چرنوبیل چینی؟

شی ژنگلی، ویروس شناس مطرح چینی در یک مصاحبه مدعی شد که حدس و گمان‌ها در مورد نشت ویروس از آزمایشگاه ووهان، بی‌اساس است، اما رفتار‌های مشکوک چین، اعتبار ادعای ژنگلی را زیر سوال می‌برد. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، از نظر سیاستمداران و گروهی از دانشمندان، ژنگلی کلید این نکته مهم است که آیا این ویروس همه‌گیر از یک آزمایشگاه چینی فرار کرده است یا نه؟

به گزارش دنیای اقتصاد؛ در مقابل شی ژنگلی از نظر دولت کمونیستی چین و مردم کشورش قهرمان مهار اپیدمی در این کشور است و او قربانی تئوری‌های توطئه مخرب غربی‌ها شده است. با این حال این دانشمند چینی بار دیگر در مرکز تقابل روایت‌ها از نشت ویروس در ووهان قرار گرفته است؛ جایی که این ویروس برای اولین‌بار از آنجا شروع به رشد کرد تا به یک پاندمی تبدیل شود.

این ایده که ویروس احتمالا از آزمایشگاه خارج شده باشد، مدت‌ها به دلیل تقابل دانشمندان با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، غیرقابل تصور انگاشته می‌شد. اما با بررسی دقیق بایدن و دولتش که صداقت بیشتری به خرج داده‌اند، این نظریه دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است. با این حال برخی دانشمندان بر این موضوع اصرار دارند که هنوز هیچ مدرک متقنی وجود ندارد که نشان دهد این ویروس از آنجا نشت کرده باشد. اما بیشتر آن‌ها می‌گویند که فرضیه پیشین خیلی شتابزده و بدون بررسی‌های دقیق بیان شده است و هم اینک سوالات بی‌پاسخ فراوانی در مورد نشت این ویروس از مرکز آزمایشگاه ویروس‌شناسی ووهان وجود دارد.

برخی دانشمندان می‌گویند دکتر شی آزمایش‌های پرخطری را با ویروس کرونا در آزمایشگاه‌هایی انجام داد که از ایمنی کافی برخوردار نبودند. برخی دیگر خواستار شفافیت و ارائه اطلاعات دقیق از سوی چین هستند و گفته‌اند به دنبال مدارکی هستند که نشان می‌دهد علائم اولیه بیماری کووید-۱۹ برای نخستین‌بار در بین برخی از کارکنان آزمایشگاه ووهان دیده شده است.

دکتر شی این اتهامات را رده کرده و از آزمایش‌های خود و آزمایشگاهش به شدت دفاع می‌کند. در این زمینه البته دکتر شی گفته است که خط مشی او اینگونه است که با خبرنگاران به‌طور مستقیم صحبت نمی‌کند، اما وی در حد چند کلمه‌ای در این مورد توضیح می‌دهد. او می‌گوید: «من چگونه می‌توانم مدرکی ارائه دهم، در حالی که هیچ چیز وجود ندارد.» او که در مکالمه کوتاه تلفنی صدای خود را بالا برده بوده، تاکید کرد: «من نمی‌دانم دنیا اصلا از کجا به چنین نتیجه‌ای رسیده است.» او در یک پیام کوتاه هم گفته بود مدام به یک دانشمند تهمت‌های ناروا می‌زنند.

در یک مصاحبه نادر از طریق ای‌میل، او این اتهامات را بی‌اساس دانست و گفت: شواهدی وجود ندارد که همکاران وی پیش از بروز همه‌گیری دچار علائم این ویروس شده باشند. با این حال یک سوال که در مرکز توجه قرار گرفته، از او پرسیده می‌شود: آیا قبل از شیوع همه‌گیری، آزمایشگاه دکتر شی منبع خاصی از این ویروس جدید را داشته است که پاسخ وی به این سوال منفی است.

این در حالی است که امتناع چین از تحقیقات مستقل و عدم اشتراک داده‌ها از سوی دکتر شی، باورپذیر کردن ادعا‌های وی را دشوار کرده است. این دو مولفه، هم اینک سوءظن‌های آزاردهنده‌ای را در مورد آزمایشگاه این شهر برانگیخته؛ موسسه‌ای که به خاطر کار روی خفاش‌ها شهرت پیدا کرده است.

