موج دوم تظاهرات در عراق؛ تغییر جهت به سمت خطرناک

فرارو- موج دوم تظاهرات در عراق با تلفات بالا آغاز شد. تظاهرات مردم عراق علیه فقر و فساد دولتی که از حدود سه هفته پیش آغاز شده است، روز جمعه سوم آبان با کشته شدن ۴۰ نفر و مجروح شدن دو هزار نفر وارد فاز جدیدی شده است. دولت عراق در برآورده کردن خواست‌های مردم در دور اول تظاهرات ناتوان بود. به نظر می‌رسد در دور تازه این تظاهرات علاوه بر مطالبات مردمی، برخی نیرو‌های حزب بعث عراق از کشور‌های همسایه در حال دامن زدن به درگیری‌ها هستند.

به گزارش فرارو، تظاهرات مردم عراق در اعتراض به فقر و فساد گسترده از سه شنبه نهم مهر ماه سال جاری شروع شد. در آن دور از تظاهرات هیچ حزب سیاسی فراخوانی برای تظاهرات نداد و اعتراضات خودجوش به دلیل خشم مردم از بیکاری بالای جوانان، وضعیت بد خدمات دولتی و فساد در عراق آغاز شد. همچنین تظاهرات بیشتر در بغداد و شهر‌های شیعه‌نشین جنوب عراق جریان داشت.

پس از مدتی آرامش نسبی دور دوم تظاهرات از روز جمعه سوم آبان آغاز شده است و هم اکنون در برخی مناطق مقررات منع رفت و آمد اجرا می‌شود. معترضان عراقی روز جمعه به ساختمان‌های دولتی، دفاتر احزاب و نیز دفاتر محلی گروه‌های شبه‌نظامی و حشد شعبی یورش بردند.

تظاهرکنندگان در شهر‌های جنوبی ناصریه و دیوانیه، دو ساختمان دولتی و حدود ۱۵ دفتر متعلق به احزاب سیاسی و حشد شعبی عضو هستند، به آتش کشیده و غارت کردند.

با اوج‌گیری این درگیری‌ها، در اواسط روز آیت‌الله سیستانی بالاترین مرجع شیعه در عراق، نیرو‌های امنیتی و نیز معترضان را بار دیگر به خویشتن‌داری فرا خواند و به آن‌ها درباره خطر ایجاد «هرج و مرج» در عراق هشدار داد. مرجع شیعیان با انتقاد از گزارش اخیر دولت درباره دور قبل تظاهرات، اعلام کرد این گزارش کاملا صادقانه نبوده و به اهداف خود نرسیده است.

با وجود هشدار‌ها هزاران نفر در میدان تحریر بغداد جمع شدند و درگیری‌ها در نزدیکی منطقه سبز که محل استقرار ساختمان‌های دولتی و سفارتخانه‌ها است تا پایان روز جمعه ادامه داشت. امروز شنبه، چهارم آبان هم با وجود اجرای مقررات منع رفت و آمد اوضاع برخی مناطق ناآرام است.

 

نصرت الله تاجیک، کارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر سابق ایران در اردن معتقد است در این دور از تظاهرات علاوه بر مطالبات مردمی، تحرکات جریانات خارجی مثل حزب بعث از اردن و امارات به تداوم درگیری دامن زده است.

این کارشناس مسائل خاورمیانه در مورد علت ادامه ناآرامی‌ها در عراق به فرارو گفت: در اوایل صنعت چاپ معروف بود که در قاهره فکر تولید می‌شود، در بیروت تبدیل به کتاب می‌شود و در بغداد خوانده می‌شود. یعنی در دنیای عرب همیشه یک ارتباط فرهنگی بین قاهره، بیروت و بغداد وجود داشته است. الان کتاب ناکارآمدی در حال نوشته شدن در قاهره، انتشار در بیروت و خوانده شدن در عراق است.

این دیپلمات کشورمان ادامه داد: به عقیده من در حال حاضر مهم‌ترین مشکلی که در عراق وجود دارد همین کتاب ناکارآمدی دولت هاست. در سری اول بهار عربی که از سال ۲۰۱۱ شروع شد متاسفانه آمریکا و هم پیمانان منطقه‌ای به جای اینکه پیام مردم را منتقل کنند خود صحنه راه به دست گرفتند. مردم نیاز به حکومت‌های کارآ و غیر فاسد داشتند تا بتوانند به مسئولیت اصلی دولت که تامین نیاز‌های اولیه مردم است برسند، اما آمریکا و ائتلاف آمدند مدیریت این صحنه را به دست گرفتند و آن را از مسیر خارج کردند.

تاجیک افزود: این کار در مصر به گونه‌ای انجام شد. در کشور‌های دیگر به گونه‌ای دیگر. مسائل به جای پاسخگویی به نوعی مدیریت یا ربوده شدند و به جای اینکه مسائل در کانال اصلی دیده شود به مقابله با تظاهرکنندگان بهار عربی تغییر جهت داد. همچنین جریانی در سوریه به وجود آوردند که بهار عربی از کانال اصلی خارج شود.

