یک گوی سبز رنگ در ارتفاع بالای ۴۲۰۰ متری دماوند دیده می‌شود. کوهنوردان ایرانی می‌گویند آنجا پناهگاه کوهنوردان و توریست‌های خارجی است. کوهنوردان خارجی که قبلا به کوه دماوند آمده‌اند، اما از دیدن این گوی فلزی در آن ارتفاع متعجب شده‌اند و آن را به تخم اژد‌هایی سبز رنگ تشبیه کرده‌اند. در تصاویر تازه منتشر شده از کوه دماوند دیده می‌شود یک گوی فلزی دیگر همردیف با نمونه قدیمی‌تر، درحال ساخت است.
به گزارش ایسنا، این سازه‌های فلزی را «ایگلو» می‌گویند که از کلبه‌های یخی اسکیمو‌ها الگو گرفته شده و مشابه آن در قله «توچال» با کاربری پناهگاه کوهنوردان دیده می‌شود. اما چه چیز این ایگلو‌ها در کوه دماوند آزاردهنده است؟
عباس محمدی ـ دوستدار و دیده‌بان کوهستان ـ این سازه‌های فلزی را زخم تازه‌ای بر پیکر دماوند دانسته و در حساب شخصی‌اش در اینستاگرام با انتشار تصاویری از این ایگلو‌های سبز و آبی در ارتفاع بالای ۴۲۰۰ متری کوه دماوند، نوشته است: «سازه‌های بدریخت و ناهماهنگ با محیط کوهستان، در نزدیکی پناهگاه جنوبی (که خود زگیلی است بر سیمای این کوه!) درحال بالا آمدن است.
با وجود مخالفت ضمنی فدراسیون کوهنوردی (آنطور که در یک جلسه حضوری با رییس فدراسیون و مسؤول پناهگاه‌ها برداشت کردم) این ساخت و ساز حتی در شرایط هوای بد این روز‌ها درحال پیشرفت است. ظاهرا توجیه این عملیات، کمک در امر امداد و نجات است که کاملا بی‌مورد است!»
کوه دماوند یک اثر طبیعی ملی است که به عنوان «میراث طبیعی» در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و پیش از آن، در سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبیعی» در شمار مناطق چهارگانه ارزشمند محیط زیست قرار گرفت.
بنابراین تمام کوه از ارتفاع ۲۲۰۰ متر تا قله ثبت شده است و مطابق قانون، انجام هرگونه عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت اثر شود از ارتفاع ۲۲۰۰ متر به بالا که عرصه دماوند محسوب می‌شود، ممنوع بوده و هرگونه دخالتی در اثر، صرفا با تایید و نظارت سازمان (وزارت) میراث فرهنگی ممکن بوده و تخلف از آن برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات‌های اسلامی تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، جرم محسوب شده و مرتکب مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد.
به نظر می‌رسد با وجود آن‌که دماوند از سوی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شده، اما نبود ناظران این دستگاه‌ها در کوه دماوند، دست را برای دخل و تصرف باز گذاشته. این درحالی است که پرونده دماوند از سال ۱۳۹۵ برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو آماده شده، اما آسیب‌ها و تعرض‌های فراوان مانع از ثبت جهانی آن شده است.
مینا قربانی که از سال ۱۳۹۴ با عنوان راهنمای گردشگری کوهستان فعالیت می‌کند، مدتی است موضوع ساخت و سازهای جدید در کوه دماوند را پیگیری می‌کند. او در گفت‌وگویی، این پرسش را مطرح کرد که با توجه به ممنوعیت ساخت وساز در اثر طبیعی و میراث ملی، آیا فدراسیون کوهنوردی مجوزی از نهاد‌های مربوطه برای اضافه کردن این سازه‌های فلزی در کوه دماوند گرفته است؟!
قربانی به جلسه‌ای که حدود یک ماه پیش در فدراسیون کوهنوردی برای پیگیری این مساله با حضور جمعی از دوستداران و فعالان کوهستان و محیط زیست تشکیل شد، اشاره کرد و افزود: رییس فدراسیون در آن جلسه توجیهات مربوط به ایجاد ایگلو‌ها را تشریح کرد. ایگلوی سبز که قدیمی‌تر است در اختیار کمیته پناهگاه‌ها بوده که به یک شرکت توریستی اجاره داده شده است.
