ارتباط میان کوسه‌ها و گرم شدن زمین چیست؟

غربی‌ترین نقطه استرالیا، یکی از دورافتاده‌ترین سواحل اقیانوس هند، نام بامسمایی دارد، خلیج کوسه. دستکم ۲۸ گونه کوسه در آب شفاف و علفزار مواج کف این خلیج، بزرگترین علفزار دریایی جهان، شنا می‌کنند و بخصوص ببرکوسه‌ها دائم از ورودی‌های پردندانه این خلیج گذر می‌کنند. این شکارچیان عظیم ۴/۵ متری، از لابلای علف‌های کف خلیج شنا می‌کنند و هر از گاهی یک گاو دریایی باابهت را که مشغول چراست، بسرعت می‌ربایند.

ببرکوسه‌ها برای آبزیانی که شکار می‌کنند خطرناکند، اما وجودشان برای سلامت زیست‌بومی که خود و شکارشان در آن زندگی می‌کنند حیاتی است. در واقع، با اینکه کوسه‌ها برای انسان‌ها ترسناکند، اما متحد بسیار توانمندی در مقابله با گرم شدن زمین هستند.

در اصل همه چیز برمی‌گردد به نوار‌های مخملی علف‌هایی که در آب‌های کم‌عمق خلیج کوسه موج می‌خورند. این علف‌های دریایی غذای خوراک لاک‌پشت سبز دریایی هستند و انواع گاو دریایی مثل ماناتی و دوگانگ (که در سواحل جنوب ایران وجود دارد و در معرض خطر است و تا روزی ۴۰ کیلو علف دریایی می‌خورد).

وزن دوگانگ می‌تواند به ۵۰۰ کیلوگرم برسد و غذایی غنی برای ببرکوسه‌هاست. ببرکوسه‌ها با پایین نگه‌داشتن جمعیت گاوان دریایی، به رشد و بالیدن علفزار دریایی کمک می‌کنند. یک علفزار دریایی سرزنده در هر مایل مربع دو برابر بیشتر از جنگل زمینی دی اکسید کربن در خود نگه می‌دارد.

کاهش جمعیت کوسه‌ها

شواهد بوضوح نشان می‌دهند در تمام دنیا جمعیت کوسه‌ها رو به کاهش است و مقصر اصلی هم انسان است. طبق آخرین ارزیابی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، ۳۷.۵ درصد تمام گونه‌های کوسه و سفره‌ماهی در خطر انقراض هستند.

کاترین مکدونالد زیست‌شناس متخصص حفظ زیستگاه‌های دریایی و مدرس دانشگاه میامی می‌گوید از سال ۱۹۷۰ جمعیت کوسه‌ها و سفره‌ماهی‌ها ۷۱ درصد کاهش پیدا کرده است. عامل اصلی صید بی‌رویه است، ولی از بین رفتن زیستگاه، کمبود طعمه و افت کیفیت آب هم موثر هستند.

در استرالیا هم تعداد کوسه‌ها رو به کاهش است. بنا به تخمین، در آنسوی استرالیا، دز شمال شرقی در سواحل کوئینزلند، جمعیت ببرکوسه‌ها دستکم ۷۱ درصد کم شده، عمدتا به دلیل صید بی‌رویه یا افتادن در تور‌هایی که برای آبزیان دیگر پهن شده‌اند.

در دریا‌های کارائیب و اندونزی هم جمعیت کوسه‌ها کاهش داشته است و تغذیه بیش از حد گیاهخوارانی مثل لاک‌پشت‌های دریایی لطمه‌ای جدی به علفزار‌های دریایی زده و ۹۰ تا ۱۰۰ درصدشان را از بین برده است.

کم شدن کوسه‌ها یعنی آبزیان گیاهخوار هرچه بیشتر علف بخورند و کربن کمتری در این علفزار‌های دریایی انبار شود.

نابودی علفزار‌های دریایی فقط امکان جذب کربن را کم نمی‌کند بلکه مقاومت این زیستگاه‌ها را در مقابل تغییرات شدید آب و هوا مثل گرمای شدید نیز ضعیف می‌کند.