اگرچه برخی طرفدار ریشه‌های طبیعی این پاندمی هستند، اما آن‌ها نیز به نقش مرکز ویروس‌شناسی ووهان اشاره می‌کنند و می‌گویند که حیوانات خطرناکی در این آزمایشگاه نگهداری می‌شوند که برای انسان‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد. دولت چین هم تاکنون رفتاری با وی نداشته است که نشان دهد او مورد سوءظن بوده است. به‌رغم حدس و گمان‌های زیاد در مورد فعالیت‌های دکتر شی، او همچنان بدون دغدغه تحقیقات خود را ادامه می‌دهد و بدون کم و کاست در دانشگاه برای تدریس حضور پیدا می‌کند. در این بحث سهم دانشمندان و مطالعات‌شان در شیوع این پاندمی مورد توجه است.

برخی از دانشمندان سناریوی نشت آزمایشگاهی را در تلاش برای «افزایش عملکرد» این ویروس بیان می‌کنند و مدعی‌اند دانشمندان قصد داشته‌اند تا خطرات و رفتار آن را در حالت قدرتمند بررسی کنند. بسیاری از دانشمندان خواستار شناسایی منشأ این ویروس جدا از سیاست‌زدگی‌ها و مرز‌های جغرافیایی هستند.

دیوید رلمن، میکروبیولوژیست از دانشگاه استنفورد و یکی از نویسندگان نامه اخیر در ژورنال‌ساینس که به امضای ۱۸ دانشمند رسیده است، می‌گوید: «ما به دنبال مقصر یا اینکه از آزمایشگاه نشت کرده باشد نیستیم ما فقط از آزمایشگاه‌ها، آژانس‌های سلامت و بهداشت می‌خواهیم تا سوابق اطلاعاتی‌شان را در اختیار عموم قرار دهند.» با این حال دکتر رلمن به این نکته نیز معترف است که این بزرگ‌تر از کار یک دانشمند، موسسه یا هر کشوری است و هرکسی، هر کجا داده‌ای دارد باید در اختیار عموم قرار دهد.

شفافیت مهم است

بسیاری از ویروس شناسان معتقدند که ویروس کرونا به احتمال زیاد از یک حیوان به یک انسان دیگر در محیط خارج از آزمایشگاه وارد شده است. اما برخی از دانشمندان با در نظر گرفتن ریشه‌های طبیعی پاندمی، خواستار بررسی نشت آزمایشگاهی این ویروس نیز هستند. طرفداران نشت آزمایشگاهی پای دکتر شی را وسط می‌کشند و می‌گویند در آزمایشگاه وی خفاش‌ها از غار‌ها جمع‌آوری می‌شوند و روی ویروس کرونا تحقیق می‌شود. به گفته برخی از آن‌ها ممکن است آن‌ها به‌طور اتفاقی یا شاید هم عامدانه این ویروس را طراحی کرده باشند. احتمال دیگری هم مطرح بوده و آن هم این است که ویروس در آزمایشگاه تولید شده، اما توسط یک کارگر از آنجا خارج شده است.

چین تاکنون تلاش کرده است تا روی تحقیقات منشأ ویروس کرونا تاثیر بگذارد و ادعا‌های ثابت نشده خود را هم تبلیغ می‌کند. پکن در این راستا موافقت کرد تا تیمی از کارشناسان سازمان بهداشت جهانی از چین بازدید کنند، اما دسترسی آن‌ها را به برخی نقاط محدود کرد. وقتی هم که در ماه مارس، تیم تحقیقاتی سازمان بهداشت جهانی نتیجه‌گیری کرد که نشت آزمایشگاهی بعید است، بلافاصله برخی این تیم را متهم کردند که عجولانه نتیجه‌گیری کرده است. حتی دکتر تدروس آدانم گربریسوس، رئیس سازمان بهداشت جهانی گفت من اعتقاد ندارم این ارزیابی‌ها به اندازه کافی گسترده بوده باشد.

برای همین ماه گذشته، بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده به آژانس‌های اطلاعاتی این کشور دستور داد تا در این خصوص تحقیق کنند. روز یکشنبه، رهبران ثروتمندترین دموکراسی‌های بزرگ جهان، در اجلاس گروه ۷، از چین خواستند که بخشی از تحقیقات جدید در مورد ریشه ویروس کرونا باشد. جو بایدن به خبرنگاران گفت که او و دیگر رهبران در مورد دسترسی به آزمایشگاه‌ها در چین گفتگو کرده‌اند. بایدن گفت: «شفافیت برای آن‌ها بسیار مهم است.»

