دو سیگنال اروپا به برجام

اروپا پیام‌های متناقضی درباره احیای برجام ارسال می‌کند؛ درحالی‌که جوزپ بورل، مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا اخیرا در گفت‌و‌گویی از امیدواری بروکسل به احیای برجام توسط جو بایدن سخن گفته بود، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در اظهار‌نظری مدعی شد که به توافقی فراتر از برجام نیاز است که برنامه موشکی ایران را هم شامل شود. وزیر خارجه آلمان که کشورش در حال حاضر ریاست شورای اتحادیه اروپا را به‌عهده دارد، همچنین مدعی شد که توافق برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ دیگر کافی نیست.

مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا اظهار امیدواری کرده است که جو بایدن رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به برجام بازگردد. همزمان وزیر امورخارجه آلمان و رئیس دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا اعلام کرده بازگشت به شکل کنونی توافق هسته‌ای با ایران «کافی نیست» و مسائل دیگری مانند برنامه موشک‌های بالستیک ایران نیز باید در توافق آتی گنجانده شود.

موضوعی که عربستان‌سعودی نیز مجددا آن را طرح و اظهار کرده که از گفتگو‌های ایران و آمریکا حمایت می‌کند. در همین ارتباط، جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه ۱۴آذر ماه در گفتگو با یورونیوز اظهار کرد: «تا جایی‌که یاد دارم جو بایدن در کارزار انتخاباتی و حتی بعد از آن اعلام کرده بود مایل به بازگشت به برجام است.»

بایدن در کارزار انتخاباتی خود از برجام دفاع کرده؛ اما می‌گوید بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران سخت خواهد بود. اما برای این کار آمریکا باید اروپا را با خود همراه کند. بورل همچنین گفت اتحادیه اروپا «به‌شدت» مایل به حفظ برجام است. بورل می‌گوید برجام هنوز «نمرده است»، اما باید دید ایرانی‌ها چه فکر می‌کنند، چراکه ایرانی‌ها «بحق، می‌توانند فکر کنند که به آن‌ها خیانت شده است.» وی گفت شاید ایرانی‌ها نخواهند با همان «کارت‌های قبلی» بازی کنند، اما «باید فعلا منتظر ماند.»

لزوم توافقی فراتر از برجام

در این میان هایکو ماس، وزیر امورخارجه آلمان و رئیس دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا روز جمعه اعلام کرد؛ بازگشت به شکل کنونی توافق هسته‌ای با ایران «کافی نیست» و مسائل دیگری مانند برنامه موشک‌های بالستیک ایران نیز باید در توافق آتی گنجانده شود. ایران قبلا اعلام کرده که حاضر به گفتگو درباره برنامه موشکی خود نیست، اما هایکوماس در گفتگو با هفته‌نامه اشپیگل گفته است «اکنون به چیزی فراتر از برجام نیاز داریم، موضوعی که به نفع ما نیز باشد.»

او گفت: «ایران نباید بمب هسته‌ای داشته باشد و نه برنامه موشکی که منطقه را بتواند تهدید کند.» وزیرخارجه آلمان که کشورش در حال‌حاضر ریاست شورای اتحادیه اروپا را بر عهده دارد، مدعی شده که آلمان به ایران اعتماد ندارد.

هایکو ماس گفته: «ما انتظارات روشنی از ایران داریم: سلاح هسته‌ای نداشته باشد و همین‌طور برنامه موشک بالستیکی نداشته باشد که کل منطقه را تهدید کند. ایران باید نقش دیگری در منطقه ایفا کند.»

محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در واکنش به اظهارات ماس در توییترش نوشت آلمان پیش از آنکه درباره الزامات ایران صحبت کند، باید به تعهدات خود در قالب برجام پایبند باشد.

محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در توییتر نوشت: «این چیز‌هایی است که هایکو ماس و سه کشور اروپایی باید انجام بدهند قبل از اینکه بگویند ایران چه باید بکند: توقف سیاست نفرت‌انگیز آپارتاید کوویدی [علیه فلسطینیان]. احترام به قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل و توقف زیرپاگذاشتن تعهدات برجام و توقف رفتار بدخواهانه در منطقه ما، مثل فروش ۱۰۰ میلیارد دلار تسلیحات به کشور‌های خلیج‌فارس و حمایت کورکورانه از تروریسم اسرائیل.»

آلمان در کنار بریتانیا و فرانسه یکی از سه کشور اروپایی عضو برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است. ایران با این توافق محدودیت‌هایی را بر برنامه هسته‌ای خود پذیرفت تا در مقابل، تحریم‌های یک‌جانبه و بین‌المللی رفع شوند، اما با قدرت گرفتن دونالد ترامپ و خروج آمریکا از توافق عملا منافع آن برای ایران متوقف شد.

