ماجرای بسته ارزی مجلس چه بود؟

بعد از کتمان دریافت بسته ارزی مجلس از سوی دولت، خانه ملت نوشت: بسته مجلس برای مدیریت بازار ارز ۷۰ روز پیش در قالب گزارش نظارتی در صحن مجلس قرائت و منتشر شد علاوه بر این رئیس کمیسیون اقتصادی نیز طی نامه‌ای به رئیس جمهور پیشنهاد اجرایی را تبیین کرد.

به گزارش تسنیم، همزمان با تشدید نوسانات ارزی در بازار ارز، رئیس مجلس اعلام کرد: بسته پیشنهادی کمیسیون اقتصادی ۴۰ روز قبل به دولت و رئیس‌جمهور ارائه شد و ما به‌عنوان مجلس شورای اسلامی کارمان را انجام دادیم.

اما سخنگوی دولت در واکنش به ارسال بسته ارزی مجلس به دولت اعلام کرد: چنین بسته‌ای به دولت تحویل نشده و در صورتی که مجلس طرح مشخصی برای مدیریت ارز داشته باشد، در دولت بررسی خواهد شد.

حال خبرگزاری خانه ملت در پاسخ به دولت در گزارشی تأکید کرده که بسته مجلس برای مدیریت بازار ارز ۷۰ روز پیش و زمانی که نرخ دلار در بازار آزاد کمتر از ۴۰ هزار تومان بود در قالب گزارش نظارتی در صحن مجلس قرائت و منتشر شد علاوه بر گزارش مذکور رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز طی نامه‌ای به رئیس جمهور در ۱۹ آذر سال جاری شرایط بازار ارز را تبیین و پیشنهاد اجرایی برای بهبود عملکرد مدیریت دولت در بازار ارز ارائه کرد.

در توضیحات مجلس آمده است: قیمت ارز در چندماه گذشته روند صعودی در پیش گرفت و طبیعتاً اقتصاد کشور را با چالش روبرو کرد چرا که اقتصاد و تولید ما به واردات کالا‌های سرمایه‌ای و واسطه‌ای نیاز دارد و اهمیت موضوع و دغدغه نمایندگان درباره تبعات رشد نرخ ارز در بازار‌های مختلف باعث شد تا از همان ابتدای شروع روند افزایشی نرخ ارز، کمیسیون اقتصادی مجلس به‌عنوان کمیسیون تخصصی به مسئله ورود کند و گزارش نظارتی آماده کند و به دلیل اهمیت موضوع حتی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیزطی نامه‌ای به شماره ۸۹۵۶۸ مورخه ۱۹ آذر ۱۴۰۱ شرایط بازار ارز را در آن مقطع زمانی (ابتدای روند افزایشی نرخ ارز) برای رئیس جمهور تبیین کند و پیشنهاد اجرایی برای بهبود عملکرد مدیریت دولت در بازار ارز ارائه کند.

اما علاوه بر نامه رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس به رئیس جمهور در تاریخ ۱۹ آذر سال جاری، گزارش تخصصی و نظارتی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با عنوان «سیاست‌ها و اقدامات ارزی دولت سیزدهم» در ۴ دی ماه سال ۱۴۰۱ در جلسه علنی مجلس قرائت شد و در این گزارش مسائل پیش روی مدیریت بازار ارز و راهکار‌های اصلاحی تبیین شد که طبیعتاً کمترین انتظار این بود که تیم اقتصادی دولت به گزارشی که در جلسه رسمی صحن علنی مجلس قرائت شد، توجه می‌کرد و با لحاظ تدابیر مدیریتی اجازه نمی‌داد تا نرخ ارز، به قیمت‌های روز اخیر برسد.