دانشمندان هم «میهن» دارند

در جهان دوقطبی، دکتر شی، نماد پیشرفت علمی چین است که روی ویروس‌های در حال ظهور تحقیق می‌کند. او برای جمع‌آوری نمونه خفاش‌ها و گوآنو و آموختن درباره نحوه ورود ویروس‌ها از حیوانات به انسان، بار‌ها به غار‌ها سفر کرده است. در سال ۲۰۱۹، وی در میان ۱۰۹ دانشمند منتخب آکادمی میکروبیولوژی آمریکا به دلیل مشارکت در این نوع تحقیقات قرار گرفت. دکتر رابرت سی گالو، مدیر انستیتوی ویروس‌شناسی انسانی در دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند می‌گوید: «او یک دانشمند فوق‌ستاره است؛ بسیار منظم و با اخلاق کاری دقیق.» در موسسه ویروس‌شناسی ووهان نزدیک به ۳۰۰ نفر مشغول به کار هستند و تنها یکی از دو آزمایشگاه چینی است که بالاترین درجه امنیتی، یعنی سطح ایمنی زیستی ۴ را به خود اختصاص داده است، اما همچنان خانه شیطان به حساب می‌آید؛ چرا که در این موسسه بیش از ۱۰ هزار نمونه خفاش از سراسر چین جمع‌آوری شده است.

با توجه به رویکرد متمرکز چین، این موسسه زیرنظر حزب کمونیست کار می‌کند و در خدمت اهداف این حزب قرار دارد. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین می‌گوید: «دانش مرز ندارد، اما دانشمندان یک سرزمین مادری دارند.» با این حال طبق گزارش‌های منتشرشده، شی خود عضو حزب نیست و این یک امر غیرمعمول به حساب می‌آید. او کار خود را از این موسسه در دهه ۹۰ آغاز کرد و در شروع کار نیز به‌عنوان دستیار تحقیق فعالیتش در این موسسه کلید خورد، اما بعد‌ها با ارتقای علم، جایگاهش هم ارتقا پیدا کرد.

آزمایش‌های پرخطر «شی»

در این راستا، چندی پیش فیلمی از آزمایش‌های دکتر شی منتشر شد که موجب در مظان اتهام قرار گرفتنش به‌عنوان یک عامل موثر در شیوع پاندمی شده است. بر اساس گزارش‌ها، فیلمی از دانشمندان آزمایشگاه چینی ووهان وجود دارد که بدون حفاظت به خفاش‌ها دست می‌زنند و خفاش‌ها آن‌ها را گاز می‌گیرند و خونشان به اطراف پاشیده می‌شود.

تایوان‌نیوز برای نخستین بار فیلمی از این آزمایشگاه به نقل از تلویزیون دولتی چین منتشر کرد. تصویر تلویزیون دولتی چین نشان می‌دهد که این محققان در موسسه ویروس‌شناسی ووهان بدون ماسک، دستکش و سایر وسایل حفاظتی اقدام به برداشتن خفاش‌ها و جمع‌آوری فضولات آن‌ها می‌کنند. این خبرنامه گزارش کرد: در یک بخش، کویی جی، کارشناس ویروس به این مساله اشاره کرده که چطور یک‌بار در حالی که دستکش داشته یک خفاش او را گاز گرفته و این احساسی شبیه به وارد شدن یک سوزن به بدن است.

این ویدئو که نخستین بار ۲۹ دسامبر ۲۰۱۷ در چین منتشر شد، نشان می‌دهد که بخشی از بدن یک فرد که گازگرفتگی خفاش روی آن کاملا مشخص است، چطور به طرز بدی ورم کرده است. دانشمندان تایید کرده‌اند که در جریان این آزمایش‌ها خون خفاش‌ها رویشان پاشیده است. حتی در این فیلم نشان داده می‌شود که یک دانشمند بدون محافظ و دستکش نمونه‌ها را جابه جا می‌کند و راوی در فیلم به خطر جراحت اشاره دارد و اینکه اعضای تیم پیش از هر آزمایش واکسن هاری تزریق می‌کنند. شی ژنگلی، رئیس کنونی بخش ویروس‌شناسی این لابراتوار درباره نگرانی‌های مطرح شده مدعی است که این شغل آن‌طور که مردم فکر می‌کنند خطرناک نیست.

وی پیش از آنکه این لابراتوار بابت پاندمی کرونا در مرکز توجه جهانی قرار گیرد، بار‌ها گفته بود: احتمال آلوده شدن مستقیم انسان بسیار ناچیز است. تایوان‌نیوز نوشت، وی در زمان آزمایش پرخطر خودشان نوشته بود: در بیشتر موارد، فقط از محافظت معمولی استفاده می‌شود. این ویدئو برای نشان دادن کار‌های آزمایشگاه و همچنین تجلیل از این مدیر توسط تلویزیون چین پخش شد.

اما اکنون دوباره باعث بروز نگرانی شده است؛ چراکه رهبران جهان به طور فزاینده‌ای نگران رابطه احتمالی این لابراتوار با بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ هستند، به طوری که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به سازمان‌های اطلاعاتی ایالات‌متحده دستور داد تحقیقاتی را در این زمینه طی ۹۰ روز به نتیجه برسانند.