايي براي پيچيده‌كردن شرايط باشد. به‌همين ميزان كه شكست مذاكرات استانبول مي‌تواند مسير را براي تندروها هموار كند موفقيت در اين مذاكرات نيز مي‌تواند كار را براي اين طيف پيچيده كند.