چرا اهل كوچه ماليات نمی‌دهند

فريدون مجلسی در اعتماد نوشـت: از زماني كه تاريخ نوشته پديد آمده از ماليات و خراج نام رفته است. يقينا سابقه آن به پيش از پديداري خط و نگارش مي‌رسد. در سنگ نگاره‌هاي راه‌پله‌هاي تخت جمشيد، تصاوير نمايندگان ملل ديده مي‌شود كه هداياي خود را به تالار عام مي‌برند. گرچه هديه با ماليات فرق مي‌كند اما هزاران لوحه گلي ثبت امور مالي در همان تخت جمشيد نشان مي‌دهد كه پول از كجا عايد مي‌شده و به كجا مي‌رفته.

وقتي مي‌خواهيد كوچه خاكي خودتان را آسفالت يا سنگفرش كنيد اين كار خرج دارد. اهل كوچه جمع مي‌شوند و به نسبت عرض و طول خانه خودشان به توافقي مي‌رسند و هر يك سهم خودش را به كسي كه مجري كار است، مي‌دهد و او كار سنگفرش كردن كوچه را انجام مي‌دهد. مي‌شود اين ‌طور گفت كه براساس اين مثال و در حالت كلي كوچه نمونه كشور، اهل كوچه نمونه ملت، سنگفرش كردن برنامه، جمع شدن و هزينه را برآورد كردن و گرفتن آن نمونه ماليات است و كسي كه عهده‌دار انجام برنامه مي‌شود، دولت است. در واقع كشور، كوچه بزرگ‌تري است. هزينه‌هايش متنوع‌تر است. امنيت و ارتش و راه‌سازي و چاپارخانه و ضمنا كاخ و تشريفات هم دارد. اهل كوچه بايد سهم خودشان از هزينه‌هاي آن را بدهند. اگر ندهند آنكه دولت است خودش سهم را تعيين مي‌كند و مي‌گيرد. تا وقتي كه ماليات به هزينه‌هاي كوچه برسد، كسي اعتراضي ندارد اما وقتي هزينه‌ها به مصارف تجملي و خصوصي برسد، اهل كوچه اخم مي‌كنند. با خودشان مي‌گويند پولش را من بدهم، استفاده‌اش را آنها ببرند؟ از اينجا فرهنگ فرار مالياتي پيش مي‌آيد.

ماليات پا به پاي فلسفه و نظريه سياسي در توسعه سياسي و دموكراسي هم نقش دارد. وقتي اعتراضات اهل كوچه در انگلستان بالا گرفت، كرامول در اواخر قرن هفدهم اهل كوچه را جمع و اعلام كرد، ماليات نمي‌دهيم مگر آنكه در برنامه هزينه آن نماينده داشته باشيم؛ يعني ماليات مال ماست بايد با نظر ما خرج شود. وقتي اختلاف بالا گرفت، كرامول، چالز اول پادشاه را به زير كشيد و اعدام كرد و پارلمان جمهوري انگليس مديريت خزانه مالياتي را بر عهده گرفت. وقتي از 13 مهاجرنشين بريتانيايي در امريكا ماليات چاي و قند و شكر خواستند، آنها كه در پارلمان انگليس نقش نداشتند، گفتند ماليات نمي‌دهيم مگر آنكه نماينده داشته باشيم، اين شعار منجر به اعلام استقلال امريكا شد. گاندي نيز به عنوان منطق استقلال‌خواهي هند در انگلستان همين شعار را تكرار كرد. حتي در ايران خودمان زماني كه نان و پنير پاي غذاي اصلي بود، راه آهن سراسري از ماليات چاي و قند و شكر ساخته شد.

در پرداخت يا عدم پرداخت ماليات دو منطق از طرف شهروندان وجود دارد، يكي عادلانه دانستن ماليات به نسبت مسووليت و انتفاع ماليات‌دهنده و ديگر اطمينان از اينكه آن ماليات براي اهل كوچه هزينه مي‌شود.

شايد در ايران و به دليل سابقه درآمدهاي نفتي، فرار مالياتي رايج‌تر از نقاط ديگر و به صورت يك عادت است. شايد هم عدم اعتماد به اينكه درآمد خرج اهل كوچه مي‌شود يا به هزينه‌هاي ديگر يا احتمالا هزينه در كوچه‌هاي ديگر مي‌رسد، مردم را در پرداخت ماليات مردد و گريزان مي‌كند. اما هميشه هم اين طور نيست. گاهي كساني كه سطوح درآمدي بالا دارند نيز تن به ماليات نمي‌دهند. اكنون كه دولت با برخورد به تنگناهاي هزينه ناچار به گرفتن ماليات است، انتظار دارد با شبكه‌اي شدن پرداخت‌ها و دريافت‌‌ها يعني از طريق كارت و كارتخوان بانكي درآمدهاي واقعي ثبت و بر مبناي آن ماليات اخذ شود.

از مدت‌ها پيش تا جايي كه شخصا شاهد بوده‌ام، هزينه‌هاي پزشكي، آزمايشگاهي و راديولوژي با كارتخوان انجام مي‌شود. هر چند اين شيوه سابقه زيادي ندارد. فكر مي‌كنم به صورت متعارف درخواهد آمد زيرا كساني كه از آن بگريزند، دست ماموران وصول را براي اخذ ماليات علي‌ا لرأس باز مي‌گذارند. وكلا هم كه بخش عمده درآمدشان طبق تعرفه است و با تمبر ثبت و ضبط مي‌شود بايد همين راه را طي كنند. در آينده پرداخت‌ها و دريافت‌هاي نقدي طوري شبكه‌اي مي‌شود كه درآمدها و هزينه‌هاي خارج از آن پول‌شويي محسوب و مشمول جريمه و مجازات خواهد شد. يعني پول خارج از شبكه بانكي و مالياتي عملا كم اعتبار خواهد شد.

اكنون برخي معافيت‌هاي فرهنگي و هنري بحث‌انگيز شده است زيرا برخي از اهل اين اصناف درآمدهاي مكفي دارند. اين هم جاي بحث ندارد! مي‌توان معافيت را تثبيت كرد و از سطح درآمدي به بالا ماليات گرفت. بهترين راه براي دريافت ماليات، ايجاد اعتماد در ميان اهل كوچه است كه پول شما براي شما هزينه مي‌شود.