در صورتی که اظهارات آقای زارعی ـ رییس فدراسیون کوهنوردی ـ مبنی بر این بود که آن سازه قرار بوده محل غذاخوری گردشگران خارجی باشد. در همان جلسه گفته شد ایگلوی قدیمی (سبز) همچنان در اختیار کمیته پناهگاه‌ها خواهد ماند و فقط ممکن است محل آن جابه‌جا شود، چون درست جانمایی نشده بود. از طرفی مشاهدات نشان می‌دهد بخشی از آن سازه تخریب شده و عملا ناکارآمد است.
وی ادامه داد: قطعات ایگلو‌های بیشتری قبلا به ارتفاع بالای ۴۲۰۰ متر منتقل شده و مدت‌هاست که رها شده‌اند. حالا که یک ماه از آن جلسه گذشته و خبر رسیده ایگلوی دوم درحال ساخت است که گفته شده کاربری آن برای گروه امداد و نجات است. در همان جلسهٔ یک ماه پیش، همه حاضران با این تصمیم فدراسیون مخالفت کردند. اعتقاد ما این است حتی اگر قرار باشد دماوند توریستی‌تر شود باید به سمت ایجاد کمپ‌های موقت و فصلی با کمترین آسیب به این میراث طبیعی ملی، پیش برویم.
قربانی اضافه کرد: اگرچه فدراسیون کوهنوردی، این ایگلو‌ها را سازهای موقت به حساب می‌آورد، ولی به هر حال برای استقرار آن به بسترسازی نیاز است و با نصب آن به نوعی ساخت و ساز انجام می‌شود. در مناطق کوهستانی کشور‌های دیگر چنین اتفاقی را شاهد نیستیم، همه به این نتیجه رسیده‌اند که سازه‌هایی موقت با کمترین اثر زیست محیطی را به عنوان پناهگاه ایجاد کنند.
این راهنمای گردشگری کوهستان به واکنش توریست‌ها و کوهنوردان خارجی که قبلا به کوه دماوند آمده‌اند پس از دیدن عکس‌های این ایگلو‌ها اشاره کرد و گفت: آن‌ها متعجب شدند. یکی از آن‌ها پرسید این گوی سبز دیگر چیست، تخم اژدها؟!
ایگلویی که به گفته فدراسیون به یک شرکت توریستی اجاره داده شده
او ادامه داد: آقای زارعی ـ رییس فدراسیون کوهنوردی ـ در جلسه یک ماه پیش و بعد از آن در یک مصاحبه تلویزیونی گفته بود که با وجود انتقال قطعات بیشتری به آن ارتفاع، فقط دو ایگلو برپا خواهد شد. اما طبق مشاهدات میدانی کوهنوردان، پشت پناهگاه «بارگاه سوم» و در شرق سرویس‌های بهداشتی تازه تاسیس، سکو‌های سیمانی جدیدی ایجاد شده که خودش اقدام غیرزیست محیطی به شمار می‌آید.
قطعات ایگلو‌های دیگر نیز در منطقه‌ای در کنار «کافر دره» در جبهه جنوبی کوه دماوند، روی سکو‌های بزرگی تلمبار شده است. درحالی که گفته شده بود ایگلوی دیگری برپا نمی‌شود. باید قطعات اضافی را به پایین کوه منتقل می‌کردند و یا در بدترین شرایط آن بالا انبار می‌شد.
وی بیان کرد: شاید الان رییس فدراسیون با ایجاد سازه‌های بیشتر مخالف باشد، چه تضمینی وجود دارد که رییس بعدی فدراسیون هم مقاومت و مخالفت کند.
قربانی افزود: منطق ایجاد پناهگاهی مجزا برای امداد و نجات نیز زیر سوال است. آن سازه با ساختاری که دارد نهایت تا سه چهار سال قابل استفاده باشد، با این وصف می‌شد به الگو‌های پایدار و زیست محیطی فکر شود. کما اینکه می‌شد یکی از اتاق‌های «بارگاه سوم» را برای گروه امداد و نجات تجهیز کرد. به ویژه آن‌که این ایگلو‌های فلزی در آن ارتفاع و با آب و هوایی که کوه دماوند دارد، مدت کمی از سال قابل استفاده است.
این راهنمای کوهستان سپس به مصوبه هیات رییسه فدراسیون کوهنوردی در سال ۸۸ اشاره کرد که طبق اظهارات رییس کمیته پناهگاه‌ها مستند به همان مصوبه، ساخت هرگونه جانپاه و پناهگاه در عرصه‌های کوهستانی را ممنوع کرده است، اظهار کرد: این مصوبه را خودم ندیدم، اما رییس کمیته پناهگاه‌ها در همان جلسه به آن اشاره کردند. اگر چنین مصوبه‌ای وجود دارد چرا پناهگاه جدیدی ایجاد شده است.