ساحل غربی استرالیا در سال ۲۰۱۱ گرمای کم‌سابقه‌ای را تجربه کرد طوریکه دمای آب اقیانوس مدت دو ماه پنج درجه بیشتر شد. برای علف دریایی غالب در خلیج کوسه، آمفیبولیس آنتارکتیکا (سیم‌علف قطب جنوب)، این گرمای شدید فاجعه‌بار بود و بیش از ۹۰ درصد آن از بین رفت، آسیبی که تابحال در این ابعاد در این خلیج دیده نشده است. علفزار‌های آمفیبولیس آنتارکتیکا غنی و متراکمند، رسوبات را در خود نگه می‌دارند و غذای چرندگان را تامین می‌کنند.

از بین رفتن این علف برای گاوان دریایی خلیج کوسه ضیافتی برپا کرد. آن‌ها علف دریایی دیگری را دوست دارند که سخت‌تر پیدا می‌شود. این علف کوچکتر معمولا در لابلای آمفیبولیس آنتارکتیکای دراز و انبوه از دسترس دور است.

وقتی دسترسی به این علف دریایی حاره‌ای آسان‌تر شود، علاقه زیاد گاوان دریایی به آن باعث می‌شود به نوعی چرای ویرانگر روی آورند که به "حفاری برای علف" معروف است، یعنی کف دریا را برای رسیدن به ریزوم (ساقه زیرزمینی) علف دریایی مورد علاقه خود می‌کَنند. این کار بازسازی بستر‌های متراکم آمفیبولیس آنتارکتیکا را سخت‌تر می‌کند.

ببرکوسه‌های خلیج کوسه توانستند با پایین نگاه داشتن جمعیت گاوان دریایی تا حدی تعادل را حفظ کنند و تمام علف دریایی خلیج از بین نرفت. ولی این سوال مطرح شد که اگر این کوسه‌ها نبودند، آیا این زیست‌بوم که آمفیبولیس آنتارکتیکا در آن علف اصلی است، می‌توانست زنده بماند؟

برای پاسخ دادن به این سوال، پژوهشگران دانشگاه فلوریدا به سرپرستی راب نوویکی، مدتی را در شرق استرالیا گذراندند. آنجا تعداد کوسه‌ها کمتر بود و گاوان دریایی تقریبا بدون مزاحمت مشغول چرا بودند. غواصان علف‌های دریایی را چیدند و شرایط را شبیه‌سازی کردند تا گاوان دریایی بدون خطر شکارچی مشتاقانه مشغول حفاری مخرب خود شوند.

پژوهشگران مشاهده کردند علف‌های دریایی، بویژه آمفیبولیس آنتارکتیکا، بسرعت کم شدند و زیست‌بوم اکوسیستم شروع به تغییر کرد به سمت یک زیست‌بوم حاره‌ای با غلبه علف‌های دریایی گرمسیری.

راب نوویکی می‌گوید: "متوجه شدیم اگر کنترلی بر چرای دوگانگ‌ها نباشد، حفاری آن‌ها بسرعت بخش‌های بزرگی از علفزار دریایی را از بین می‌برد. "

این تغییرات ممکن است مدت‌ها باقی بمانند: "وقتی علفزار دریایی احیا می‌شود، زیست‌بوم متفاوتی به نظر می‌رسد و گونه‌های دیگری غالب می‌شوند".

این یافته‌ها تاکیدی دوباره هستند بر نقش کوسه‌ها در خلیج کوسه: "اگر ببرکوسه‌ها نباشند که جمعیت دوگانگ‌ها را کنترل کنند، این خلیج احتمالا به علفزار دریایی گرمسیری تبدیل می‌شود".

راب نوویکی و همکارانش به این نتیجه رسیدند که اگر تعداد کوسه‌ها با همین روند فعلی در دنیا کاهش پیدا کند، احتمالا این زیست‌بوم‌های اقیانوسی سرشار از کربن، تغییرات اقلیمی مثل گرمای شدید را تاب نمی‌آورند.

بکا سلدن استادیار علوم زیستی در کالج ولزلی می‌گوید به دلیل زیست‌بوم منحصربفرد، عواقب وخیم‌تری ممکن است در انتظار خلیج کوسه باشد که "شبکه غذایی نسبتا ساده‌ای دارد و شکارچیان، چرای علفخواران دریایی بزرگ را محدود می‌کنند". به عبارت دیگر، در شرایط مشابه، زیستگاه‌های ساحلی دیگر ممکن است وضعیتشان به اندازه خلیج کوسه وخیم نشود.