در گزارش کمیسیون اقتصادی عنوان شد سیاست‌های ناکارآمد ارزی گذشته در حال تکرار است و طبیعتاً تداوم سیاست‌های تکراری مانند تعیین دستوری نرخ ارز و افزایش عرضه اسکناس ارز، نابسامانی بازار ارز را افزایش می‌دهد و نکته بسیار مهم این است که برای بهبود وضعیت بازار ارز، راهکار‌های اصلاحی ارائه شد، اما علی رغم هشدار‌های کمیسیون اقتصادی، راهکار‌های اصلاحی و سیاست‌های صحیح اقتصادی پیشنهادی مجلس از سوی تیم اقتصادی بصورت جدی و به موقع لحاظ نشد و افزایش نرخ ارز ادامه یافت به نحویی که علاوه بر مؤلفه‌های اقتصادی نقش مؤلفه‌های روانی در رشد نرخ ارز پررنگ شد و بسیاری از مردم حتی سرمایه‌های خرد خود را برای حفظ ارزش، تبدیل به طلا و ارز کردند و طبیعتاً بازار‌های مختلف با تلاطم و گرانی‌های بیشتر روبرو شد.

در گزارش کمیسیون اقتصادی درباره تأثیرات وجود انواع نرخ ارز و روند تاریخی نوسانات نرخ ارز و همچنین مسائل پیش روی بازار اسکناس و حواله ارز مطالبی بیان شد و عنوان شد نباید سیاست تثبیت نرخ اسمی ارز بکار گرفته شود و حتی هشدار داده شد نباید موضوع نرخ ارز ترجیحی به مانند تجربه ارز ۴۲۰۰ تومانی تکرار شود چرا که معضلات و رانت برای عده‌ای در پی خواهد داشت.

در گزارش کمیسیون اقتصادی تأکید شده بود که باید به تجربیات گذشته در حوزه بازار ارز توجه شود و حتی اشاره شد که عملکرد بانک مرکزی انگیزه اجاره کارت ملی و فروش ارز در بازار غیررسمی را در جامعه ایجاد کرده است در حالی که طبق «قانون اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز» این نحوه فروش ارز در بازار غیررسمی مصداق جرم قاچاق ارز محسوب می‌شود و بستر فساد را فراهم می‌کند.

نکته مهمی که در آن مقطع زمانی در گزارش مجلس عنوان شد بحث انفعال بانک مرکزی به واسطه تأثیر نهاد‌هایی مانند؛ کمیته رصد بازار ارز و کمیته مداخلات ارزی بود از طرفی تأکید شد نباید بر اطلاعات گمراه کننده مانند مازاد عرضه در سامانه نیما اتکا داشت.

بطور مثال بخشی از عرضه روزانه ارز بانک مرکزی مربوط به ارز‌های بی‌کیفیت از بابت پرهزینه بودن انتقال بین‌المللی است که طبیعتاً مازاد عرضه ناشی از این ارز‌ها موجب خوش بینی کاذب در تصمیم گیران می‌شود.

در هرصورت از گزارش کمیسیون اقتصادی می‌توان نتیجه گرفت؛ تعدد نرخ‌های رسمی و فاصله معنادار با بازار غیررسمی، اتکاء خطرناک سیاستگذار به آمار گمراه کننده مازاد عرضه در سامانه نیما، عدم پذیرش واقعیت افزایش نرخ ارز متناسب با واقعیت‌های اقتصادی و اصرار بر سیاست شکست خورده تثبیت نرخ اسمی ارز، خروج ۱۰ میلیارد دلار ارز (به صورت اسکناس و حواله) از فرآیند‌های رسمی با ادامه رویه فعلی، اهم مسائلی است که تحت شعاع نگاه کوتاه مدت تصمیم گیران در حوزه ارزی قرار گرفته است که اگر بطور جدی مورد توجه قرار می‌گرفت در مدیریت بازار ارز تأثیر داشت.

