روز‌های نفس‌گیر پوتین

بازداشت الکسی ناوالنی از رهبران سرشناس اپوزیسیون روسیه، ده‌ها هزار نفر از مردم روسیه را از خیابان‌های یخ‌زده شرق دور و سیبری تا میدان‌های بزرگ مسکو و سن‌پترزبورگ به خیابان‌ها کشاند تا بزرگ‌ترین اعتراض سراسری در سال‌های گذشته علیه نظم راکد و فساد حکومت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور اقتدارگرای روسیه رقم بخورد.

به گزارش شرق، حضور گسترده پلیس و نیرو‌های امنیتی و سرکوب معترضان، دمای منفی ۵۰ درجه سانتی‌گراد در برخی شهر‌های سیبری و محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا، هیچ‌کدام مانع حضور گسترده مخالفان حکومت پوتین نشد و با وجود اینکه بیش از سه هزار نفر در ۱۰۹ شهر روسیه بازداشت شدند، اما حامیان ناوالنی این اعتراض‌ها وعده داده‌اند که در برابر استبداد پوتین عقب‌نشینی نخواهند کرد و این اعتراض‌ها ادامه خواهد یافت.

این اعتراض‌ها شش روز پس از آن صورت گرفت که ناوالنی ۴۴ ساله که علیه فساد مالی در حکومت پوتین به افشاگری پرداخته بود، هنگام ورود به مسکو دستگیر شد. ناوالنی در هفته‌های گذشته دوران نقاهت ناشی از مسمومیت با یک عامل اعصاب با درجه بالا را در آلمان سپری کرده بود. شخص ناوالنی و مقام‌های غربی این مسمومیت را که در هواپیما صورت گرفت، ناشی از اقدام حکومت روسیه می‌دانند و در مقابل، مسکو این اتهام را رد می‌کند.

ناوالنی که سرشناس‌ترین منتقد داخلی پوتین به شمار می‌آید، از محبوبیت گسترده خود در شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده و با طنزی تلخ و گزنده توانسته بخش گسترده‌ای از جامعه روسیه را رودرروی پوتین قرار دهد. مسمومیت او هم باعث افزایش محبوبیتش شد. بازداشت اخیر او هنگام ورود به مسکو هم باعث فوران خشم افکار عمومی روسیه شد که در ماه‌های اخیر متحمل فشار‌های گسترده ناشی از همه‌گیری کرونا و رکود اقتصادی شده بودند.

پوتین تصور نمی‌کرد بازداشت ناوالنی با چنین واکنش گسترده‌ای از سوی افکار عمومی روبه‌رو شود و اولین رویارویی جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده با مسکو زودتر از آنچه تصور می‌شد، رقم بخورد.

وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که «استفاده از تاکتیک‌های خشن علیه معترضان و روزنامه‌نگاران را در روسیه به‌شدت محکوم می‌کنیم». وزارت خارجه روسیه هم با مطرح‌کردن این ادعای تکراری که «ایالات متحده به تحریک عناصر رادیکال برای پیوستن به اعتراضات غیرقانونی» پرداخته است، نسبت به بیانیه وزارت خارجه دولت بایدن واکنش نشان داد.

با وجود اینکه چنین اعتراض‌های گسترده‌ای در روسیه، رسانه‌ها را شگفت‌زده کرد، اما برخی از مخالفان پوتین تصدیق می‌کنند که با وجود اهمیت اعتراض‌های اخیر، برای تغییر روند سیاسی، تعداد بسیار بیشتری از معترضان و مخالفان باید به میدان بیایند. آن‌ها به اعتراض‌های سال گذشته در بلاروس در همسایگی روسیه اشاره می‌کنند که چالش‌هایی برای الکساندر لوکاشنکو رئیس‌جمهور این کشور ایجاد کرد، اما در نهایت اعتراض‌ها خاموش شد و لوکاشنکو با کمک پوتین در قدرت باقی ماند.

اکنون سؤال تعیین‌کننده این است که آیا شدت درگیری‌ها و اعتراض‌ها در روز‌های اول، باعث افزایش مشارکت روس‌ها در اعتراض‌های روز‌های آینده خواهد شد یا در نهایت آن‌ها از پرداختن هزینه برای اعتراض به بازداشت ناوالنی منصرف شده و به زندگی عادی خود باز‌می‌گردند.

حکومت روسیه با استناد به نظرسنجی‌های رسانه‌های دولتی این کشور در ماه‌های اخیر ادعا می‌کند که محبوبیت پوتین از طرف ناوالنی تهدید نمی‌شود و این چهره سرشناس مخالفان نمی‌تواند برای او چالشی ایجاد کند. ناوالنی حتی اجازه شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری را ندارد و پوتین هم از بردن نام او در ملأ‌عام امتناع می‌ورزد. این در حالی است که محبوبیت پوتین در یک سال اخیر به دلیل سوءمدیریت در بحران کرونا و تبعات اقتصادی گسترده آن برای روسیه به‌شدت افت کرده، اما حتی رسانه‌های منتقد حکومت او هم تأکید می‌کنند که افکار عمومی روسیه با وجود نارضایتی از پوتین، جایگزین مناسبی برای او در نظر ندارد.

یک نظرسنجی در ماه نوامبر ۲۰۲۰ از سوی مرکز لوادا، یک مرکز نظرسنجی مستقل و معتبر، نشان داد که تنها دو درصد از پاسخ‌دهندگان از ناوالنی به عنوان اولین گزینه خود برای جانشینی پوتین نام بردند. ۵۵ درصد از همین گروه از سؤال‌شوندگان در پاسخ به اینکه اگر انتخابات ریاست‌جمهوری همین امروز برگزار شود به چه کسی رأی خواهند داد، نام پوتین را به زبان آوردند.

با این وجود، بازگشت جنجالی ناوالنی به روسیه و گزارش تصویری و افشاگرانه او درباره کاخ مخفی پوتین در سوچی که بیش از ۷۰ میلیون بار در یوتیوب دیده شده است، جایگاه ناوالنی را در افکار عمومی روسیه ارتقا داد و باعث افزایش انتقاد‌ها نسبت به پوتین شد.

«ویتالی بلاژویچ» ۵۷ ساله و استاد دانشگاه در شهر خبروفسک در مرز روسیه و چین درباره اینکه چرا برای شرکت در راهپیمایی در حمایت از ناوالنی حضور یافته به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «من هرگز طرفدار بزرگ ناوالنی نبودم، اما به‌خوبی می‌فهمم که این یک وضعیت بسیار جدی و پرچالش است. ما همیشه در روسیه امیدواریم که چیزی تغییر کند».

«واسیلی زیمین» یک وکیل ۴۷ ساله که در یک مؤسسه حقوقی در مسکو فعالیت می‌کند هم که در اعتراض به فساد گسترده در حکومت پوتین در راهپیمایی‌ها شرکت کرده با خشم نسبت به مخالفان بی‌شمار پوتین که در روز‌های گذشته حاضر نشدند در اعتراض‌ها شرکت کنند، گفت: «شما چگونه معترض فساد و استبداد کنونی هستید و می‌گویید که من دیگر نمی‌توانم این وضعیت را تحمل کنم، در حالی که هیچ اقدامی انجام نمی‌دهید. فقط روی کاناپه خانه خود نشسته‌اید و کانال‌های تلویزیون را بالا و پایین می‌کنید؟».