این کارشناس خاورمیانه گفت: در دور جدید به دلیل عدم کارآیی دولت‌ها و فساد سیستمی و نهادینه شده در حکومت‌های کشور‌های عربی و از طرف دیگر به دلیل مداخلات آمریکایی‌ها در جهت مثبت و منفی مشکلات جدیدی به وجود آمد. آمریکایی‌ها در عراق سیستم معیوبی پایه ریزی کردند که به دلیل نقش طائفه‌ای و تقسیم قدرتی که صورت گرفته به خواست‌های اصلی مردم توجه نمی‌شود. از طرف دیگر آمریکایی‌ها در گذشته دخالت‌ها و کمک‌هایی داشتند و قطع آن کمک‌ها باعث شده است که نوعی خلاء از جهت امکانات بودجه‌ای و مالی به وجود بیاید. از جمله در قاهره و بیروت.

این دیپلمات کشورمان گفت: اما عراق کشور ثروتمندی است و اکنون درآمد نسبتا مطلوبی از فروش نفت دارند متاسفانه این درآمد معلوم نیست به کدام سمت و سو می‌رود و فسادی که در این سیستم است نتوانسته برنامه ریزی انجام دهد؛ به گونه‌ای که در حال حاضر بسیاری مناطق عراق آب و برق ندارند یا از امکانات اولیه برای زندگی در شان مردم برخوردار نیستند.

تاجیک گفت: این مساله باعث شد موج اول در دو هفته گذشته به وجود بیاید. علی رغم تمهیداتی که دولت فراهم کرد، بیانیه ۱۷ ماده‌ای یا تصمیمات دیگری که اتخاذ شد یا اجرا نشد یا خوب اجرا نشد یا بعضی از آن‌ها نیاز به گذشت زمان دارد و امکان اینکه خواست مردم یا تظاهرکنندگان برآورده شود به وجود نیامده است.

 

 

این کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد:، اما به نظر می‌آید اتفاقاتی که از روز گذشته در عراق صورت می‌گیرد در حال تغییر جهت است. یعنی صرفا بحث ناکارآمدی دولت و تامین نیاز مردم مطرح نیست بلکه به نظر می‌آید یک حرکت ایجاد آشوب و بلوا و بی ثباتی در عراق از روز گذشته شکل گرفته است.

دیپلمات کشورمان گفت: در بررسی‌های اولیه به نظر می‌آید برخی فعالیت‌های برون مرزی در فضای مجازی برای تحریک مردم از سمت اردن و امارات شکل گرفته است. در اردن گروه‌هایی فعال ضد دولت عراق مرتبط با خانواده صدام و در امارات این چنین گروه‌هایی در ارتباط با حزب بعث و مشخصا عزت ابراهیم فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که ممکن است این تحرکات به نوعی زمینه را برای یک درگیری درونی فراهم کند.

تاجیک گفت: چشم انداز این تحرکات از آنجایی که در بسیاری مناطق درگیری‌های شیعه-شیعه در حال شکل گیری است تصویر خطرناکی را ترسیم می‌کند و علاوه بر اقدامات قبلی باید مقداری مسائل به صورت ریزتر و از جنبه‌های گوناگون دیده شود. در این فضا بر اساس بعضی شعار‌هایی که داده شده است و مطالبی که به رسانه‌ها درز کرده است به نظر می‌رسد یک روند ضد ایرانی هم در حال شکل گیری است. این مساله قابل توجه است و خوب است برنامه ریزی مناسبی در این قسمت صورت بگیرد.

این کارشناس خاورمیانه گفت: دیگر قضیه خواست تظاهر کنندگان برای ریشه کن کردن فساد نیست. اگر آن خواست بود یکی از وظایف دولت همین امر است، اما از اقداماتی که دیروز صورت گرفته مثل ریختن به بیمارستان و کشتن برخی مجروجین مرتبط با بعضی گروه ها، حمله به دفاتر برخی مراجع تقلید و کلا اقداماتی که ظرف دیروز انجام شده به عقیده من روند سمت و سوی دیگری می‌گیرد و به سمت جنگ داخلی پیش می‌رود.

تاجیک گفت: در پنج استان مقررات منع رفت و آمد شکل گرفته و به نظر می‌رسد مسائل در حال پیچیده شدن است و از حالت تظاهرات مسالمت آمیز دولتی یا حتی ضد حکومتی در حال خارج شدن است و تبدیل به یک حرکت برادرکشی می‌شود. به نوعی قدم اول است ممکن است درگیری شیعه-شیعه باشد و در قدم بعدی ممکن است درگیری شیعه سنی اضافه شود و حتی اقداماتی در جهت آمدن نیرو‌هایی خارج از عراق اتفاق بیافتد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: این‌ها ابهام و پیچیدگی شرایط عراق را افرایش می‌دهد. با این وضعیتی که هست پیش بینی اوضاع آینده معلوم نیست. حداقل از طریق تحلیل دور از صحنه چنین کاری راحت نیست، ولی احساس من این است که این روندی است که عراق را به درگیری داخلی می‌کشاند. هم دولت و حکومت عراق باید از جهت چگونگی مدریت این روند حواس خود را جمع کنند.

دیپلمات کشورمان در پایان گفت: ما هم از جهت اوضاع داخلی و مرزی خودمان هم از نظر تعاملاتی که در قسمت‌های دیگر با عراق داریم باید منضبط شده و مسائل را کنترل شده مدیریت کنیم. بحران کنونی عراق مساله‌ای نیست که با پشت گوش انداختن بتوان آن را حل کرد.