از طرفی پیشنهادات اصلاحی کمیسیون اقتصادی در مدیریت بازار که بر ضرورت تغییر نگاه به مسأله کاهش ارزش پول ملی به عنوان چالش کلان اقتصادی تأکید داشت که براساس گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس نیازمند همراهی همه اجزا حاکمیت برای کاهش رشد مازاد نقدینگی نسبت به تولید است و تغییر سیاست، از تثبیت نرخ اسمی ارزی (که به ناگزیر شکست خورده و در نهایت منجر به افزایش جهشی نرخ ارز می‌شود) به تثبیت نرخ حقیقی ارز همراه با کمترین نوسان بود.

از طرفی اگرپیشنهاد اصلاح کمیسیون اقتصادی مبنی بر حداقل کردن نرخ‌های ارز موجود در نظام رسمی ارزی و نزدیک کردن آن‌ها به نرخ غیررسمی مورد توجه قرار می‌گرفت تأثیر جدی در مدیریت بازار داشت.

نکته دیگر اینکه نباید فراموش کرد پیشنهاد تمرکز تصمیم گیری، اختیارات و مسئولیت‌ها در خصوص مدیریت بازار ارز در بانک مرکزی و عدم تحمیل اقدامات دستوری از سوی دولت مانند تعیین سقف نرخ ارز در معاملات رسمی با تاخیر مورد توجه قرار گرفت.

تغییر رویکرد مدیریت نرخ ارز و بهبود ابزار‌ها برای مداخله در دو بازار حواله و اسکناس، حکمرانی ریالی جهت کاهش عملیات سفته بازانه و تقاضای فرار سرمایه، تغییر ساختار عملکرد بازار متشکل از بستری برای توزیع اسکناس به بستری برای کشف نرخ عمده اسکناس، افزایش تدریجی متوسط نرخ فروش ارز صادرکنندگان عمده به میزان حداکثر ۵ درصد پایین‌تر از فروش نرخ ارز سایر طی دو ماه، افزایش نرخ فروش ارز صادرکنندگان غیرعمده و الزام واردکنندگان گروه کالا‌های کمتر ضروری (مانند موبایل)، بهبود نقشه ارزی-تجاری از طریق ایجاد زمینه‌های لازم برای استفاده از منابع موجود در چین به جای خرید درهم (تا حد امکان) و عدم تبدیل ارز‌های نفتی تخصیص داده شده به کالا‌های اساسی به درهم و همچنین تعریف نقش برای بانک مرکزی در نحوه دریافت مابه ازای صادرات نفتی از دیگر راهکار‌های کمیسیون اقتصادی مجلس برای مدیریت بازار ارز بود که در گزارش قرائت شده کمیسیون اقتصادی مجلس به تفصیل آمده است.

در هرصورت باید توجه شود براساس قانون مسئولیت و اختیارات حوزه ارز و ریال و سکه متوجه بانک مرکزی است و تیم اقتصادی دولت اگر در حوزه مسایل ارزی به وظایف قانونی خود عمل کند شاهد بی‌ثباتی و وضعیت فعلی بازار ارز، طلا و سایر بازار‌های اقتصادی نخواهیم بود و بدیهی است سخنگوی دولت باید به مطالبات نمایندگان مجلس و محتوای جلسات علنی که برگرفته از خواسته مردم است توجه بیشتری داشته باشد و قابل پذیرش نیست که سخنگوی دولت عنوان کند تاکنون بسته پیشنهاد ارزی مجلس را دریافت نکرده چرا که علاوه بر نامه نگاری رئیس کمیسیون اقتصادی به رئیس جمهور درباره وضعیت بازار ارز، گزارش نظارتی مجلس در جلسه رسمی قرائت شده است.

بر فرض بی‌اطلاعی سخنگوی دولت از جلسه نظارتی ۴ دی مجلس در خصوص ارز، وزیر محترم اقتصاد و رئیس بانک مرکزی و معاونان و مدیران کل پارلمانی دولت که در مجلس حضور دارند که در انتقال اطلاعات مهم این جلسه نقش آفرینی می‌کردند.