آمریکا اردیبهشت سال ۹۷ از برجام خارج شد و تحریم‌های سختی علیه ایران وضع کرده است. در این میان، ایران از اردیبهشت پارسال به‌صورت مرحله‌ای از برجام عدول کرده و مجلس اسلامی ایران نیز اخیرا رای به محدود کردن دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای ایران داده؛ موضوعی که با انتقاد دولت نیز مواجه شده است.

واکنش عربستان

همزمان با این تحولات، فیصل بن‌فرحان، وزیر امورخارجه عربستان روز جمعه ۱۴ آذر ایران را به اقدامات تروریستی در اروپا متهم کرد و مدعی شد که ریاض از گفتگو بین واشنگتن و تهران حمایت می‌کند، ولی این ایران است که در‌های گفتگو را بسته است.

به گزارش بخش انگلیسی شبکه العربیه، وزیرخارجه عربستان که در یک ویدئوکنفرانس در مجمع «گفتگو در حوزه مدیترانه» صحبت می‌کرد، مدعی شد؛ شما شاهد دخالت ایران از لبنان تا سوریه و از یمن تا عراق هستید، ایران در این مناطق ضمن حمایت مالی و نظامی از شبه‌نظامیان با استفاده از خشونت، با حملات نظامی به دفاتر دیپلماتیک، برنامه سیاسی خود را پیش می‌برد.

وزیرخارجه عربستان در ادامه با اشاره به ترور شهید محسن فخر‌ی‌زاده تاکید کرد که عربستان‌سعودی از «ترور» حمایت نمی‌کند و این بخشی از «سیاست» ریاض نیست. فیصل بن‌فرحان همچنین در ادامه مدعی شد: دولت ترامپ آماده گفتگو با ایران بود و این ایران بود که در‌های مذاکره را بست.

فرحان در ادامه مدعی شد، ما آماده‌ایم تا درباره موضوعات مهمی که مایه نگرانی هستند، گفت‌وگوی واقعی انجام دهیم، از جمله درخصوص تکثیر تسلیحات هسته‌ای، استفاده از موشک‌های بالستیک «و مهم‌تر از همه فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده آن.» وزیرخارجه عربستان در ادامه با طرح ادعا‌هایی مدعی شد: بدون پرداختن به مسائلی مانند نقش مخرب ایران در تامین مالی گروه‌های مسلح و سازمان‌های تروریستی در منطقه و تلاش برای تحمیل اراده خود با زور به سایر کشورها، ما پیشرفت نخواهیم داشت. عربستان‌سعودی همانند دولت دونالد ترامپ خواستار توافق گسترده‌تری با ایران بود که شامل برنامه هسته‌ای، برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی بشود.

فیصل بن‌فرحان پیش‌تر دوم آذرماه گفته بود عربستان و آمریکا همکاری‌های طولانی‌مدت با هم داشته‌اند و ریاض آماده همکاری با هر دولتی است که در واشنگتن بر سر کار بیاید، اما تاکید ما این است، رئیس‌جمهوری آتی آمریکا اگر خواهان تعامل مجدد با ایران است «باید عربستان را شریک مذاکرات کند.»

همزمان با فیصل بن‌فرحان، وزیرخارجه بحرین نیز مدعی شد، هرگونه اصلاحاتی در توافق هسته‌ای ایران باید شامل جنبه‌هایی باشد که نگرانی کشور‌های منطقه را برانگیخته است. «عبداللطیف بن‌راشد الزیانی» روز شنبه درباره تعدادی از مسائل منطقه‌ای از جمله توافق هسته‌ای ایران صحبت کرد. براساس گزارش شبکه «الجزیره»، وی مدعی شد، هرگونه اصلاحی در توافق هسته‌ای ایران باید شامل جنبه‌هایی باشد که نگرانی کشور‌های منطقه را برانگیخته است. الزیانی ضمن اتهام‌زنی به ایران گفت: باید جلوی مداخله ایران در امور منطقه و حمایت از شبه‌نظامیان گرفته شود.

هفت پیشنهاد برای مذاکرات ایران و اعراب

در شرایطی که دولت بایدن و متحدان منطقه‌ای آمریکا به‌دنبال دستیابی به توافقی فراتر از برجام هستند، رضا نصری تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که به‌جای پافشاری بر مذاکرات تکمیلی، دولت بایدن می‌تواند از مساعی جمیله خود برای ترغیب اعراب به مذاکره مستقیم با ایران در چارچوب طرح صلح هرمز استفاده کند.

نصری در مطلبی در کانال تلگرامی خود به جزئیات این طرح اشاره کرده است:

۱) ایران با آمریکا بر سر برنامه موشکی و سیاست منطقه‌ای خود مذاکره نخواهد کرد. مطرح کردن این پیش‌شرط و اصرار بر آن از جانب دولت بایدن- تحت عنوان «مذاکرات تکمیلی»

(Follow-on negotiations) - مانند سیاست «فشار حداکثری»، محکوم به شکست خواهد بود.