ببرکوسه‌ها، جز پایین نگهداشتن تعداد گاوان دریایی و افزایش تاب‌آوری علفزار‌های دریایی یک نقش مهم دیگر هم در سلامت زیستگاه دارند، با مدفوعشان که مثل کود عمل می‌کند و با جسدشان.

بکا سلدن می‌گوید: "مهره‌داران که عمر طولانی دارند، در واقع مثل انبار کربن عمل می‌کنند، کربن سطح اقیانوس با مدفوع و لاشه آن‌ها به کف اقیانوس می‌رود".

فروروی کربن در نهنگ‌ها پدیده‌ای شناخته شده است، اما پژوهش‌هایی نشان داده‌اند این در کوسه‌ها هم صدق می‌کند.

یکی از این تحقیقات به سرپرستی جسیکا ویلیامز در امپریال کالج لندن نشان داد که مدفوع کوسه آبسنگی خاکستری که معمولا در آب‌های صخره‌ای کم عمق یافت می‌شود، منبع مواد مغذی مثل نیتروژن برای زیستگاه خود است. این پژوهشگران تخمین زدند بیش از ۸ هزار کوسه آبسنگی خاکستری در جزایر مرجانی پالمیرا در مرکز اقیانوس آرام روزانه حدود ۹۴.۵ کیلوگرم نیتروژن دفع می‌کنند.

در خلیج کوسه ببرکوسه‌ها زمان زیادی را صرف شکار و حرکت در بستر علفزار دریایی می‌کنند و احتمالا همین خاصیت کوددهی به گیاهان را دارند. بکا سلدن می‌گوید: "کوسه‌های بزرگ میان‌دریا مثل کوسه آبی، کوسه ماکو و کوسه سرچکشی بیش از همه این فایده را دارند".

برای افزایش تعداد کوسه‌ها، طرفداران محیط‌زیست در برابر مانع سختی قرار می‌گیرند: صنعت ماهیگیری.

به گفته کارشناسان برای ماهیگیری پایدارتر حرکت‌هایی شده، ولی بخش بزرگ این صنعت هنوز روش‌هایش را اصلاح نکرده و همین اصلی‌ترین دلیلی است که تعداد شکارچیان آبزی در راس زنجیره غذایی، رو به کاهش است.

علاوه بر این، قوانین و مقررات حمایت از حیوانات و سفت‌وسخت بودن آن‌ها در کشور‌های مختلف فرق دارند. راب نوویکی می‌گوید: "ماهیان شکارچی اغلب مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند و ممکن است از حوزه قضایی چند کشور عبور کنند که ممکن است در بعضی از آن‌ها قوانین محافظت وجود نداشته یاشد یا از روش‌های ماهیگیری پایدار استفاده نشود. "

جلوگیری از ماهیگیری غیرقانونی و زیان‌بار نبرد سختی است، اما مصرف‌کنندگان به محیط‌زیست هشیارتر شده‌اند و ماهیگیری پایدار را به ماهیگیری مخرب ترجیح می‌دهند.

راب نوویکی می‌گوید: "مدیریت پایدار، هماهنگ و مبتنی بر زیست‌بوم ابزار اصلی برای حفظ این شکارچیان و نقش اکولوژیک آنهاست. مردم هر روز می‌توانند با کسب اطلاعات، با مطالعه علمی آگاهتر شوند و از صنعت ماهیگیری بخواهند محیط‌زیستی‌تر بشود و بماند".

به عقیده او جدا از ماهیگیری پایدار، تنها راه حفاظت از حیات دریایی کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در تمام دنیاست: "اگر می‌خواهیم اکوسیستم‌های خود را برای قرن‌های آینده حفظ کنیم، باید همزمان با حل معضل گرمایش زمین، از گونه‌ها جانوری و گیاهی هم محافظت کنیم".

حتی اگر تعداد کوسه‌ها زیاد هم شود، سهم آن‌ها در کاهش کربن بخش ناچیزی از تلاش برای جلوگیری از گرمایش زمین خواهد بود. با اینحال تردیدی نیست افزایش تعداد کوسه‌ها تاثیر فراگیری بر زیست‌بوم‌های دریایی دارد که هر یک بنحوی به علف دریایی سالم و فراوان وابسته‌اند.

کوسه‌ها می‌توانند زیست‌بوم‌های دریایی را برای مقابله با تغییرات شدید اقلیمی تقویت کنند، بشرط آنکه امکان رشد و زندگی از آن‌ها گرفته نشود.

منبع: بی‌بی‌سی