آیا ایران و عراق از هم دور می‌شوند؟

فرارو-سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز دوشنبه دوم مرداد تایید کرد که بخشی از پول‌های بلوکه‌شده جمهوری اسلامی که در بانک‌های عراق نگهداری می‌شود، به عمان منتقل خواهد شد، اما این وجوه صرفا برای فعالیت‌های غیرتحریمی قابل استفاده است. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی ایران نیز در نشستی خبری به «معافیت» هفته گذشته دولت آمریکا در خصوص بدهی بغداد به تهران اشاره کرده و گفت: «دولت آمریکا اخیرا اعلام کرده مجوز لازم را برای انتقال بخشی از مطالبات به خارج از بانک عراقی صادر کرده و ایران پیگیر دریافت این مطالبات است.»

به گزارش فرارو، نخست‌وزیر عراق دو هفته پیش گفته بود که عراق به‌دلیل محدودیت‌هایی که آمریکا برای انتقال پول به ایران ایجاد کرده است، نتوانسته بدهی‌های خود بابت این واردات را به ایران پرداخت کند. مشکلات پرداخت بدهی‌های عراق به ایران در شرایطی است که عراق به شدت به واردات گاز و برق از ایران متکی است. کمبود برق عراق در ماه‌های اخیر، تا اندازه‌ای به خاطر محدودیت‌هایی پیش آمد که آمریکا برای انتقال پول به ایران ایجاد کرده بود.

در کنار این مسائل، شیاع السودانی، نخست وزیر عراق در جدیدترین اظهارات خود گفت که دولت عراق اصل توازن را در سیاست‌های خارجی خود با کشور‌های منطقه و جهان دنبال می‌کند و اجازه نخواهد داد که عراق به نزاع‌هایی کشیده شود یا اینکه صحنه تسویه حساب‌ها باشد، بلکه اهتمام دارد که نقش پیشرو خود را ایفا کند. با توجه به تمامی این موارد، فرارو با علی بیگدلی، کارشناس ارشد سیاست خارجی و تحلیلگر روابط بین الملل گفتگو کرده تا به این سوالات پاسخ دهد که مناسبات ایران و عراق در چه وضعیتی است و این روابط در سایه تغییرات دیپلماسی عراق چه تغییراتی خواهد کرد:

عراق در حال توسعه روابط با آمریکا و کشور‌های عرب است

علی بیگدلی درخصوص رویکرد‌های دولت فعلی عراق در حوزه روابط با کشور‌های منطقه گفت: «قبل از هر چیز و به عنوان مقدمه باید دقت داشته باشیم که عربستان سعودی به شدت پافشاری دارد که ایران از کشور‌های عرب منطقه فاصله بگیرد، همانطور که دیدیم سوریه نیز به نشست سران کشور‌های عرب دعوت شد و استقبال مناسبی نیز از این کشور شد؛ بنابراین مقدمات برگشت بشار اسد علیرغم همه مشکلات پیشین فراهم شده است. سفر آقای اردوغان به عربستان سعودی، امارات و قطر، نیز باعث شد طرح ایجاد مسیر جاده‌ای از خلیج فارس تا استانبول و آنکارا تقویت شود. نکته مهم در این میان، عبور این مسیر از عراق است. عراق برای حمل و نقل کالا‌های کامیونی بهترین فرصت ترانزیتی را کسب می‌کند و اجرای طرح مذکور کاملا به نفع اقتصاد و دیپلماسی این کشور خواهد بود.»

وی افزود: «تقریبا تمامی کشور‌های حاشیه خلیج فارس، سفارتخانه‌هایی فعال در عراق دارند و کمک‌های مالی زیادی نیز به عراق خواهند کرد. حتی عربستان و کویت پیشنهاد داده اند همین گاز و برق که ما به عراق میفرستیم را تامین کنند؛ بنابراین عراق قدم‌های بلندی را به سوی پیوستن به کشور‌های عرب و همبستگی با آنان برداشته است. این نکته مهم نیز وجود دارد که آمریکایی‌ها هر روز در حال تثبیت و تقویت نفوذ خود در عراق هستند. در نتیجه، سرمایه گذاری طولانی ما در عراق برای ایجاد کانون‌های امنیتی، به تدریج کاهش پیدا می‌کند.»

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در خصوص روابط ایران و عراق گفت: «درست است که به دلیل همسایگی و نزدیکی دو کشور ایران و عراق همیشه بازتابی از وجود ما در عراق حس می‌شود، ولی عراق با مشکلاتی در ارتباط با ایران مواجه است که سعی دارد این مشکلات را به شیوه خاص خود حل کند. اما موضوع دیگر که از دید من توهین آمیز است، سخنان سران آمریکایی درباره طلب‌های ما از عراق است. دریافت مطالبات ما از عراق توسط کشور دیگری انجام می‌شود و مطالبات نه به شکل نقدی، بلکه به شکل دارو و محموله‌های غذایی خواهد بود. این نوع برخورد، همان سیستم «نفت در برابر نان» است که آمریکایی‌ها درباره صدام حسین نیز اجرا می‌کردند. با صدور قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد در آوریل ۱۹۹۵ و به دنبال تحریم‌های سازمان ملل ضد عراق پس از حمله این کشور به کویت، برنامه نفت در برابر نان/غذا به اجرا درآمد. مطابق قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت، عراق می‌توانست محصولات نفتی خود را صادر کند، اما روش دریافت پول شبیه همین شرایط فعلی ایران بود. یعنی عراق نفت صادر می‌کرد و به جای آن نیاز‌های انسانی (مواد غذایی و دارویی) استفاده می‌کرد. با توجه به محدودیت‌های گسترده این نوع برنامه، از دید من، این رفتار تحقیر کننده ارزیابی می‌شود.»

این کارشناس روابط بین الملل تاکید کرد: «روابط ما با عراق چندان سرمایه گذاری پذیر و با دوام نیست. فراموش نکنیم که هم اکنون آمریکایی‌ها در حال آموزش دادن ارتش عراق هستند و سلاح‌های جدیدی نیز در اختیار این کشور می‌گذارند. همین موضوع می‌تواند باعث شود عراق در آینده از ما فاصله بیشتری بگیرد. آمریکایی‌ها ۱۴ بانک عراقی را به دلیل ارتباط پنهانی با ایران تحریم کرده اند، بنابراین سیستم بانکی عراق برای ایالات متحده قابل اعتماد نیست و به همین دلیل نیز آمریکا مسیر پول‌های ایران را به سمت کشور‌های دیگر هدایت کرده است. قطر نپذیرفت این فرایند را انجام دهد و در نتیجه پول‌ها به قطر نرفت و وارد عمان خواهد شد. بر این اساس اگر قرار باشد دارو بخریم، باید عمانی‌ها برای ما هزینه‌ها را حساب کنند.»