آیا فدراسیون برای اضافه کردن آن از نهاد‌های مربوطه مثل محیط زیست و میراث فرهنگی مجوز گرفته است، مخصوصا آن‌که ساخت و ساز در یک اثر ملی و طبیعی ممنوع است. آن زمان که پناهگاه بارگاه سوم را در ارتفاع بالای ۴۲۰۰ متری ساختند به خاطر هزینه‌های جانی و مالی بود. آن تفکر به دو دهه قبل تعلق دارد، الان باید تفکرات پایدارتری داشته باشیم و اثرات انسانی را در آن محیط کم کنیم نه اینکه تخریب را بیشتر کنیم و تصمیماتی مغایر با اصول زیست محیطی بگیریم.
وی اضافه کرد: ایگلو‌هایی که درحال ساخت است شاید به اسم سازهٔ موقت باشد، اما جابه جا کردن آن با توجه به مصالحی که هنگام استقرار استفاده شده، نیازمند هزینه هنگفت و کار زیاد است. به اضافه اینکه مصالح ناسازگار به محیط کوهستان وارد شده و همانجا هم خواهد ماند. دیگر به این سازه موقت نمی‌گویند.
ایگلوی درحال ساخت. این عکس هفته گذشته ثبت شده است
قربانی گفت: ما از فدراسیون کوهنوردی توقع داریم همانطور که چندی پیش جان‌پناهی که خودسرانه در کوه توچال به عنوان یک اثر طبیعی ساخته شده بود را تخریب کرد و یا با ساخت و ساز در قله توچال مخالفت کرد درباره دماوند هم تصمیات بهتری بگیرد. حتی اگر تفکر بر این است که از ظرفیت گردشگری کوه دماوند باید بیشتر استفاده شود و این کوه میزبان گردشگران و کوهنوردان خارجی بیشتری باشد باید برنامه‌ای مطابق با کوهنوردی مسئولانه و پایدار داشته باشند.
او با انتقاد به تعداد متولیان کوه دماوند، افزود: دماوند صدتا صاحب و متولی دارد که هیچ‌کدام درایت و مدیریت درستی برای حفاظت از آن ندارد. این کوه با مسائل مختلفی از چرای بی‌رویه دام تا حضور پرجمعیت گردشگران و کوهنوردان، برداشت‌های بی رویه و معدن‌کاری مواجه است. دماوند باید یک متولی و تصمیم‌گیرنده داشت باشد که بین بخش‌های دیگر همگرایی ایجاد کند و نظارت جدی و مستمر داشته باشد. تصمیم‌هایی بگیرد که در راستای حفاظت و حمایت از این میراث طبیعی باشد.
این راهنمای کوهستان ازدحام جمعیت گردشگران و کوهنوردان در کوه دماوند را ناشی از نبود مدیریت هدفمند و پایدار دانست و اظهار کرد: ظرفیت ورود به این کوه باید کنترل شود. نمیتوان امکانات را بیشتر کرد، مهمانپذیر ساخت و نیروی بیشتر مستقر کرد و بعد گفت دماوند معضل زباله و مصدوم‌پذیری دارد.
وقتی ظرفیت پذیرش را در قله بالا می‌برند طبیعی است که مشکل پیش آید. نگاهی در فدراسیون کوهنوردی حاکم است که می‌گوید وقتی کوهنورد و گردشگر می‌آید نمیتوان خدمات نداد و یا در‌های پناهگاه‌ها را بست. ما از فدراسیون انتظار بیشتری داریم، باید توان و انگیزه را در هماهنگی با دیگر بخش‌ها، روی تعیین ظرفیت مناطق کوهستانی بگذارد.
قربانی به تصاویری که از ازدحام جمعیت کوهنوردان در قله دماوند در تابستان امسال منتشر شد، اشاره کرد و افزود: در سال‌هایی که ویروس کرونا وجود نداشت، جمعیتی بیشتر از این به قله می‌رفت، ولی امسال این موضوع بیشتر رسانه‌ای شد. دماوند حتی تحمل همزمان و روزانه دو سه هزار نفر کوهنورد را ندارد. این تفکر درست نیست، چون کوهنورد و گردشگر وجود دارد باید خدمات بیشتری را ایجاد کرد. تخریب دماوند به خاطر همین تفکر و جمعیت زیاد، سریع‌تر شده است.
تخریب در ارتفاع بالای ۴۲۰۰ متری دماوند. این عکس هفته گذشته ثبت شده است