۲) این موضوعات- که آمریکا آن را محور «مذاکرات تکمیلی» می‌خواند و قصد دارد در این چارچوب به آن‌ها بپردازد- می‌تواند صرفا موضوع مذاکرات مستقیم میان ایران و همسایگان عرب در چارچوب «طرح صلح هرمز» باشد.

۳) «طرح صلح هرمز» این هدف را دنبال می‌کند تا با ایجاد یک پیمان عدم تعرض، یک نظام امنیت جمعی در منطقه و همچنین ایجاد یک رژیم جامع همکاری در حوزه مسابقه تسلیحاتی، آزادی کشتیرانی، تروریسم و امنیت انرژی، دغدغه‌های طرفین را بررسی و منافع ایران و همسایگان را همزمان تامین نماید.

۴) در سال‌های اخیر، رژیم‌های عرب منطقه- با اتخاذ سیاست ترغیب دولت ترامپ به رویارویی اقتصادی تمام عیار و احیاناً برخورد نظامی با ایران- از پذیرش دعوت ایران به نشست در چارچوب «طرح صلح هرمز» سر باز زده‌اند.

۵) امروز، دولت بایدن می‌تواند- به‌جای پافشاری بر مقوله «مذاکرات تکمیلی» و مشروط کردن لغو تحریم‌ها به نشستن تهران پای میز مذاکرات تکمیلی با واشنگتن- از «مساعی جمیله» خود برای ترغیب دولت‌های عربی به مذاکره مستقیم با ایران در چارچوب طرح هرمز استفاده کند.

۶) در واقع، فرمول پیشنهادی این است که دولت بایدن بی‌قید و شرط به تعهدات برجامی- یا ملزومات قطعنامه ۲۲۳۱- بازگردد؛ سپس از مساعی جمیله خود برای ترغیب اعراب به آغاز مذاکرات مستقیم با ایران بهره‌برداری کند.

۷) در این صورت هم طرفین برجام از عواید آن بهره‌مند خواهند شد؛ هم موضوع دغدغه‌های «امنیتی» و «منطقه‌ای» مستقیما میان طرفین ذی‌نفع احیانا حل‌وفصل خواهد شد. نقش نهایی آمریکا در این میان می‌تواند تایید محصول مذاکرات ایران و اعراب در قالب یک قطعنامه شورای امنیت باشد.

طرح روسیه

همزمان با طرح این پیشنهاد‌ها وزیرخارجه روسیه نیز بر پیشنهاد رئیس‌جمهور این کشور برای برگزاری نشست گروه ۱+۵ و ایران برای پیشبرد و تسهیل طرح ایجاد یک نظام «امنیت جمعی» در خلیج‌فارس تاکید کرد.

به گزارش خبرگزاری فارس، «سرگئی لاوروف» وزیر امورخارجه در نشست مجازی «گفتگو‌های مدیترانه‌ای» بر لزوم نشست گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین به‌علاوه آلمان) و جمهوری اسلامی ایران به منظور پیشبرد طرح ایجاد نظام «امنیت جمعی» در منطقه خلیج‌فارس تاکید کرد. او با اشاره به پیشنهاد «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه درباره نشست گروه ۱+۵ و ایران گفت: «نگرانی جدی از اوضاع خلیج‌فارس وجود دارد. «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه اخیرا پیشنهاد برگزاری یک نشست آنلاین روسای کشور‌های پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل با مشارکت آلمان و ایران را مطرح کرده است.»

لاوروف درخصوص اهداف نشست فوق توضیح داد: «این پیشنهاد شامل طرح گام‌هایی برای جلوگیری از تشدید تقابل و هماهنگی پارامتر‌هایی به‌منظور تلاش مشترک برای تسهیل ایجاد یک نظام امنیت جمعی در خلیج‌فارس می‌شود. روسیه سال‌ها پیش این مفهوم را پیش برده است. تابستان گذشته، مجددا آن را تجدید کردیم و برای بررسی جامعه بین‌الملل آن را ارائه دادیم و در جلسه شورای امنیت سازمان ملل که در سطح وزرای خارجه در اکتبر جاری سازماندهی کرده بودیم، آن را ارائه کردیم.» وزارت امورخارجه روسیه دکترین امنیت جمعی خلیج‌فارس را در تاریخ ۲۳ جولای سال ۲۰۱۹ ارائه داد و در بخشی از این سند که به سازمان ملل ارائه شده، آمده بود: «در شرایط کنونی، اقدام موثر و پر انرژی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیاز است که در راستای بهبود و ثبات بیشتر شرایط در خلیج‌فارس و فائق آمدن بر شرایط بحرانی طولانی منطقه است.»